Związki frazeologiczne
Związki frazeologiczne:
Frazeologia – dział nauki o języku zajmujący się opisem ustalonych połączeń wielowyrazowych (związków frazeologicznych), badaniem doboru znaczenia i stopniem zespolenia wyrazów w związkach.
Związek frazeologiczny – w szerszym znaczeniu jest to każdy związek wyrazów istniejących w języku. Stopień utrwalenia połączenia wyrazów w związu to mniejsza lub większa regularność znaczeniowa związku, którą ustala się porównując znaczenia poszczególnych składników związku ze znaczeniem związku jako całości słownikowej, np. złota rączka. O stopniu utrwalenia składników świadczy również możliwość wymienności członów związku. Im mniejsza taka możliwość tym bardziej utrwalony związek frazeologiczny.
Podział
Związki frazeologiczne dzielimy na (kryterium jest tu stopień utrwalenia zwiazku frazeologicznego):
- luźne – łączą się one w sposób nieograniczony np. do czasownika jeść możemy dodać bardzo wiele wyrazów: śniadanie, hamburgera, obiad, szybko itp.
- łączliwe – łączą się w sposób ograniczony, wchodzą w związki tylko z niektórymi wyrazami np. sprawiedliwy: sąd, człowiek, wyrok , nie możemy dołączyć do tej grupy np wyrazu stół, sprawiedliwy stół – to przecież nie ma sensu)
- stałe – wyrazy z tej grupy mają specyficzne, przenośne znaczenie, nie możemy ich wymieniać na inne.
Związki stałe dzielą się na: maksymy – zasady, prawidła postępowania np. „Nie sądź nikogo po winie”, powiedzonka – krótkie, zazwyczaj dowcipne myśli np. „Bez pracy nie ma kołaczy”, przysłowia – wyrażenia czerpane z jakiś mądrości ludowych np: „Nie wywołuj wilka z lasu”, sentencje – złote myśli wyrażające jakąś ogólną myśl moralną lub filozoficzną np. „Myślę, więc jestem” i idiomy – wyrażenia lub zwroty dane tylko danemu językowi, niedające się dosłownie przetłumaczyć na inny język np: „W gorącej wodzie kąpany”.
Podział związków ze względu na budowę:
- wyrażenia – połączenia rzeczownika z rzeczownikiem, rzeczownika z przymiotnikiem lub dwóch przysłówków, np: Fala upałów, kamienne serce, krótko i węzłowato,
- zwroty – połączenia z czasownikiem: rzeczownika, przysłówka lub wyrażenia przyimkowego, np: zbijać bąki, mierzyć wysoko, mieć coś z głowy,
- frazy – mają postać zdania np przysłowia czy maksymy.
Ze względu na wartość stylistyczną wyróżnia się także:
- frazeologizmy książkowe,
- frazeologizmy potoczne.
Przykłady
Przykłady związków frazeologicznych:
- włos ci z głowy nie spadnie – nic ci się nie stanie
- ni w gruszkę, ni w pietruszkę – to zupełnie nie pasuje
- nie masz do tego głowy, jesteś zielony – nie znasz się na tym
- nudne jak flaki z olejem – to jest bardzo nudne
- spadł mi kamień z serca – pozbyłem się kłopotów
- twardy orzech do zgryzienia – trudna sprawa
- mieć złote serce – być dobrodusznym
- mieć węża w kieszeni – być skąpym
- niedźwiedzia przysługa – uczynek, który przynosi więcej szkody niż pożytku
- budować zamki na lodzie – nierealne projekty, przedsięwzięcia
- prawo pięści – prawo silniejszego fizycznie
- szukać ze świecą – daremne poszukiwania
- syzyfowa praca – praca nieustanna, ciężka, daremna
- puszka pandory – wiek nieszczęść
- ikarowy lot – tragiczny lot
- Wieża Babel – wielka budowla
- stroić sobie żarty – żartować z poważnych rzeczy
- dotknąć do żywego – bardzo kogoś obrazić
- mieć dębowe ucho – wszystko słyszeć
- urwało się ucho cierpliwości – być zdenerwowanym
- pleść androny – mówić bzdura
- psie figle – bezmyślne, często złośliwe żarty
- słomiany ogień – zapał do czegoś, który szybko opada
- łabędzi śpiew – ostatnie dzieło
- posmarować komuś rękę – dać łapówkę
- stroić się w pawie pióra – udawać kogoś lepszego
- biega jak kot z pęcherzem – biega bez potrzeby
- patrzeć ja ciele na malowane wrota – nie rozumieć sytuacji
- stary wróbel – cwaniak
Literatura podmiotu
- Szkolny słownik nauki o jęzku. Red. J. Podracki, Wydawnictwo Medium, Warszawa 1998, s. 356-358.
- E. Miodońska-Brookes, A. Kulawik, M. Tatara, Zarys poetyki, Warszawa 1947, podrozdział Związki frazeologiczne.
- S. Skorupka Wstęp, [w:] Słowinik frazeologiczny języka polskiego, Warszawa 1967, t. 1 Polszczyzna płata nam figle. Poradnik językowy dla każdego, Red. J. Podracki, Warszawa 1993 rozdział Oj, ta frazeologia!
- D. Buttler, Język i my. Poradnik do języka polskiego dla szkół średnich, Warszawa 1987, hasło: frazeologia, błąd frazeologiczny.
Zobacz także