Literatura współczesna = powojenna – można ją generalnie podzielić na cztery okresy zgodne z przemianami politycznymi w Polsce:
- Lata bezpośrednio powojenne – odznaczały się względną swobodą wypowiedzi i przyniosły interesujące dyskusje literackie.
- Lata 1948-1955 dominował realizm socjalistyczny.
- Przełom 1956 r. jest datą wspaniałych debiutów np. Herbert, Białoszewski oraz przemiany piśmiennictwa autorów starszych np. Andrzejewski.
- Zniesienie wszelkich ograniczeń twórczości po 1989 r. rozpoczęło okres ostatni. Nastąpiło ostateczne zniesienie podziału pomiędzy oficjalnym i tzw. drugim obiegiem oraz udostępnienie krajowym czytelnikom literatury emigracyjnej, np. prozy Herling-Grudzińskiego.
Najważniejsze hasła epoki
Parabola (przypowieść) – gatunek literatury moralistycznej, utwór narracyjny, w którym przedstawione zdarzenia nie są ważne ze względu na swe znaczenia dosłowne, lecz jako przykład uniwersalnych zasad zachowań ludzkich, postaw wobec życia i losu. Postacie i zdarzenia posiadają zatem sens alegoryczny, metaforyczny.
Egzystencjalizm – rozważanie o roli jednostki w świecie, postrzegane przede wszystkim jako konieczność dokonywania bezustannych wyborów. Każdy człowiek jest w swym wyborze wolny, ale jednak również osamotniony, sam musi podejmować ważne decyzje.
Behawioryzm – badanie człowieka poprzez obserwację jego zachowań, bowiem ludzkie wnętrze tak naprawdę jest niedostępne poznaniu. Pokazywanie bohatera poprzez jego czyny i zachowania – bez wnikania w głąb duszy, bez specjalnych komentarzy – bo czytelnik sam widzi co robi i co mówi bohater.
Postmodernizm – literatura, która powstaje po (post) literaturze nowoczesnej (modern), tej już najnowocześniejszej, jaką mógł stworzyć człowiek.
Turpizm – wprowadzenie do poezji elementów brzydoty, tematu śmierci, rozkładu ciała, zmęczenia i wysiłku.
Cechy antyteatru: 1. Przestrzeń jest zupełnie symboliczna. Rekwizyty, dekoracje są zbędne. Wystarczy krzesło na środku sceny, kubeł na śmieci, albo zupełna pustka. 2. Bohater to antybohater. Nie musi nic robić, nie jest kreacją indywidualną ani psychologiczną. 3. Fabuła – fragmentaryczna, niespójna, bez zasady przyczyny – skutku, może też jej nie być wcale. 4. Absurd, groteska, ironia – zabiegi stosowane w kompozycji dramatu.
Noveau roman (nowa powieść) – inaczej antypowieść, cechy: fabuła nie musi hołdować regule przyczyny i skutku, może być zredukowana, a może w ogóle jej nie być. Bohater to zazwyczaj człowiek „poszukujący” lub „dojrzewający” jego oczami będziemy oglądać świat. Często jest Everymanem – nie posiada cech indywidualnych.
Kolumbowie – „Pokolenie kolumbów” obejmuje generację urodzoną ok. 1920r. Do „Kolumbów” należą m.in. K.K. Baczyński, T. Gajcy, A. Trzebiński, T. Borowski, Z. Herbert, T. Różewicz, M. Białoszewski, Wisława Szymborska. Charakterystyczne dla ich poezji były apokaliptyczne wizje zagłady – młodzi twórcy uznali rzeczywistość okupacyjną za spełnienie mitu o katastrofie. Przy wszelkich różnicach światopoglądowych jedno było dla młodych poetów wspólne – przekonanie, że bronią przegranej sprawy i przeświadczenie o nieuniknionej śmierci.