Stary Testament

Stary Testament

księgi Biblii powstałe przed narodzeniem Chrystusa, pisane po hebrajsku, aramejsku i grecku. Uznawane za księgi święte zarówno przez judaizm i chrześcijaństwo (w religiach tych występują różnice w liczbie ksiąg traktowanych jako komentarze kanoniczne). Nazwa Stary Testament pochodzi stąd, że tej części Biblii przeciwstawiono jej drugą cześć, czyli Nowy Testament. Stary Testament opowiada o początkach świata i dziejach układu, który Bóg ustanowił z praojcem Izraelitów – Abrahamem, wybierając jego lud spośród wszystkich innych.

Stary Testament można podzielić na 3 części

  • Księgi praw (Tora, Pięcioksiąg),
  • Księgi proroków,
  • Pisma.

Stary Testament obejmuje 46 ksiąg, które w tradycji katolickiej ze względu na charakter dzielą się na

Księgi historyczno – badawcze

Pięcioksiąg:

  • Księga Rodzaju
  • Księga Wyjścia
  • Księga Kapłańska
  • Księga Liczb
  • Księga Powtórzonego Prawa

Księgi historyczne

  • Księga Jozuego
  • Księga Sędziów
  • Księga Rut
  • Księga Samuela
  • Księgi królewskie
  • Księgi kronik
  • Księga Ezdrasza
  • Księga Nehemiasza
  • Księga Estery

Księgi poetyckie i mądrościowe

  • Księga Hioba
  • Księga Psalmów
  • Księga przysłów
  • Księga Koheleta
  • Pieśni nad pieśniami

Księgi profetyczne(prorocze)

  • Czterech proroków większych
  • Księga Izajasza
  • Księga Jeremiasza (z Lamentacjami jako oddzielna księga)
  • Księga Ezechiela
  • Księga Daniela

Księgi wtórnokanoniczne

  • Księga Tobiasza
  • Księga Judyty
  • Księgi Machabejskie
  • Księga Mądrości
  • Mądrość Syracha
  • Księga Barucha

Dwunastu Proroków Mniejszych

Księga: Ozeasza, Joela, Amosa, Abdiasza, Jonasza, Micheasza, Nahuma, habakuka, Sofoniasza, Aggeusza, Zachariasza, Malachiasza

Pięcioksiąg („Pentateuch”)

Zwany przez Żydów Torą albo Pięć piątych prawa Mojżeszowego. Wydarzenia Pięcioksięgu rozgrywają się w ramach historii Izraelitów, począwszy od czasów Abrahama aż do śmierci Mojżesza. Obejmują one okres ponad 600 lat (od ok. 1900 do ok. 120 r. p.n.e.). Ze względu na treść można podzielić Pięcioksiąg na Prolog (1-11), przedstawiający opis stworzenia świata, początek ludzkości, potop i powstanie narodów, część dotyczącą czterech pokoleń patriarchów (Abrahama, Izaaka, Jakuba, Józefa) oraz część skupiających się wokół postaci Mojżesza.

Księga Rodzaju = Księga Genesis

Księga Rodzaju z gr. genesis początek, rodowód – stanowi pierwszą księgę Biblii. Początkowe rozdziały wzbudzają do dziś zakłopotanie u niejednego chrześcijanina. Musimy jednak pamiętać, że treści pierwszych rozdziałów prologu są przesycone symbolami i nie powinny być jako dokument naukowy. Trzeba pamiętać o czasach w jakich powstawała Księga Rodzaju i o funkcji jaką miała spełniać wśród starożytnych wiernych. Opis jest taki aby zrozumiał go prosty wieśniak ale i intelektualista. Bóg przez sześć dni tworzył, a siódmego odpoczywał, co z pewnością może stanowić wzór w sferze pracy. W Księdze Rodzaju poza partiami poetyckimi znajdujemy sagę, legendę i etiologię. Pojawiają się częste motywy: płodność czy bezpłodność, pierworodztwo, gościnność, błogosławieństwo czy przekleństwo, wizje, sny, przymierza, genologie rodów i ludów. Stałym nadprzyrodzonym motywem jest także obecność Boga wśród ludzi, jego ingerencja w sprawy człowieka, liczne objawienia itp. Księga rozpoczyna się od dwóch opisów stworzenia świata i człowieka.

Dzieje początków świata i ludzkości:

Świat stworzony przez Boga (Rozdz. 1  1-31)

  • Bóg stworzył niebo i zimie. Ziemia była pustkowiem, a nad wodami uniosła się ciemność. Bóg stworzył światłość i oddzielił ją od ciemności. Światłość była dniem, a ciemność nocą.
  • Bóg stworzył sklepienie w środku wód, podzielił wody pod sklepieniem i ponad sklepieniem. To sklepienie to niebo (firmament).
  • Bóg zebrał wody spod sklepienia w jedno miejsce i nazwał je morzem, a powierzchnię, która ukazała się po zebraniu wód, nazwał ziemią. Potem rzekł, aby ziemia wydała zielone rośliny. I tak się stało- ziemia wydała trawy, drzewa i owoce.
  • Bóg stworzył ciała niebieskie świecące na niebie. Tak powstało słonce, aby rządziło dniem i księżyc aby rządził nocą oraz gwiazdy, a wszystkie razem aby rządziły czasem:wyznaczył dni, pory roku i lata.
  • Bóg stworzył ryby i potwory morskie, które zaroiły wody oraz morskie oraz ptactwo, które latało nad ziemią.
  • Bóg stworzył na ziemi bydło oraz dzikie zwierzęta. I uczynił Bóg człowieka na obraz i podobieństwo swoje – stworzył mężczyznę i niewiastę. Człowiek miał panować nad wszelkimi stworzeniami ziemskimi: nad rybami, ptactwem i zwierzętami.(Pierwszy opis stworzenia człowieka)
  • Bóg odpoczął po trudzie tworzenia, pobłogosławił dzień siódmy i uczynił go świętym.

Ukazane zostało stwórcze działanie Boga w postaci uroczystego hymnu na jego cześć. Autor w kilku strofach ukazał biblijny obraz stworzenia świata i człowieka. Stwórce działanie Boga polegało na kolejnym wymienianiu nazw rzeczy, które powstawały. Najważniejsze było stworzenie człowieka na obraz i podobieństwo Boga. Tym samym człowiek jest wyjątkowy – to pan wszelkiego stworzenia. Utwór zbudowano rytmicznie, po każdej strofie występuje refren.

Drugi opis stworzenia człowieka (Rozdz. 2  5-7)

Nie było ziemi, ani krzewu, ani trawy polnej, nie nawadniana gleba bowiem nie rodziła. I wtedy Bóg ulepił człowieka z prochu ziemi i tchnął w jego nozdrza tchnienie życia, w skutek czego stał się człowiek istotą żywą.

Tu Bóg tworzy świat czynem, a nie słowem(nazywanie). Mamy tu też inną kolejność tworzenia świata:

  • powołanie do życia mężczyzny,
  • urządzenie ogrodu,
  • stworzenie zwierząt i ptactwa,
  • stworzenie kobiety z żebra mężczyzny.

Bóg poleca człowiekowi aby to on nazwał zwierzęta. Pozwalając mu na nazywanie, tym samym oddaje we władanie człowieka zwierzęta.

Wnioski z biblijnego opisu stworzenia świata i człowieka

  • Jest jeden Bóg – Stwórca świata. Istnieje on poza czasem, a świat powstał w czasie.
  • Bóg jest wszechmocny i stwarza za pomocą słowa.
  • Wszystko co nas otacza pochodzi od Boga i do niego należy powstało w określonej kolejności.
  • 6 dni pracujemy, 1 odpoczywamy
  • Opis biblijny nie jest traktatem naukowym. Odpowiada ówczesnym wierzeniom ludzi, że ziemia jest płaska a nad nią zawieszone jest sklepienie.
  • Człowiek został stworzony jako ostatni i nazywa się go koroną stworzenia, a wszystko inne zostało stworzone dla niego. Człowiek ma w sobie coś boskiego (obraz i podobieństwo). Człowiek jest najdoskonalszym stworzeniem Boga.
  • Człowiek jest od Boga zależny toteż powinien być mu posłuszny.
  • Człowiek jest istotą cielesną i duchową.
  • Człowiek ma żyć w monogamicznym związku.
  • Różnice płci ustanowił sam Bóg.
  • Rodzenie potomstwa jest uczestniczeniem w bożym planie.
  • Dzieła boże nie zawierają niczego złego są dobre.

Pierwotny stan szczęścia (Rozdz. 2  8-25)

Gdy Pan Bóg ulepił człowieka, umieścił go w ogrodzie Eden na wschodzie, aby tam uprawiał go i doglądał. W ogrodzie rosło wiele wspaniałych drzew między innymi drzewo życia i drzewo poznania złego i dobrego. Jahwe zakazał człowiekowi jeść owoce z tego ostatniego drzewa uprzedzając go, że jeżeli złamie zakaz, to niechybnie umrze. Stwórca przyprowadził do człowieka wszystkie żywe istoty, którym ten nadał nazwy. Kiedy człowiek usnął, Bóg wyjął z jego ciała jedno żebro i stworzył z niego niewiastę. Wówczas mężczyzna rzekł: „Ta dopiero jest kością z moich kości i ciałem z mego ciała” Mężczyzna i jego żona byli nadzy, ale nie odczuwali wstydu.

Upadek pierwszych ludzi (Rodz. 3  1-24)

Pierwsi ludzie żyli w raju (Eden). Bóg zabronił im jeść owoce z drzewa, które rosło w środku ogrodu. Wąż, który był najbardziej przebiegły ze wszystkich zwierząt lądowych, skusił niewiastę, aby zerwała owoc z drzewa poznania dobrego i złego. Niewiasta skosztowała jabłko, a potem dała je swojemu mężowi. Dopiero wtedy zobaczyli swoją nagość i upletli sobie przepaski z figowych gałązek. Kiedy mężczyzna i kobieta usłyszeli kroki nadchodzącego Boga, ukryli się przed nim. „Zdziwiony” Bóg zawołał ich i zapytał, dlaczego się przed nim ukrywają? Wtedy mężczyzna wyznał, że wstydzą się swojej nagości. Niewiasta zaś przyznała się do zerwania owocu z zakazanego drzewa, do czego skusił ją wąż. Bóg przeklął więc węża, a pierwszych ludzi wygnał z ogrodu Eden. Mężczyzna dał swojej żonie imię Ewa. Od tej pory kobieta miała w bólu rodzić swoje dzieci, a mężczyzna w pocie i trudzie uprawiać ziemię i zdobywać pożywienie.

Skutki skosztowania owocu:

  • wygnanie z raju
  • Ewa rodzi potomstwo w bólu
  • mężczyzna ciężko pracuje
  • poznają czym jest dobro i zło
  • tracą nieśmiertelność
  • zaczynają odczuwać wstyd
  • boją się gniewu bożego
  • między ludźmi panuje niezgoda
  • od momentu wygnania z raju ludzie skazani są na wieczną tułaczkę.

Upadek Adama i Ewy to pierwszy bunt człowieka w raju. Chcieli dorównać Bogu, co obiecał im wąż (szatan) kusiciel. Za swój pierwszy grzech pychy i zwątpienia zostali bardzo srodze ukarani. Bóg zesłał ich na ziemię, gdzie mieli ciężko pracować i przestali być nieśmiertelni (nie mogli dalej spożywać owoców z drzewa życia). Utracony przez Adama i Ewę raj do dziś pozostaje w wyobraźnie ludzkiej jako wizja wymarzonego szczęścia (arkadia).

Kain i Abel (Rodz. 4  1-16)

Ewa urodziła swemu mężowi syna, któremu dano na imię Kain. Po nim na świat przyszedł ich następny syn – Abel. Młodszy syn został pasterzem, a starszy uprawiał rolę. Kain składał w ofierze Bogu płody rolne, a Abel jagnięta ze swojej trzody. Ofiara Abla podobała się Bogu, natomiast na Kaina i jego ofiarę nie chciał nawet spojrzeć. Kain był z tego powodu bardzo zawiedziony. Pewnego razu wyprowadził więc swego brata Abla na pole i tam go zabił. Potem skłamał Bogu, że nie wie, gdzie jest jego brat. Wtedy Bóg przeklął Kaina – od tej pory miał zostać tułaczem i zbiegiem na ziemi. Dostał też ziemię od Boga, aby nikt go nie spotkał i nie zabił. Ktokolwiek podniósłby rękę na Kaina, ściągnąłby na siebie siedmiokrotną pomstę. Kain odszedł więc od Pana i zamieszkał w kraju Nod na wschód od Edenu.

Karą za bratobójstwo okazała się tułaczka i wieczne potępienie, nie śmierć ponieważ Bóg widział, że Kain żałuje za swój grzech. Skutkiem grzechu Kaina było zerwanie wspólnoty Boga i człowieka. Kain uległ najpodlejszym uczuciom: zazdrości i zawiści, nie potrafił zapanować nad złem. To grzeszny obraz buntu człowieka przeciwko bogu. To pierwszy archetyp mordercy, bratobójcy.

Zepsucie moralne ludzkości

Kiedy ludzie zaczęli się mnożyć na ziemi, rodziły im się córki. A że były niezwykle piękne, potomkowie Adama brali je sobie za żony „wszystkie jakie im się tylko podobały. Wtedy to stwórca zrozumiał, że człowiek jest istotą cielesną i skrócił mu życie do 120 lat.

Boże postanowienie zagłady  (Rodz. 6  5-8)

Pan Bóg zobaczywszy, jak wielka jest niegodziwość i złe usposobienie ludzi, postanowił zgładzić to, co stworzył. Spośród wszystkich Bóg darzył życzliwością tylko Noego.

Zapowiedz potopu. Arka (Rodz. 6  9-22, 7  1-5)

Opowieścią obecną we wierzeniach różnych ludów jest mit o potopie, znany również z jednego z najstarszych epickich tekstów w dziejach ludzkości, starobabbilońskiego „Poemat o Glimaszu” (ok. 2000 r. p.n.e.). Tu budowniczy arki nie nosi co prawda imienia Noe, lecz Utnapiszti, ale inne elementy mitu są zadziwiająco podobne, np. obaj bohaterowie by sprawdzić czy wody już opadły, wypuszczają ze swojej łodzi ptaki. Potop był jak wiemy wynikiem bożego gniewu. Ludzie łatwo ulegają swoim złym skłonnościom. Biblijna historia to dzieje nieposłuszeństwa wobec Boga i nieustannych powrotów skruszonych grzeszników do Stwórcy. Bóg wciąż chce jednak dobra człowieka i dąży do pokoju i zgody. Dlatego potop kończy się uroczystą obietnicą Pana, że wielkie wody już nie wrócą. Znakiem tego przymierza z ludźmi jest tęcza – łuk na niebie. Bóg odkłada śmiercionośną bron, czyniąc z niej wieczny symbol pokoju. Historia upadku ludzkości i cudownego ocalenia jedynego i sprawiedliwego powtarza się jednak potem w Sodomie i Gomorze.

Przebieg potopu (Rodz. 7  6-24)

Zapowiedź potopu – Arka. Bóg kazał Noemu zbudować arkę z drzewa żywicznego i powlec ją smołą. W Arce Noe miał zrobić przegrody dla zwierząt, których miał zabrać po parze z każdego gatunku. Aby uniknąć zagłady Noe, jego żona oraz trzej synowie: Sem ,Cham, Jafat i ich żony oraz pary zwierząt mieli być wprowadzeni do arki. Kiedy Noe uczynił wszystko, co Bóg mu kazał, wody potopu zalały ziemię. Deszcz padał przez 40 dni i 40 nocy. Wody unosiły się nad ziemią aż przykryły szczyty gór. Lustro wody unosiło się na ziemi przez 150 dni, a potem zaczęły opadać. Wówczas Noe wypuścił z arki kruka, ale on powrócił bowiem wody jeszcze nie opadły. Potem wypuścił z arki gołębicę ale i ona wróciła. Noe poczekał jeszcze 7 dni i powtórnie wypuścił gołębia, a ten wrócił z listkiem drzewa oliwnego. Po kolejnych siedmiu dniach wypuścił ponownie gołębicę, która już nie wróciła. Noe wyszedł więc z arki i wypuścił wszystkie zwierzęta na ziemię. Potem zbudował ołtarz i złożył na nim ofiarę Panu. Bóg pobłogosławił Noego i zawarł z nim przymierze. Bóg obiecał, że już nigdy nie będzie potopu.

Ukaranie ludzi i zwierząt potopem było wynikiem wielkiego bożego gniewu. Boga rozgniewało grzeszne życie ludzkości.

Zniszczenie Sodomy i Gomory (Rodz. 19  1-29)

Lot  za pośrednictwem aniołów otrzymał od Boga polecenie opuszczenia miasta, które zamierzał zniszczyć. Nikt z opuszczających miasto nie miał oglądać się za siebie. Uczyniła to jednak żona Lota, która natychmiast zamieniła się w słup soli.  Na Sodomę i Gomorę spadł deszcz siarki i ognia, który zniszczył miasta za grzechy mieszkańców. W mieście dopuszczano się strasznych czynów, co wywołało gniew boży, który objawił się zniszczeniem miast. Bóg ukarał surowo za grzechy ale jednocześnie uratował jedynego sprawiedliwego.

Zagłada Sodomy i Gomory była karą za grzechy i zepsucie obyczajów. Zniszczenie miasta było wynikiem gniewu bożego. Bóg ukarał mieszkańców miast surowo za grzechy ale ocalił sprawiedliwego Lota.

Dzieje potomków Noego

Wieża Babel

Potomkowie Noego zamieszkiwali na równinie Szinear. Postanowili zbudować miasto i wieżę, której wierzchołek sięgałby nieba – miał to być znak dla ludzi, aby nie rozproszyli się po całej ziemi. Pewnego razu Bóg zstąpił z nieba żeby zobaczyć to miasto i wieżę. Ponieważ ujrzał jeden lud mówiący tym samym językiem Bóg pomieszał mowę tego ludu i rozproszył go po całej ziemi, a budowli nikt już nie dokończył.

Bóg zrozumiał, że ludzi którzy mówią jednym wspólnym językiem w przyszłości nic nie powstrzyma. Bóg mieszając języki uniemożliwił potomkom Noego realizację swojego planu.

Księga wyjścia

Księga wyjścia z gr eksodos – wyjście, opowiada o uwolnieniu Izraelitów z niewoli egipskiej, ich wędrówce przez pustynię, zawarciu i odnowieniu przymierza z Bogiem oraz czczenia Boga na pustyni. Stanowi kontynuacje Księgi Rodzaju. Izraelici osiedlili się w Delcie Nilu. Po pewnym czasie faraonów zaniepokoił fakt, że tak szybo ich przybywa, więc zaczęto ich uciskać i prześladować. Wtedy Mojżesz otrzymał od Boga polecenie aby wyprowadzić ich z Egiptu. W międzyczasie pokarał faraona plagami. W czasie podróży Mojżesz otrzymał od Boga kamienne tablice, czyli dekalog i tzw. Kodeks przymierza.

Abraham i Izaak

Nowy układ stwórca zawiera już nie z ludzkością, ale z przedstawicielem jednego plemienia – Abrahamem, któremu obiecuje niezliczone potomstwo i nowy raj – ziemię Kanaan. W zamian za to żąda jednak bezwzględnego posłuszeństwa i wierności. Jedną z najbardziej fascynujących opowieści Starego Testamentu jest historia próby, na którą Bóg wystawia swego wybranego: Stary Abraham ma tylko jednego syna – ukochanego Izaaka. I nagle Bóg żąda by właśnie to dziecko, złożono mu w ofierze. Abraham jest posłuszny Panu. Dopiero w ostatniej chwili gdy skrępowany Izaak leży już na ofiarnym ołtarzu, uzbrojoną w nóż rękę ojca powstrzymuje zesłany z nieba anioł. Abraham zwycięsko przeszedł więc próbę wierności i został wynagrodzony. Absurdalne i okrutne z pozoru żądanie Boga może ukrywać inny wyższy sens. Bóg objawia w ten sposób swą wolę, by nigdy więcej nie składano ofiar z ludzi (zwyczaj wówczas rozpowszechniony). Opowieść o Abrahamie i Izaaku jest podobnym przykładem epickiego stylu biblijnego. Cała ta dramatyczna historia zostaje opowiedziana w kilku zdaniach. Nie wiemy jak wyglądali bohaterowie, jak byli ubrani, nie znamy ich psychologicznej motywacji. To wszystko pozostaje w sferze domysłów. Narracja biblijna doświetlająca jeden punkt – dalej zaś pełen jest głębokich mroków i półcieni. Wciąż otrzymujemy obraz fragmentaryczny i na próżno oczekujemy na dodatkowe informacje. Biblia nie zaspokaja do końca naszej ciekawości. Każde zdanie rzuca jakby cień niedopowiedzenia. Jest to tekst, który wymaga od razu objaśnienia i interpretacji.

Wnioski:

  • Wiara powinna być zawsze na pierwszym miejscu,po niej jest miłość
  • Uczucia Abrahama, gdy Bóg kazał mu zabić syna: strach, zdziwienie, złość, smutek
  • Uczucia syna: niepokój, przerażenia
  • Bóg chciał sprawdzić czy Abraham poświęci syna dla wiary
  • Abraham symbolem nieskończonego zaufania człowieka do stwórcy

Sztuka

  • Ofiara Abrahama – Rembrant (1635 r.) Izaak jest postacią pierwszoplanową, otacza go jasna poświata, posobnie jak twarz Abrahama i rękę anioła.

Józef

Był to prawnuk Abrahama, ukochany syn Jakuba zwanego Izraelem. Zazdrośni bracia sprzedali Józefa w niewolę.
Józef trafił do Egiptu, gdzie dzięki bożej opiece stał się zaufanym ministrem faraona. O początkach niewoli, w którą popadli Żydzi w Egipcie dowiadujemy się z historii ostatniego praojca (czyli patriarchy). Za nim podążył cały ród, w którym znów zapanowała zgoda. Historycy twierdzą, że Żydzi przebywali w Egipcie blisko 500 lat, a ich sytuacja wciąż się zmieniała. Czasem Żydzi dochodzili do wysokich stanowisk, to znów popadali w niełaskę i niewolę.

Mojżesz

Największą indywidualnością Starego Testamentu jest prorok i prawodawca Mojżesz. On to wyprowadził Żydów z niewoli egipskiej i zawiódł ich do ziemi obiecanej – Kanaanu. Wędrówka trwała 40 lat ale Mojżesz tam już nie dotarł – zmarł mając 120 lat. Mojżeszowi zawdzięcza też naród wybrany dziesięć przykazań wyrytych na kamiennych tablicach, które na górze Synaj przekazał prawodawcy sam Bóg, odnawiając z nim przymierze zawarte uprzednio z Abrahamem. Drobiazgowe prawa regulujące wówczas codzienne życie Żydów były ściśle powiązane z ich religią. Nawet szczegółowe przepisy dotyczące np. jedzenia i higieny osobistej miały charakter religijny. Dziesięć przykazań przyniosło zaś uniwersalne zasady etyczne, które rychło stały się własnością całej niemal ludzkości. Pierwsze księgi Starego Testamentu (Pięcioksiąg) nazywa się tradycyjnie Mojżeszowymi.

Dekalog – Dziesięć Przykazań Bożych to zbiór praw i postaw przestrzeganych przez Żydów i chrześcijan.

Księgi poetyckie i mądrościowe

Księgi poetyckie i mądrościowe zwane dydaktycznymi, są efektem głębokich przemyśleń środowisk mądrościowych starożytnego Wschodu (egipskich, babilońskich, arabskich, edomickich) dostosowanych przez Izraelitów do swej monoteistycznej wiary i norm etyczno-prawnych, uzupełnionych rodzimą refleksją. Człowiek w tych księgach jest nieustannie zależny od Boga, jest jego dłużnikiem i nieustannie potrzebuje jego opieki. Słowo „poezja” w Starym Testamencie powinno być raczej zastąpione słowem retoryka, w której w regularnych odstępach i w sposób rytmiczny powtarzają się określone wyrazy czy zwroty, dzięki czemu dany fragment staje się podwójnie wymowny i łatwiejszy do zapamiętania. Istotnym celem tej poezji było proste przekazanie ważnych spraw ludziom wszystkich stanów, dlatego w przeważającej większości ma on charakter spontaniczny i pozbawiony jest sztucznego języka.

Księga Hioba

Należy do pism mądrościowych(dydaktycznych), które wypełniają siedem ksiąg biblijnych, a powstały także w innych kulturach starożytnego Wschodu. Nie znamy autora Księgi Hioba, ani daty jej napisania (V w. p.n.e. to jedna z propozycji badaczy).Księga Hioba jest poematem filozoficznym, który omawia problem cierpienia niezawinionego. Ze względu na jej walory artystyczne i treść zaliczana jest do najwybitniejszych arcydzieł literatury światowej. Akcja toczy się w zamierzchłych czasach patriarchów. Hiob jest prawdopodobnie postacią historyczną, wspomina o nim prorok Ezechiel jak o „mężu sprawiedliwym”. W kulturze europejskiej Hiob istnieje przede wszystkim jako znak cierpienia i godności człowieka. W tej księdze nie występują charakterystyczne cechy Starego Testamentu (zbiorowość i przymierze narodu wybranego Jahwe) lecz dramat osobisty. Poemat filozoficzny dzieli się na trzy części:

  1. Historia cierpień bogobojnego Hioba
  2. Skarga Hioba
  3. Hiob przywrócony do dawnego stanu

Hiob był mężem dobrym i sprawiedliwym, szczerym i zacnym, a zamieszkiwał ziemię Hus. Miał 3 córki i 7 synów. Był też człowiekiem zamożnym. Pewnego razu przed obliczem Pana stanął szatan. Pan Bóg spytał go czy w czasie swoich ziemskich wędrówek zwrócił uwagę na Hioba. Szatan stwierdził, że gdyby Bóg przestał opiekować się Hiobem, to ten odwróci się od niego. Wówczas Bóg oddał wszystko co Hiob posiadał we władanie szatanowi i poddał człowieka srogiej próbie. W ten sposób rozpoczęły się cierpienia Hioba. Szatan pozbawił go kolejno: mienia, bliskich, a na koniec poraził go trądem. Po tym wszystkim żona drwiła z niego, że tak srodze doświadczony wciąż jeszcze błogosławi Bogu. Hiob uciszył jednak żonę i pouczył ją: „Dobro przychodzi od Boga, dlaczego zła przyjąć nie możemy?”, powiedział też: „Bóg dał, Bóg wziął”. Ani utrata majątku, ani choroba nie zmusiły Hioba do zgrzeszenia przeciwko Bogu. Kiedy przyjaciele Hioba: Elifaz z Temanu, Bildad z Szuach i Szafar z Nuamu dowiedzieli się o jego nieszczęściu przybyli, aby mu współczuć i pocieszyć go.Hiob pierwszy zaczął rozmowę z nimi skarżąc się, że Bóg zesłał na niego nieszczęście i cierpienia, mówi: „Płacz stał mi się pożywieniem, jęki moje płyną jak woda.” Hiob jednak musi odpierać racje przyjaciół, którzy nakazują mu uznać własna winę i przyjąć cierpnie jako karę za grzech. Przyjaciele Hioba nie rozumieją, że cierpienie może być niezawinione. Bóg bowiem jest sprawiedliwy, a sprawiedliwość z ludzkiego punktu widzenia to kara dla złych i nagroda dla dobrych. Tak samo myślał z resztą do tej pory Hiob. Jego bolesne doświadczenie prowadzi jednak do nowej wizji Stwórcy – istoty, której decyzje są dla ludzi nieodgadnione. Działań Boga nie można pojąć rozumem. Trzeba zaś wierzyć w ich celowość i dobro. Cierpienie Hioba jest próbą wiary, z której Bogobojny mąż – mimo przejmujących skarg – wychodzi zwycięsko. Hiob szuka wyjaśnienia tajemnicy cierpienia nie zawinionego, a opowieść o jego dramatycznych zmaganiach jest najbardziej uniwersalną księgą Biblii. Po rozmowie Hioba z przyjaciółmi „zjawia się Bóg” i rozmawia z Hiobem, a następnie gani jego przyjaciół i przywraca Hioba do stanu poprzedniego.

Księga jest niejednorodna gatunkowo: rozpoczyna się i kończy narracją zawierającą wątki fabularne, całość jednak wypełnią monologi i dialogi – dyskusje Hioba z przyjaciółmi, wielkie „mowy sądowe” bohaterów oraz lamentacje Hioba. Księga Hioba ma charakter poetycki, a strukturą całości przypomina raczej literacki dramat. Główny bohater poematu został ciężko doświadczony przez Boga, który poddał próbie jego wiarę. Pomimo, że spotykały go straszne męki, na które strasznie lamentował nie zgrzeszył przeciwko Bogu. Przez cały czas był przekonany, że dobrze postępuje i prosił Boga o uniewinnienie. Przyjaciele Hioba, zamiast mu pomóc najpierw siedzieli przez 7 dni i 7 nocy w osłupieniu, a następnie uznali, że Hiob musiał zgrzeszyć przeciwko Bogu. Hiob próbował zgłębić tajemnicę cierpienia niezawinionego ale nie znalazł rozsądnego wytłumaczenia.Hiob całkowicie poddał się Bogu.

Nauki płynące z Księgi Hioba

  • nie zawsze cierpienia są karą za grzechy,
  • każdy człowiek musi doświadczyć szczęścia i radości oraz bólu i cierpienia,
  • cierpienia uświęcają człowieczeństwo,
  • cierpienia nie można wytłumaczyć,
  • cierpienia należy znosić z pokorą,
  • cierpienie towarzyszy człowiekowi przez całe życie,
  • Bóg ma swoje własne plany, których ludzie nie umieją pojąć.

Plan wydarzeń

  1. Pobożne życie Hioba
  2. Rozmowa szatana z Bogiem
  3. Bóg oddaje wszystko, co Hiob posiadał we władanie szatana
  4. Szatan pozbawia Hioba majątku: Sabejczycy porywają stada ośle, spalenie stad i owiec, Chaldejczycy porywają stada wielbłądów i mordują służbę, rozszalały huragan niszczy dom, w którym przebywały dzieci Hioba
  5. Ponowna rozmowa Boga z szatanem.
  6. Bóg ponownie oddaje ciało Hioba we władanie szatana
  7. Szatan razi Hioba trądem
  8. Drwiny żony Hioba z jego nieszczęść
  9. Nieustanna wiara Hioba
  10. Hiob przeklina dzień swych narodzin
  11. Elifat z Temanu radzi Hiobowi, aby nie tracił wiary
  12. Bildad z Szuach zapytuje Hioba, czym zawinił wobec Boga, że ten tak go pokarał
  13. Przyjaciele Hioba okrzykują go bluźniercą, ponieważ twierdzi, że niczym nie zawinił wobec Stwórcy
  14. Rozmowa Boga z Hiobem
  15. Przyjaciele idą do Hioba i składają ofiarę
  16. Bóg przywraca majątek Hioba, wskrzesza bliskich i im błogosławi
  17. Długie i dostatnie życie Hioba – doczekał się wnuków z IV pokolenia

Wnioski, które czerpiemy z Księgi Hioba

  • człowiek powinien z ufnością przyjmować to co daje mu los i wyroki Boga,
  • cierpienie nie zawsze jest karą za grzechy,
  • człowiek powinien doświadczyć w życiu szczęścia  i cierpienia,
  • uczciwi ludzie także cierpią,
  • cierpienie od zawsze towarzyszyło człowiekowi,
  • cierpienie jest próbą dla człowieka,
  • każde cierpienie ma sens, pomaga człowiekowi żyć z godnością,
  • należy czekać na poprawę losu, nie należy się buntować,
  • Bóg ma swoje tajemnicze plany, które bywają niepojęte dla człowieka.

Przydatne cytaty

  • Dobro przyjęliśmy z ręki Boga. Czemu zła przyjąć nie możemy?
  • Bóg dał i zabrał Bóg, niech będzie imię Boga błogosławione.
  • Płacz stał mi się pożywieniem, jęki moje płyną jak woda.

Nawiązania

Powrót Hioba – Anna Kamińska. Hiob w utworze symbolizuje nieszczęśliwego samobójcę, Jest to człowiek XX w., który cierpi niewinnie. Według poetki byłoby lepiej gdyby Hiob umarł razem z dziećmi. Hiob nie odzyskał swoich pierwszych dzieci, wszytko dostał nowe. Czuje się niepewnie, obawia się że nowym szczęściem zdradza stare. Boi się snów, w których przybędą ci którzy odeszli. Czuł się obco, mimo to nie załamuje się i nie bluźni.

Sztuka

  • Georges de la Tour – Żona namawia Hioba aby się zbuntował, jest bogato ubrana, nie dotknęło jej nieszczęście. Hiob ma złożone ręce. Świeca rozświetla główne elementy obrazu, obraz pogrążony w lekkim mroku.

Księga Psalmów

Inaczej Psałterz został podzielony na 5 części. Każda z nich kończy desogia (uroczyste wyrażenie chwały Bogu), zaś Psalm 150 pt „Alleluja” stanowi końcową deksologię całego zbioru. Zbiór psalmów w Biblii obejmuje 150 utworów. Tradycja przypisywała autorstwo Psalmów Dawidowi, królowi Izraela (1010-970r. p.n.e.). Był jednym z pierwszych królów żydowskich, wojownikiem zwyciężył olbrzymiego Goliata. Dawid był tez śpiewakiem, którego pieśni cieszyły starego króla Saula. Te pieśni to właśnie psalmy. Są wśród nich teksty o wybitnych wartościach artystycznych, naśladowane i przerabiane przez poetów wielu narodów i pokoleń. Ogólnego określenia psalmów jako „Psałterza Dawidowego” nie należy rozumieć w sensie wyłączności autorstwa króla Dawida, lecz jako uwydatnienie jego znaczącej roli w powstaniu księgi. Dawidowi przypisuje się 73 psalmy, imiona innych autorów zamieszczone są w samej księdze w tzw. tytułach psalmów np. Asaf, Salomon. Dziś wiadomo, że psalmy powstały w ciągu wielu wieków. Początki sięgają XI w. p.n.e., a pełny zbiór uformował się w IV w. p.n.e. lub jeszcze później w II w. p.n.e. Księgi zaświadczają też o tym, że psalmy powstawały w różnym czasie. Księga Psalmów jest jak wszystkie inne księgi Biblii wartością niejednorodną. Psalmy są jednak całością, gdyż wszystkie zrodziły się z tej samej inspiracji i mają ten sam religijny wymiar – wyrażają bezpośrednie obcowanie człowieka z bogiem Izraela. Różne jednak sytuacje narodowe i osobiste powodowały niejednakowy sposób zwracania się ku Bogu: od uroczystych hymnów i podziękowań do błagalnych próśb i złorzeczeń wypowiadanych z całą gwałtownością ludzi Wschodu. Toteż bogaty zbiór psalmów poddawano próbom rozmaitej klasyfikacji. Dziś pod uwagę bierze się treść i rodzaj wypowiedzi. I tak w Psałterzu spotykamy psalmy:

  • pochwalne -21
  • dziękczynne -18
  • błagalne – 58
  • pokutne – 7
  • królewskie (związane z uroczystościami dworu) -10
  • patriotyczno – religijne (inaczej Syjańskie, związane z Jerozolimą)-7
  • mądrościowe (podejmujące różne refleksje związane z życiem „sprawiedliwych i niesprawiedliwych” -19.

W księdze występuje bardzo dużo porównań, które mają charakter pouczający.

Psalm – z gr. psalmos oznacza śpiew i trącanie strun instrumentu o nazwie psalterion. Nazwą tą określano później zbiór hymnów pochwalnych. Dziś słowo psalm oznacza biblijny utwór poetycki o charakterze modlitewno-hymnicznym. Wspólna cechą wszystkich psalmów jest modlitewny charakter: Jahwe( Bóg) jest ośrodkiem wypowiedzi, jak w hymnie pochwalnym, odbiorca próśb i podziękowań, dawcą prawa i mądrości. Najłatwiej rozpoznawalną cechą psalmów jest ich zrytmizowany język. Psalmy odegrały rolę obrzędowo-religijną. Stanowią potęgę dobroci Boga i przepowiadają przyszłość oraz opłakują upadki i grzechy człowieka. Budowa wersu biblijnego wpływa na rytmikę całego psalmu. Niezwykły charakter psalmu wyraża jego treść. Pierwsza część psalmu ukazuje, że Bóg coś może, druga to prośba do niego, a trzecia to podsumowanie. Psalmy to gotowe formy rozmowy z Bogiem. Greckie tłumaczenie psalmów powstało w III w. p.n.e. w ramach tzw. „Septuaginty” tj. przekładu Starego Testamentu sporządzonego w Aleksandrii na potrzeby gmin żydowskich posługujących się językiem greckim. Równorzędnej do pierwszorzędnej roli w liturgii chrześcijańskiej, psalmy pełniły ważną funkcję w rewolucji poezji lirycznej, stając się wzorem do tworzenia parafraz i stylizacji dla późniejszych twórców w różnych literaturach narodowych.

Werset – psalmy charakteryzuje oryginalny werset biblijny, jest w nich bardzo konsekwentnie stosowany. Werset to wyodrębniony graficznie odcinek tekstu obejmujący zazwyczaj kilka zdań lub członów zdaniowych tworzących dwudzielną całość intonacyjno-znaczeniową, zestawionych współrzędnie lub podrzędnie. Podział na wersety występuje w prozie biblijnej, w utworach na nią stylizowanych, a także w Koranie. Budowa wersetów biblijnych jest zróżnicowana i odzwierciedla gatunkową i stylową wielorakość tekstów wchodzących w skład Pisma Świętego. Werset jest głównie całością treściową, zbudowaną paralelnie (równolegle) z dwóch lub trzech członów, drugi człon powtarza, uzupełnia lub przeciwstawia się myśli wyrażonej w członie pierwszym. Paralelizm wersetu biblijnego może polegać także na powtórzeniu podobnego motywu, zestawieniu pytania i odpowiedzi, rozwijaniu myśli. W wersetach trójczłonowych człon trzeci stanowi zazwyczaj zakończenie dwóch poprzednich. Te powtórzenia decydują o specyfice tekstu biblijnego i charakterystycznej symetrii myśli. W przekładach  (wierne tłumaczenie na język z oryginału) i parafrazach (przeróbkach, swobodne tłumaczenie tekstu) psalmów poeci w różny sposób traktują werset biblijny: albo zachowują rytm, a nawet kształtują graficznie werset jak np. Czesław Miłosz, albo dzielą go na mniejsze odcinki na wzór współczesnego wiersza wolnego jak np. Leopold Staff, albo w parafrazach poetyckich swobodnie traktują werset, przekształcając go na klasyczne czterowierszowe lub inne strofy, jak np. Jan Kochanowski czy Mikołaj Sęp Szarzyński.

Psalmy w kulturze

Specyficzność kulturową psalmów można wyrazić poprzez wykluczające się na pozór opcje: są psalmy bardzo stare i współczesne, historyczne i aktualne, osobiste i powszechne, konkretne i uniwersalne.Psalmy są bowiem zapisem tożsamości Izraela – konkretnego narodu i konkretnych ludzi, a jednocześnie zostały przyjęte w innych kręgach kulturowych. Istnieją w wymiarze ponadczasowym i uniwersalnym. Niepowtarzalne zjawisko kulturowe psalmów określane bywa poprzez przyrównanie ich do piramid egipskich, greckiego Panteonu i gotyckich katedr w Europie.

Tłumaczenia

Tłumaczenie psalmów było pojmowane w literaturze polskiej jako miara poetyckiego kunsztu, toteż wielu poetów podejmowało trud wyrażenia Psałterza w mowie polskiej. Od Psałterza floriańkiego z XIV/XV w i Psałterza puławskiego z XV w. do czasów współczesnych ciągle pojawianie są próby tłumaczenia psalmów. Do bardziej znanych tłumaczy należą: Mikołaj Rej, Jan Kochanowski (1957r. – najsłynniejszy przekład), Leopard Staff, Mikołaj Sęp Szarzyński i Franciszek Karpiński, Roman Bradstaetter i Czesław Miłosz (1981r. – najnowszy przekład).

Streszczenie wybranych psalmów

Psalm I – ” Nabożny, a bezbożny” („Dwie drogi życia”): W psalmie tym podmiot liryczny chwali człowieka pobożnego, który nie słucha grzeszników i szyderców (tych co lekceważą prawo Jahwe). Człowiek taki ufa Bogu, wierzy w jego mądrość i dlatego wszystko co czyni, kończy się powodzeniem. Człowiek pobożny jest „jak drzewo zasadzone nad płynącą wodą, które wydaje owoc w swoim czasie, a liście jego nie więdną”. Czasy ludzi bezbożnych, grzesznych i występnych rozstrzygną się na sądzie ostatecznym. Wiadomo jednak, że nigdy nie staną ani przed obliczem Boga – są „(…)jak plewa, którą wiatr rozmiata”. Nie mają najmniejszych szans wejść do zgromadzenia sprawiedliwych „Bo Jahwe uznaje drogę sprawiedliwych,/droga występku zaginie”. Psalm wskazuje człowiekowi właściwą drogę postępowania zapewnia szczęście sprawiedliwym i zgubę dla grzeszników. Ma charakter dydaktyczny – wyznacza właściwy model życia oparty na wierze, najważniejszym wyznacznikiem wiary jest Pismo święte.

Psalm VI ma charakter błagalny. Bóg posiada w nim następujące cechy: gniewny, zapalczywy, miłosierny, cierpliwy, stanowczy, uzdrowiciel, wybawiciel, potężny, silny, srogi, sprawiedliwy. Stosunek człowieka do Boga: boi się Boga, jest słaby, prosi o miłosierdzie i łaskę, głęboko wierzy, obiecuje poprawę i skruchę, żałuje za grzechy.

Psalm XXIII Bóg pasterzem i gospodarzem: Bóg jest tu pasterzem a lud wybrany to jego owce. Pasterz opiekuje się owcami, chce aby stroniły od grzechu, zapewnia im pokarm i odpoczynek, jest przy swoich owcach także w momencie śmierci.

Psalm 91 – O bożej opiece (Kto się w opiekę… – J. Kochanowski): ma charakter dydaktyczny i jest popularną pieśnią kościelną. Człowiekiem opiekuje się Bóg, zapewnia mu dobre życie na ziemi i zbawienie po śmierci. Należy poddać się bożej woli, gdyż Bóg zaopiekuje się tymi którzy mu ufają

Psalm CXXIX (u Żydów 130) – „Pieśń stopniów” – Z otchłani grzechu ku bożemu miłosierdziu: Podmiot liryczny wznosi wołanie do Boga, aby go wysłuchał. Prosi aby zapomniał o grzechach człowieka, ponieważ wszyscy ludzie są grzeszni – w przeciwnym razie „któż się ostoi”? Psalmista wie, że Bóg przebacza tym, którzy się go boją. Przebaczenie jest bowiem wolnym darem łaski łaski bożej, udzielanym tylko okazującym wobec Boga lęk i uległość. Podmiot liryczny pokłada w Panu całą nadzieję i czeka na jego słowo, bo Bóg jest litościwy – wybawi człowieka i Izrael ze wszystkich grzechów.

Wnioski:

  • Bóg jest panem wszechświata,
  • Bóg jest wywyższony i wszechmocy
  • Wypełnia wolę człowieka, który śle do niego prośby i dziękuje za łaski
  • Człowiek jest: słaby, mały, kruchy, przemijający, ulega złu

Księga Koheleta

Inaczej Księga Eklezjasta nosi nazwę swego autora. Słowo Kohelet nie jest imieniem własnym, lecz oznacza funkcję lub urząd mędrca przemawiającego na zebraniu (hebr. Kahal, gr eklesia oznacza zgromadzenie), więc Kohelet znaczy tyle co kaznodzieja, eklezjasta. Autorstwo księgi przypisywano aż do XIX w. królowi Salomonowi (X w. p.n.e.). Ustalono jednak, że postała ona w III w. p.n.e., a imieniem Salomona posłużył się autor zgodnie z ówczesnym obyczajem – dla nadania księdze większej powagi. Autorstwo Salomona jest w wielu przypadkach legendarne, ponieważ księgi te powstały wiele stuleci po jego śmierci.

Księga Koheleta jest księgą filozoficzną podejmującą rozważania nad sensem życia, a słynny refren: Vanitas vantatum et omnia vantis (Marność nad marnościami i wszystko marne) zawiera odpowiedź na zapytanie o szczęście ludzkiej egzystencji: nie zapewnia go ani bogactwo ani rozkosz, ani mądrość. Człowiek poddany jest prawu przemijania. Stwierdza się w niej, że wszystko ma swój czas oraz że sensem życia jest śmierć. Ostatecznie jednak księga mówi:.. „I poznałem, że nie ma nic lepszego, jak weselić się, a czynić dobrze za żywota swego.” Człowiek zdaniem autora powinien zaakceptować to, że umrze i czekać na wartościowsze rzeczy. Po śmierci na człowieka czeka już tylko smutny pobyt w Szeolu (otchłań, czeluść – odpowiednik greckiego Hadesu – kraina wszystkich zmarłych zarówno prawych jak i grzeszników, w której panuje wieczna ciemność). Treścią księgi są rozważania nad sensem życia ludzkiego. Autor stawia pytanie o drogę do szczęścia, na które niestety nie znajduje odpowiedzi. Dochodzi więc do w/w wniosku, że wszystko jest marnością, co powtarza w różnych miejscach księgi aż 20 razy. Podobnie jak powracające w cyklicznym rytmie zjawiska przyrody wydają się bezcelowe, tak bezcelowe są wysiłki człowieka dążącego do trwałego szczęścia. Nie dają go ani bogactwa i sława, ani rozkosz bo jest chwilowa, ani nawet mądrość. Człowiek powinien z pokorą przyjmować to co go spotyka. Należy korzystać z dóbr, które daje nam Bóg. Trzeba żyć w zgodzie z przykazaniami Wszystkiego należy używać z rozwagą. Zawsze trzeba ufać Bogu, bo tylko On zna wszystkie tajemnice i odpowiedzi.

Przydatne cytaty

  • Nic lepszego dla człowieka, niż żeby jadł i pił, i duszy swojej pozwalał zażywać szczęścia przy swojej pracy
  • Boga się bój i przykazań jego przestrzegaj, bo cały w tym człowiek
  • Wszystko jest marnością i gonieniem za wiatrem

„Pieśń nad pieśniami” (Pnp. 2  8-14)

Obok psalmów w Piśmie Świętym znajduje się jeszcze wiele innych utworów o charakterze poetyckim. Należy do nich np. przypisywana przez tradycję mądremu królowi Salomonowi „Pieśń nad pieśniami” – najpiękniejszy biblijny poemat miłosny, który interpretuje się jako dialog Boga z kochającym go ludem lub jako rozmówcę Chrystusa z Kościołem, bądź zakochaną w nim duszą. Dziełem życia historycznego króla Salomona było wzniesienie wielkiej świątyni w Jerozolimie, gdzie umieszczono słynną arkę przymierza, w której wnętrzu znajdowały się Mojżeszowe tablice dziesięciorga przykazań, czyli największy skarb Izraela. Swoją opinię wielkiego mędrca zawdzięczał jednak Salomon tzw. księgom mądrościowym, zawierały one głoszone przez niego nauki np. księga Koheleta, Księga Przysłów. Obecnie powstanie „Pieśni nad pieśniami” datuje się na końcowe lata niewoli babilońskiej, nie później jednak niż na IV w. p.n.e.

„Pieśń nad pieśniami” , po hebr. znaczy pieśń najdoskonalsza, czyli pieść przewyższająca inne. Odbiega swym charakterem od innych pism mądrościowych. To jedyna Księga Biblii, która na pozór nie mówi o Bogu, nie wnosi żadnej myśli religijnej, lecz opowiada o ziemskiej, zmysłowej miłości kochanków. Tłem tej miłości jest sielankowy krajobraz w porze wiosennej. Księga  obejmuje 6 pieśni, na które składają się krótsze i dłuższe wypowiedzi oblubieńca oraz towarzyszącego im chóru dziewcząt izraelskich. W Pieśni drugiej obserwujemy dialog zakochanych, którzy w zmysłowych porównaniach opisuje swoją szczęśliwą i odwzajemnioną miłość. Pasterka mówi do ukochanego: „Miły mój jest mój, a ja jestem jego”.

Wyróżniamy dwie interpretacje Pieśni. Zgodnie z pierwszą – dosłowną jest ona pochwałą ludzkiej miłości zrządzonej i stworzonej przez Boga. W takim ujęciu jest poematem lirycznym o tematyce miłosnej, który obrazuje miłość dwojga kochanków – dziewczyny i króla (niektórzy mówią o trzech postaciach: Salomonie, dziewczynie i jej kochanku – pasterzu). Druga przeciwstawna interpretacja, to interpretacja alegoryczna, według której utwór jet alegorią miłości Boga do Izraela albo Chrystusa do swej oblubienicy – Kościoła. Ukazuje zatem uczucie, które rodzi się pomiędzy Bogiem, a narodem wybranym.

Prorocy

Proroctwo – teksty wizyjne zawierające przewidywania przyszłości, autorstwa osób o szczególnym autorytecie w danej społeczności, która dopatruje się w ich wypowiedziach głosu Boga. Jako forma piśmiennictwa religijnego proroctwa charakteryzują się ekstatycznym (żywym) tonem z rozbudowaną symboliką (Apokalipsa św Jana).

Profetyzm – zjawisko przypisywania wybranej przez Boga jednostce ludzkiej daru przewidywania przyszłości (występuje w różnych systemach religijnych). W takiej formie proefetyzm pojawia się np. w Biblii.

Prorocy pełnili ważną funkcję w życiu religijnym i politycznym narodu np. podczas niewoli babilońskiej podtrzymywali ducha narodu, przypominali tożsamość narodu wybranego, wyjaśniali teologiczny sens dziejów Izraela. Byli rzecznikami prawa i przymierza z Bogiem, nawoływali do uczciwego i godnego życia pod względem moralnym i religijnym. Napominali i grozili karą bożą nie tylko Jerozolimie i Żydom, ale także wrogom ojczyzny i przepowiadali powszechną zagładę (wizje apokaliptyczne). Prorokowali jednak ocalenie sprawiedliwych, wygłaszali mowy dziękczynne i słowa pocieszenia. Zjawisko profetyzmu (przepowiadanie przyszłości, prorokowanie) należy do najważniejszych doświadczeń religijnych Izraela. Proroctwa głoszono przede wszystkim ustnie (z pewnością dlatego są one silnie zrytmizowane) powtarzając charakterystyczne formuły np. wyrocznia Pana, to mój Bóg. Mowy proroków spisywali później ich uczniowie. Od słów wypowiedzianych do słuchaczy, do dzisiejszej formy ksiąg, prowadzi nieraz dość długa droga. Księgi prorocze skupiają wyrażenia myśli typowe dla ustnego głoszenia nauki oraz często gatunki literackie. W wizjach prorockich granice między rzeczywistością, a symbolem lub obrazem zacierają się nader łatwo. Prorocy domagają się nienagannego życia religijnego i moralnego. Piętnują grzech narodowe i indywidualne, zapowiadają sąd Jahwe nad narodem w postaci najazdów nieprzyjacielskich lub lub też klęsk żywiołowych. Odwrócić je może jedynie zmiana postępowania Izraelitów. Prorocy interpretowali dzieje Izraela przede wszystkim z punktu widzenia wierności jedynemu Bogu. We wszystkich wydarzeniach widzieli pewien sens, zmierzający do realizacji bożych planów. Ich niejasny pełen symboliki język stał się wzorem dla licznych utworów literackich, które powstawały później. Na prorokach Starego Testamentu opiera się np. Piotr Skarga w swoich „Kazaniach sejmowych” Wielkimi wizjonerami i pisarzami byli Ezechiel słynny z tajemniczego widzenia 4 niezwykłych istot i Jeremiasz autor przejmujących pieśni tzw. „Trenów Jeremiasza” opłakujących upadek stolicy Żydów – Jerozolimy. Spośród proroków Starego Testamentu warto wspomnieć o Izajaszu – największy prorok nazywany prorokiem wiary. Izajasz (hebr zbawieniem jest Jahwe) żył w VII w. p.n.e. Pochodził ze znakomitej rodziny jerozolimskiej, zdobył wszechstronne wykształcenie. Był bardzo inteligentny, stanowczy i odważny. Bóg powołał go na proroka podczas wizji w w świątyni w 738 r. p.n.e. Wraz z powołaniem Izajasz otrzymał niełatwą misję wobec narodu. Miał nawoływać do poprawy z grzechów, zapowiadać zagładę królestwa Izraela i Judy, jako karę za odejście od Boga, walczyć o dobre obyczaje w życiu osobistym, piętnować wady społeczeństwa, zwłaszcza pychę i zbytek, zepsucie moralne, wyzysk i ucisk klas niższych, niesprawiedliwość sądów. Przepowiadał klęskę narodu, niekiedy pod apokaliptyczną postacią „dnia Jahwe”. Zawsze jednak obiecywał ocalenie ocalenie grupy ludzi, tej „zdrowej” reszty Izraela, z której odrodzić się miał nowy święty naród. Izajasz był doradcą królów. Przepowiadał upadek państw żydowskich, a potem ich odrodzenie po przyjściu zesłanego przez Boga Mesjasza. Izajasz wyróżniał się talentem literackim: bogaty język , wspaniały styl,jędrne wyrażenia, piękne obrazy i porównania oraz wielka rozmaitość stosowanych stosowanych środków literackiego wyrazu takich jak: uroczyste kazania i wyrocznie, gwałtowne nagany i groźby, żywe opisy i pouczające poematy, elegie i pieśni liryczne, apokaliptyczne obrazy, wreszcie modlitwy i hymny. Wiele prawd objawionych w Nowym Testamencie ma swój początek już w Księdze Izajasza. Izajasz według Żydów zginął śmiercią męczeńską. Według proroctw Izajasza, Mesjasz (Emmanuel – „Bóg ziemi”), który narodzić się miał z Dziewicy, otrzymał imię wyrażające jego naturę i misję, będzie jako potomek Dawida królem, pokornym głosicielem prawdy, światłością i przymierzem dla narodów, prawodawcą ale przede wszystkim prorokiem męczennikiem, który swym cierpieniem i śmiercią zadośćuczynił Bogu za grzechy ludzi i stanie się ich Zbawicielem.