Związki frazeologiczne
Frazeologia – dział nauki o języku zajmujący się opisem ustalonych połączeń wielowyrazowych (związków frazeologicznych), badaniem doboru znaczenia i stopniem zespolenia wyrazów w związkach.
Związek frazeologiczny – w szerszym znaczeniu jest to każdy związek wyrazów istniejących w języku. Stopień utrwalenia połączenia wyrazów w związu to mniejsza lub większa regularność znaczeniowa związku, którą ustala się porównując znaczenia poszczególnych składników związku ze znaczeniem związku jako całości słownikowej, np. złota rączka. O stopniu utrwalenia składników świadczy również możliwość wymienności członów związku. Im mniejsza taka możliwość tym bardziej utrwalony związek frazeologiczny.
Podział związków frazeologicznych
Związki frazeologiczne dzielimy na (kryterium jest tu stopień utrwalenia zwiazku frazeologicznego):
- luźne – łączą się one w sposób nieograniczony np. do czasownika jeść możemy dodać bardzo wiele wyrazów: śniadanie, hamburgera, obiad, szybko itp.
- łączliwe – łączą się w sposób ograniczony, wchodzą w związki tylko z niektórymi wyrazami np. sprawiedliwy: sąd, człowiek, wyrok , nie możemy dołączyć do tej grupy np wyrazu stół, sprawiedliwy stół – to przecież nie ma sensu)
- stałe – wyrazy z tej grupy mają specyficzne, przenośne znaczenie, nie możemy ich wymieniać na inne.
Związki stałe dzielą się na: maksymy – zasady, prawidła postępowania np. „Nie sądź nikogo po winie”, powiedzonka – krótkie, zazwyczaj dowcipne myśli np. „Bez pracy nie ma kołaczy”, przysłowia – wyrażenia czerpane z jakiś mądrości ludowych np: „Nie wywołuj wilka z lasu”, sentencje – złote myśli wyrażające jakąś ogólną myśl moralną lub filozoficzną np. „Myślę, więc jestem” i idiomy – wyrażenia lub zwroty dane tylko danemu językowi, niedające się dosłownie przetłumaczyć na inny język np: „W gorącej wodzie kąpany”.
Podział związków ze względu na budowę:
- wyrażenia – połączenia rzeczownika z rzeczownikiem, rzeczownika z przymiotnikiem lub dwóch przysłówków, np: Fala upałów, kamienne serce, krótko i węzłowato,
- zwroty – połączenia z czasownikiem: rzeczownika, przysłówka lub wyrażenia przyimkowego, np: zbijać bąki, mierzyć wysoko, mieć coś z głowy,
- frazy – mają postać zdania np przysłowia czy maksymy.
Ze względu na wartość stylistyczną wyróżnia się także:
- frazeologizmy książkowe,
- frazeologizmy potoczne.
Przykłady związków frazeologicznych:
- włos ci z głowy nie spadnie – nic ci się nie stanie
- ni w gruszkę, ni w pietruszkę – to zupełnie nie pasuje
- nie masz do tego głowy, jesteś zielony – nie znasz się na tym
- nudne jak flaki z olejem – to jest bardzo nudne
- spadł mi kamień z serca – pozbyłem się kłopotów
- twardy orzech do zgryzienia – trudna sprawa
- mieć złote serce – być dobrodusznym
- mieć węża w kieszeni – być skąpym
- niedźwiedzia przysługa – uczynek, który przynosi więcej szkody niż pożytku
- budować zamki na lodzie – nierealne projekty, przedsięwzięcia
- prawo pięści – prawo silniejszego fizycznie
- szukać ze świecą – daremne poszukiwania
- syzyfowa praca – praca nieustanna, ciężka, daremna
- Puszka Pandory – wiek nieszczęść
- ikarowy lot – tragiczny lot
- Wieża Babel – wielka budowla
- stroić sobie żarty – żartować z poważnych rzeczy
- dotknąć do żywego – bardzo kogoś obrazić
- mieć dębowe ucho – wszystko słyszeć
- urwało się ucho cierpliwości – być zdenerwowanym
- pleść androny – mówić bzdura
- psie figle – bezmyślne, często złośliwe żarty
- słomiany ogień – zapał do czegoś, który szybko opada
- łabędzi śpiew – ostatnie dzieło
- posmarować komuś rękę – dać łapówkę
- stroić się w pawie pióra – udawać kogoś lepszego
- biega jak kot z pęcherzem – biega bez potrzeby
- patrzeć ja ciele na malowane wrota – nie rozumieć sytuacji
- stary wróbel – cwaniak
Literatura podmiotu
- Szkolny słownik nauki o języku. Red. J. Podracki, Wydawnictwo Medium, Warszawa 1998, s. 356-358.
- E. Miodońska-Brookes, A. Kulawik, M. Tatara, Zarys poetyki, Warszawa 1947, podrozdział Związki frazeologiczne.
- S. Skorupka Wstęp, [w:] Słownik frazeologiczny języka polskiego, Warszawa 1967, t. 1 Polszczyzna płata nam figle. Poradnik językowy dla każdego, Red. J. Podracki, Warszawa 1993 rozdział Oj, ta frazeologia!
- D. Buttler, Język i my. Poradnik do języka polskiego dla szkół średnich, Warszawa 1987, hasło: frazeologia, błąd frazeologiczny.
Zobacz także