Literatura europejska

Pisarze angielscy:

Angielscy poprzednicy polskich romantyków:

Obok Williama Szekspira twórcy nowożytnego dramatu i teatru, inspirowali polskich romantyków przede wszystkim pisarze angielscy XVIII – XIX w.

James Macpherdon (1736-1796) – Poeta szkocki, który wyzyskując literaturę ustną, napisał cykl poematów zatytułowanych Pieśni Osjana (1765). Utwór ten opublikował jako rzekomy zabytek literatury celtyckiej z III w. Głównym bohaterem jest król Morwenu (Szkocji) Fingal, a ich tematem – walki z królem Lochlinu (Norwegii) Swaranem. Utwór ma budowę szkatułkową (utwór w utworze), pieśni śpiewa syn Fingala – Osjan (bard), co pewien czas przytaczający pieśni bardów dawniejszych. Słuchaczką Osjana jest harfiarka Malwina, wrażliwa na heroiczną narodową przeszłość. Pieśni Osjana wywarły ogromne wrażenie wprowadzając do literatury północną mitologię i melancholijny pejzaż Północy celtyckiej, obcowanie z duchami. Właściwości stylistyczne i narracyjne śpiewów Osjana – Homera Północy: subiektywizacja i poetyckość przedstawień (zamiennie, porównania), emocjonalizm (eksklamacje).

Wolter Scoot (Szkot) Poeta i powieściopisarz, jeden z twórców angielskiego romantyzmu. Podejmując szkocką tematykę narodową stworzył oryginalną literacką wizję historii, budowaną z uwzględnieniem tzw. kolorytu czasu i miejsca. Wprowadził autentyczne szczegóły z życia codziennego, wydarzenia historyczne, typy ludzkie, miejscowości, obyczaje, stroje, pejzaże, itd.

Taki sposób rekonstruowania historii wzbudził w całej Europie zainteresowanie przeszłością i życiem prowincji. Ważniejsze utwory:

• Pieśni ostatniego ministrela
• Pani jeziora
• Waverley
• Narzeczona z Lamnermooru
• Ivanhoe, trzy ostatnie to powieści historyczne.

Walterskotowski sposób przedstawiania świata, czyli tzw. walterskotyzm – koloryt lokalny, historyczny, obyczajowy.

Schiller i Goethe przedstawicielami romantyzmu Europejskiego:

Teoretycy romantyzmu niemieckiego:

• bracia Schegle
• August Wilhelm Wykłady o sztuce dramatycznej i literaturze, wydawnictwo polskie pt. Kurs literatury dramatycznej
• Friedrich Fragmenty i Historia literatury starożytnej i nowożytnej

Filozofowie niemieccy:

• Johann Gottlieb
• Ficht
• Fridrich
• Wilhelm Joseph Schelling (sztuka miała ukazywać historię rzeczy)
• Fridrich Hegel

Filozofia materialistyczna:

• Karol Marks
• Fryderyk Engels

Pisarze:

• Johann Gottfried – Głosy narodów w pieśniach
  
• Herdera Herolera (Johann)

Johann Wolfgang Goethe – urodzony 1749 we Frankfurcie nad Menem, zmarł w 1832r. w Weimarze. Ukończył prawo ale adwokacką praktykę porzucił dla poezji. W 1790r. odwiedził Polskę, kontaktował się z Mickiewiczem, któremu podarował pióro. W młodości związany był z  ruchem twórców, którzy za swoje hasło używali słów: burza i napór (Sturm und Drang Periode)

Utwory:

• Cierpienia młodego Wertera (1774)
• Ifigenia w Tamydie (1789)
• Lis Szechera (1794)
• Herman i Dorota (1797)
• Faust (1787)
• oraz ballady

Cierpienia młodego Wertera – Powieść epistolograficzna. Bohater Werter pisze listy do swojego przyjaciela Wilhelma. Werter to szlachetny młodzieniec przeżywający rozterki filozoficzne, moralne i etyczne nazywane wówczas bólem świata (Weltschmerz). Doznaje zawodu w miłości, życiu towarzyskim i w kontemplacji natury. Buntuje się przeciw przesądom stanowym, złej naturze. Utwór kończy się samobójstwem. Bohater nie potrafi wywikłać się z dostrzegalnych sprzeczności istnienia.

Friedrich Schiller (1759-1805) Kształtował świadomość polskich romantyków, twórca nowoczesnego dramatu, wyraziciel ideałów wolności i sprawiedliwości oraz romantycznego buntu jednostki przeciw ograniczającym ją społeczno-kulturowym zasadom feudalnym. Schiller był współtwórcą przypadającej na lata 1773-1784 rewolucji kulturalnej, nazywanej od tytułu F.M.Klingera Sturm und Drang – Burzą i naporem, np. wiersz Geniusz (Co ty kochasz, ty czynisz- to tylko są prawa) w tym utworze eksponowane były wartości praw natury  i jednostkowego geniusza. Tworzono dzieła opozycyjne przeciw oświeceniowemu klasycyzmowi, racjonalizmowi i feudalnemu porządkowi. Twórczością Schillera pasjonowało się środowisko teatralne, literackie i studenckie (filomaci). Jego wiersze tłumaczył Mickiewicz, np. Zbójcy – dramat, przedstawiający tragiczną postać szlachetnego zbójcy, Karola Moora, który walczył z feudalnym światem i zginął, broniąc ideałów wolności jednostki i sprawiedliwości społecznej. Inne utwory jakie przetłumaczył to m.in. ballada Rękawiczka, Hymn do radości, Oda do miłości. Romantyków poruszała także mieszczańska tragedia Schillera Intryga i miłość, ukazując historię dwojga zakochanych – mieszczanki Luizy i barona Ferdynanda, których szczęście niszczą dworskie intrygi, różnice i przesądy społeczne. Inny słynny dramat to Maria Stuart.

Ballada jako gatunek romantyczny na podstawie twórczości Goethego i Schillera:

Ballada jako gatunek pojawiła się już w średniowieczu, prezentowana przez trubadurów, truwerów, itp. opiera się na powieści ludowej.

Romantyczna literatura z chęcią wraca do folkloru dlatego, że nobilitowano klasy niższe przez przewroty społeczne. Niektóre państwa walczą o niepodległość w folklorze pokazują niezależność obyczajową, np. Polska, Słowacja. Okazuje się, że prawdy ludowe są zawsze aktualne, prawdziwe, zestawione z racjonalizmem i empiryzmem wygrywają jako ponadczasowe. Nie wszystko można wytłumaczyć rozumowo twierdzą, gdzie wskazują na zjawiska nadprzyrodzone.

Ballada – gatunek synkretyczny, łączy w sobie cechy epoki, liryki i dramatu. Temat utworu opiera się na wydarzeniach historycznych lub legendarnych, postaci są silnie stypizowane a ich działania służą prezentacji prawd życiowych i zasad moralnych. Realizm współistnieje z fantastyką, budową.

Tytuł: Król Olszyn (elfów)

Autor: J.W.Goethe

Elfy – duchy lasu

Utwór jest smutny i tragiczny, co ukazuje sceneria, np deszcz, noc, las, wiatr. Opowiada o chorym dziecku, które majaczy w gorączce. Zanim ojciec dojeżdża do domu dziecko umiera. Król Olszyn wabił dziecko. Początek i koniec utworu mają charakter narracyjny. Reszta to wypowiedź ojca, syna oraz króla Olszyna będącego postacią tajemniczą. Pojawiają się powtórzenia, dzięki którym autor otrzymuje dynamikę i rytmikę. Powtarzają się te same apostrofy i struktury składniowe. Rytmika wywołuje grozę, autor otrzymuje tętent konia dzięki wyrazom, np. kto, to, do, jest to instrumentacja głoskowa – nagromadzenie głosek określających brzmienie.

Wiersz jest dwunastosylabowy o budowie bb, jednakowo rozmieszczone akcenty i jednakowo rozmieszczone sylaby – jest sylabotoniczny. To najbardziej regularna forma wiersza powodująca największą rytmiczność. W niektórych fragmentach pojawia się onomatopeja – wyraz dźwiękonaśladowczy, np szleszcze, szumi, Olszyn, deszcze, wierzba

ś, ć – szereg szumiący

Cechy romantyczne

a) nastrój tajemniczości,

b) ludowość

• fantastyka ludowa – postać króla Olszyna
• ludowa geneza ballady

c) tragiczna historia umierającego dziecka

d) ballada jako gatunek

• synkretyzm rodzajowy,
• rytmiczność, melodyjność tekstu
• powtarzalność obrazów

Tytuł: Rybak

Autor: J.W.Goethe

Rybak topi się w świetle księżyca, wabi go rusałka

Tytuł: Pieśń Mignon

Autor:J.W.Goethe

Ma charakter miłosny. Raj jest tam, gdzie jest ukochana

Tytuł: Rękawiczka

Autor: F.Schiller

Akacja toczy się na średniowiecznym królewskim dworze. Kolejno na zamek króla, na arenę wbiegają: tygrys, potem lew i dwa lamparty. Pewna dama dworu imieniem Marta, rzuca swoją rękawiczkę między zwierzęta. Wyzwanie podejmuje Emrod, jej rycerz, który bez wahania podnosi rękawiczkę, a oddając ją Marcie, rzuca jej rękawiczkę w twarz, mówiąc: Pani Twych wdzięków nie trzeba mi wcale, potem odchodzi na zawsze.

Cechy romantyczne:

1. Czas akcji – średniowiecze, ulubiona epoka romantyków
2. Nastrój grozy spowodowany drapieżnymi zwierzętami czekającymi na rzeź oraz incydentem z rękawiczką
3. Krytyka obyczajowości dworskiej
4. System wiersza intonacyjno-zdaniowego (na jeden wers przypada jedno zdanie, albo intonacyjnie zwarta część tzn. nie ma przerzutni, autor upodobnił język do epoki – stylizacja językowa (wersyfikacja, wiersza średniowiecznego)
5. Konsekwencja kompozycji, powtórzenia prezentowanych obrazów, tj. w baśniach, na koniec zaskakująca puenta, wywodzi się z gawendy, została zastosowana ludowa potrójna kompozycja baśni
6. Ballada jako ratunek romantyczny: muzyczność, melodyjność utworów
7. Synkretyzm rodzajowy

Cechy romantyczne dramatów Goethego i Schillera (Faust i Zbójcy):

Zbójcy

Karol Moor – bierze w obronę klasy uprzywilejowane

Faust

Zawarł pakt z diabłem aby pozostać wiecznie młodym, bogatym, najmądrzjszym

Streszczenie: Był człowiekiem wykształconym, lecz nie czuł radości z wiedzy. Bohater sięga więc do magii, rozmawia z duchem ziemi, który go ignoruje. Rozważa nawet samobójstwo. Przechadza się w Wielkanocy poranek z Wagnerem (uosobienie wiedzy książkowej), wraca za nim Mefistofeles w postaci psa. Później diabeł proponuje układ, ceną ma być dusza Fausta, który podpisuje pakt własną krwią.

W swoim utworze Goethe nawiązał do otoczonej legendą biografii średniowiecznego niemieckiego alchemika, doktora Johannesa Fausta, by przedstawić własne niepokoje na temat dążenia człowieka do poznania tajemnicy świata, życia, dobra i zła. To nowy typ dramatu o wyraźnych cechach epickich (luźne sceny, długie monologi, wstawki liryczne). W polskim romantyźmie wpływy Fausta widocznie są zwłaszcza w III cz. Dziadów oraz w Kordianie, Balladynie i innych utworach Słowackiego. Nieustanna aktywność bohatera jest jego cechą pozytywną. Zdobywa wiedzę prawdziwą nacechowaną nieszczęściem i tragizmem. Faust pragnie doświadczyć życia i odnaleźć jego sens. Najpierw wraz z Mefistofelesem udaje się do czarownicy, która przywraca mu młodość. Zdobywa nieograniczoną możliwość przenoszenia się w przestrzeni i w czasie. Najpierw zwiedził wraz z diabłem tzw. świat mały (świat przeżyć osobistych), a potem wielki, przy czym diabeł ciągle czynił zło, np. wszczął bójkę w gospodzie. Fausta szybko znudziło wesołe towarzystwo i opuścił gospodę wraz z diabłem. Dzięki pomocy Mefista zdobył serce Małgorzaty (Gretchen) i nieświadomie prowadzi ją na drogę zbrodni (zamordowanie dziecka). Faust w walce zabija Walentego – żołnierza i siostra Małgorzaty, która zostaje oskarżona o matkobójstwo i dzieciobójstwo. Na tym kończy się świat mały. W świecie dużym zostaje Faust bogaczem, właścicielem pałacu, chce wybudować tamę, przez co ginie para staruszków. W końcu wypowiada słowa: Chwilo trwaj i umiera. Mefisto przegrywa zakład, a duszę Fausta w gruncie rzeczy dobrego aniołowie zabierają do nieba.

Czyny Fausta i ich interpretacja:

Wniosek: Biografia Fausta jest kwintesencją ludzkiego losu, jak każdy szuka on szczęścia i piękna. Błądzi w swoich poszukiwaniach, ulega złu, szczęście znajduje czyniąc dobro innym.

Pisarze francuscy:

Jean Jacques Rousseau – Żył w XVIII w., autor sentymentalnej powieści Julia, czyli Nowa Heloiza (1776) napisanej w formie listu dwojga kochanków: Julii i Saint-Preux.

Heges Félicité de Lamennais (1782-1854) Twórca tzw. socjalizmu chrześcijańskiego, autor Hymnu do Polski oraz Słów wieszczych (1834)

Francois Réné Chateaubrianda (1768-1848) autor Ducha chrześcijaństwa (1802) do którego nawiązywał Słowacki, tj. do wydanego oddzielnie fragmentu tej powieści zatytułowanego Réné.

Alfred de Musset (1810-1857) Autor powieści Spowiedź dziecięcia wieku (1836), której bohaterem jest Oktaw dotknięty tzw. chorobą wieku oraz dramatu Nie igra się z miłością (1834)

Henri Beyle = Stendhal (1783-1842) powieść Czerwone i czarne o przeżyciach samotnego plebejusza Juliana Sorela, walczącego o awans społeczny. Chce zrobić karierę jako duchowny.

Aleksander Dumas (1802-1870) Autor dzieł Trzej muszkieterowie (1844) i Hrabia de Monte Cristo (1854)

Victor Hugo (1802-1885) wywarł duży wpływ na rozumienie sztuki, a zwłaszcza dramatu jako nowożytnego i nowoczesnego gatunku. To czołowy romantyk francuski. Autor dramatów: Cromwell (1827) i Heranani (1830) oraz powieści Katedra Panny Marii w Paryżu (1831), Nędznicy (1862) i zbioru poetyckiego Legenda wieków (1858-1883). Twórca powieści francuskiej. Dramat Cromwell został poprzedzony przedmową, w której określone zostały założenia nowego typu dramatu, których realizacją stał się Hernani.

Literaturę francuską wyróżnia silny estetyzm, skupienie, wolność twórcy i nowego modelu literatury.

Pisarze rosyjscy:

Aleksander S.Puszkin (1799-1837) Autor poematu Eugeniusz Oniegin oraz dramatu Borys Godunow oraz liryków. Utwór Eugeniusz Oniegin (1824-1834) Utwór jest smutny, to dzieje dwóch młodych ludzi zakochanych w dwóch pannach. Znajdziemy tu rozczarowanie do wszytskiego co w świecie wielkie i piękne.

Konrad Rylejew (1795-1826) poeta dekabrysta

Aleksander Bestużew (1795-1837)

Aleksander Gribojedow (1795-1829) Autor komedii Mądremu biada, kórej bohater Czacki, reprezentuje dekabrystowskie ideały wolności i przeciwstawia się środowisku szlachty moskiewskiej.

Nikołaj Gogol (1809-1852) Autor komedii Rewizor oraz powieści satyrycznej Martwe dusze. Był prozaikiem.

Michaił J.Lermontow (1814-1841) Autor poematu Demon oraz powieści Bohater naszych czasów, przedstawiającej rosyjską odmianę romantycznej choroby wieku.

Pisarze ukraińscy:

Taras Szewczenko (1814-1861) czołowy poeta ukraiński, którego twórczość wyrosła w tradycji narodowego folkloru. Autor m.in. zbudowanego na motywach koliszczyzny (1768) poematu Hajdamacy (1841) oraz licznych dum i wierszy patriotycznych. Za swoje wolnościowe i demokratyczne przekonania poeta spędził wiele lat w więzieniu oraz na zesłaniu. Spopularyzował typowe dla ukraińskiego folkloru formy dumy i dumki.

Pisarze litewscy:

Sclvestras Vali?nas (Sylwester Walenowicz, 1787-1831) Autor m.in. pieśni Biruta, napisanej w wersji polskiej i litewskiej. Romantyczność utworu ujawnia się przede wszystkim w jego tematyce sięgającej do narodowej historii wieków średnich oraz do podań miejscowych.

Antansa Baranauskas (Antoni Baranowski, 1835-1902) Był biskupem sejeńskim. Twórca napisanego m.in. pod wpływem Pana Tadeusza poematu o lesie z rodzinnej miejscowości Onikszty – Borek oniksztyński.

Pisarze białoruscy:

Literatura białoruska rozwinęła się pod wpływem Mickiewicza i Syrokomli.

Wincenty Dunin Marcinkiewicz (1807-1884) – Piewca swojskości, autor wierszowanych powiastek (gawęd, bylic) w języku białoruskim: Kupała i Szczerowskie dożynki, tłumacz Pana Tadeusza na język białoruski.

Pisarze czescy:

Valcav Hanke (1791-1861) Współautor Rękopisu Królodworskiego ogłoszonego jako rzekomy zabytek staroczeskiej literatury.

Karel Hynek Mácha (1810-1836) Zafascynowany twórczością Goethego, Byrona, Słowackiego i Mickiewicza, autor wierszy, dramatów oraz poematu Maj.

Pisarze słowaccy:

Jan Kollár (1793-1852) Rozpoczął słowacki renesans. Autor sonetowego poematu Córka Sławy.

Andrej Sládovuič (1820-1872) Autor poematu narodowego Maryna, wyznawcą idei narodowych Ludovita Štura.

Pisarze węgierscy:

Sándor Petöfi (1823-1849) Poeta, żołnierz, adiunkt i przyjaciel gen. Józefa Bema, autor bojowych wierszy, nawiązuje do tradycji ludowej, np. Mój pegaz i Armia siedmiogrocka

Pisarze szwedzcy:

Ezjas Tegnér (1782-1846) Autor poematu Fritiofa saga.

Romantyzm szwedzki rozwijał się równolegle z polskim.

Pisarze amerykańscy:

James Cooper (1789-1851) Autor Szpiega i Ostatniego Mohikanina

Ralph Waldo Emerson (1803-1882) Romantyczną filozofię natury wyłożył w rozprawie Natura.

Edgar Allan Poe (1809-1849) Twórca noweli.