Motyw arkadii, raju

Opracowanie motywu arkadii, raju

Już w czasach starożytnych istniała pamięć o mitycznym „złotym wieku” i utraconych na zawsze krainach szczęścia, gdzie człowiek beztroski i niewinny istniał harmonijnie zespolony z naturą. Taką szczęśliwą krainę nazywano arkadią.

W rzeczywistości Arkadia to lesista kraina leżąc w środkowej części Peloponezu, jedna z prefektur Grecji.

Mitologia

W czasach starożytnych zamieszkiwali ją ubodzy pasterze zajmujący się kozami i uprawą winnej latorośli. Oddawali cześć bożku nazywanemu Pan, który był synem Hermesa i nimfy rzecznej. Już wtedy Arkadia funkcjonowała w świadomości ludzi jako kraina wiecznego szczęścia i idealnego raju, w którym żyło się beztrosko i dostatnio. Tak też arkadię opisywał poeta rzymski Wergiliusz. W swoich „Georgikach” przedstawiał Arkadię jako krainę wiecznej wiosny, łagodnych cierpień miłosnych, zamieszkiwaną przez pasterzy – poetów. Kraina stała się odpowiedzią na przedwieczne marzenia ludzi o szczęśliwym życiu w zgodzie z samym sobą i rytmem natury. Podobny obraz arkadii odczytujemy w  utworze „Metamorfozy” Owidiusza, który opisał złoty wiek ludzkości. Twierdził, że ludzie byli wtedy szczęśliwi, żyli w dostatku, bez pracy, gdyż ziemia sama wydawała plon, korzystając z uroków życia.

Biblia

Biblijni banici – Adam i Ewa zostali wygnani z Edenu, ale raj pozostał idealny, nieskalany grzechem. Każda epoka miała swoją literacką wizję szczęścia. Wiązało się to oczywiście z celami i założeniami danej epoki.

W czasach renesansu, kiedy gospodarka, zwłaszcza rolnictwo, zaczęły przynosić należyte dochody, beztroski, arkadyjski żywot zaczęto wiązać z życiem wiejskim. W polskiej literaturze pojawiają się takie utwory jak „Żywot człowieka poczciwego” Mikołaja Reja czy „Pieśń świętojańska o Sobótce” Jana Kochanowskiego, które głoszą apoteozę „wsi spokojnej” gdzie człowiek żyje szczęśliwie.

Żywot człowieka poczciwego – M. Rej

Motyw arkadii wielokrotnie pojawiał się w polskiej literaturze. Najczęściej utożsamiano go z beztroskim życiem wiejskim, spokojem, miłością do pracy, ojczyzny i przyrody. Dla M. Reja arkadią był dworek w Nagłowicach oraz życie na wsi widziane oczyma szlachcica. Wyraz swoim uczuciom dał w „Żywocie człowieka poczciwego”, gdzie namawia do beztroskiego życia na wsi, w zgodzie z naturą. Nawet chłopów odrabiających pańszczyznę przedstawił jako szczęśliwych, lubiących swoją pracę.

Na dom w Czarnolesie oraz w Pieśń Świętojańska o Sobótce – A. Mickiewicz

J. Kochanowski swoją arkadię odnalazł w rodzinnym Czarnolesie. Opisywał ją we fraszce „Na dom w Czarnolesie” oraz w Pieśni Świętojańskiej o Sobótce.” Autor wychwalał uroki „wsi spokojnej, wsi wesołej ...”

Pan Tadeusz – A. Mickiewicz

A. Mickiewicz z kolei swoją arkadię odnalazł w Soplicowie. Opisał ją w „Panu Tadeuszu” jako „Kraj lat dziecinnych! On zawsze zostanie święty i czysty, jak pierwsze kochanie …” Niewątpliwie przedstawił swoją ojczyznę w sposób wyidealizowany, co było typowe dla twórców z emigracji. Innym artystą tworzącym na emigracji był C.K. Norwid we wierszu „Moja piosenka II” przedstawia ojczyznę jako najdoskonalszą krainę.

Kiedy przyszły trudne lata zaborów, mit arkadyjski pojawiał się szczególnie często w polskiej literaturze emigracyjnej. Na prawdziwą arkadię wykreował w „Panu Tadeuszu” Mickiewicz Soplicowo, które miało „pokrzepić serca” emigracyjnych tułaczy pozbawionych ojczyzny. W Soplicowie wszyscy mieli poczucie bezpieczeństwa, ładu, żyli bez wyobcowania.

Nad Niemnem – E. Orzeszkowa

E. Orzeszkowa w „Nad Niemnem” pisze o krainie nadniemeńskiej jako o ostoi najwznioślejszych wartości takich jak miłość, dobroć, życzliwość czy umiłowanie rzetelnej pracy. Zaścianek Bohatyrowiczów w Serbinowie to miejsce, gdzie ludzie ciężko pracują w otoczeniu wspaniałej przyrody.

Przedwiośnie – S. Żeromski

Topos arkadii występuje także w „Przedwiośniu” Stefana Żeromskiego. Cezary Baryka, zanim przyjechał do Polski, myślał że jest to kraj szklanych domów, w którym wszyscy są szczęśliwi, że nie ma tam biedy. W ziemiańskim majątku w Nawłoci życie płynęło spokojnie beztrosko i dostatnio. Czas wypełniony był spacerami, zabawami i flirtami.

W czasach nowożytnych arkadię zamieszkiwali pasterze żyjący w zgodzie z przyrodą i samym sobą. Podobnie wyobrażali sobie tą krainę XVII wieczni pisarze. Współcześnie mając na myśli arkadię wyobrażamy sobie beztroskie czasy dzieciństwa, do których nie ma już powrotu.

Literatura podmiotu:

  • Biblia – Księga Rodzaju,
  • Mitologia (mit o Panu)
  • Bukoliki – Wergiliusz
  • Metamorfozy – Owidiusz
  • Boska Komedia – Dante Alighieri (spotkanie z Wergiliuszem)
  • Żywot człowieka poczciwego – M. Rej
  • Pieśń świętojańska o sobótce, Na dom w Czarnolesie, Na lipę – J. Kochanowski
  • Laura i Filon – F. Karpiński
  • Przypadki Robinsona Kruzoe – D.Defoe
  • Pan Tadeusz (Soplicowo) – A. Mickiewicz
  • Moja piosenka II – C.K. Norwid
  • Nad Niemnem (zaścianek Bohatyrowiczów) – E. Orzeszkowa
  • Lalka (Zasławek) – B. Prus
  • Hymn do Nirwany – K. Przerwa – Tetmajer
  • Przedwiośnie – S. Żeromski
  • Krajobraz utracony – B. Leśmian
  • Piotruś Pan – J.M. Barrie
  • Pamiętniki Adama i Ewy – M. Twain
  • Prośba o wyspy szczęśliwe – K.I. Gałczyński
  • Cienie w raju – E.M.Remarque
  • Dolina Issy, Świat (Poema naiwne) – Cz. Miłosz
  • Wyspa rozkoszy – W.H.Auden
  • Władca much – W. Golding
  • Pani Salomea – J. Łobodowski
  • Układ – E.Kazan
  • Prośba o wyspy szczęśliwe – K.I Gałczyński
  • Bramy raju – J. Andrzejewski

Literatura przedmiotu:

  • ABRAMOWSKA Janina: Arkadia w Czarnolesie (?Pieśń świętojańska o Sobótce? Jana Kochanowskiego) / W: LEKTURY i problemy / wybór i oprac. Janusz Maciejewski. ? Warszawa: Ludowa spółdzielnia Wydawnicza, 1976. ? S. 11-19
  • ARKADIA / W: SŁOWNIK motywów literackich / red. Agnieszka Nawrot et al.; oprac. haseł Teresa Kosiek et al. ? Kraków: Wydawnictwo ?GREG?, 2004. ? S. 20-22 ISBN 83-7327-394-8
  • ARKADIA w literaturze staropolskiej / W: SŁOWNIK literatury staropolskiej: Średniowiecze, Renesans, Barok / red. Teresa Michałowska. ? Wyd. 3. ? Wrocław: Ossolineum, 2002. ? S. 55-60. ? (Vademecum Polonisty) ISBN 83-04-04621-0
  • POZNAŃSKI Jacek, MARGULA Jerzy, LOGOS Mateusz: Wzorcowe prezentacje 100 tematów: nowa ustna matura z języka polskiego. ? Warszawa: Skrypt, 2004. ? Rozdz.: Motyw Arkadii w literaturze. Przedstaw jego różne ujęcia i funkcje w wybranych dziełach literackich. ? S. 103-107 ISBN 83-89522-39-X

 

Sztuka:

      • Arkadia – Vogel Zygmunt
      • Adam i Ewa w Rajskim Ogrodzie – Lucas Cranach
      • Stworzenie Adama – Michał Anioł
      • Adam i Ewa, Adam i Ewa w raju – Tycjan
      • Raj – Bruegel
      • Raj – Bosh Hieronim
      • Babie lato – Józef Chełmoński
      • Adam i Ewa – Rubens
      • Garden of Eden – Backer Jacob
      • Garden of Eden – Jacopo Bassano
      • Ideale Landschaft, Et in Arcadia ego -Nicolas Poussin
      • Sielanka – Witold Pruszkowski
      • Adam i Ewa – Rubens
      • Pejzaż – Claude Lorrain
      • Raj – Hondecoeter

Film:

      • Pan Tadeusz, Panny z Wilka – reż. A. Wajda
      • 1492 Wyprawa do raju – reż. Scott Ridley
      • Nad Niemnem – reż. Z. Kuźmiński
      • Dolina Issy – reż. T. Konwicki
      • U Pana Boga za piecem – reż. Jacek Bromski
      • Tajemniczy ogród – reż. Agnieszka Holland

Muzyka:

      • Cztery pory roku – wiosna – Antonio Vivaldi
      • Południe Fauna – Claude Debussy

Cytaty:

      • Kiedy Bóg wypędził z raju Adama i Ewę, ofiarował im na pocieszenie modę. – Helen Court
      • Kobieta stanowi niebezpieczeństwo dla każdego raju – P.Claudel
      • Życie jest kwarantanną na drodze do raju. – Karol Juliusz Weber
      • Jedynie prawdziwą przyszłością jest życie wieczne. – Karol de Foucauld