Literatura baroku:
Barok był reakcją na renesansowe ideały estetyczne, które z czasem spowszechniały i nie pasowały już do nowych niespokojnych czasów. Twórcy barokowi przedstawiali bogactwo formy, ozdobność, dziwność.
Teorie literackie na temat baroku przedstawiali:
- E. Teseauro
- B.Gracian
- M.K.Sarbiewski (O poezji doskonałej)
Poeci stosowali liczne środki stylistyczne:
- nagromadzenie wyrazów i określeń
- wyliczanie pojęć, określeń lub obrazów i uszeregowanie ich według stopnia nasilenia lub osłabienia jakiejś cechy
- barbaryzm – pojedyńcze wtrącenia w tekście obcojęzycznych wyrazów lub sformułowań,
- używanie archaizmów i wulgaryzmów
- epifora – kończenie wersu lub zwrotki tym samym wyrazem
- anafora – rozpoczynanie każdego wersu lub zwrotki tym samym wyrazem
- paradoks – sformułowanie sprzeczne z potoczną opinią, w którym ukryta jest głębsza myśl filozoficzna
- ozdobne bogate słownictwo, obfitujące w skomplikowane metafory
- alegorie – zyskiwały nowy kształt w zależności od inwencji twórcy
Literatura XVIII w we Włoszech:
Giambattista Marino (1569-1625) Najsłynniejszy i najbardziej kontrowersyjny poeta europejski XVII w. Jego świat był odizolowany od rzeczywistości świata kultury. Jego zimna intelektualna poezja przetwarzało staro i nowożytne wątki literackie. Poeta zdaniem Mariana jest po prostu rybakiem w morzu na które składają się działa innych twórców. Marino żądał od poety przede wszystkim pomysłowości i mistrzowskiego panowania nad językiem i wierszem. Jedyną regułą twórcy jest łamanie wszystkich reguł. To mistrz konceptu i wirtuoz najtrudniejszych form, a zarazem poeta kryzysu kultury. W jego świecie nie ma żadnych wartości moralnych, zastępują je wartości estetyczne. Jedynym celem życia staje się zaspokojenie zmysłowych potrzeb – wybujały erotyzm odgrywa rolę religii. Marino doczekał się całego grona naśladowców. Wiersze zgromadził w tomie Lira, a wykłady filozoficzne w poemacie epickim Adon.
Klasycyzm francuski:
W sztuce górę zaczyna brać tendencja klasyczna. Sprzyja temu dwór królewski i władca Ludwik XIV król słońce.
Klasycyzm (łac. classicus) – ogólnoeuropejska formacja kulturowo-literacka, której geneza wiązała się z poznaniem i upowszechnieniem starożytnych teorii poezji w okresie renesansu. Rozkwit klasycyzmu nastąpił we Francji w drugiej połowie XVII w. a wkład reguł tego kierunku w literaturę zamieścił Mikołaj Boileau w dziele Sztuka poetycka (1674). W innych krajach, także w Polsce, klasycyzm kształtował się dopiero w XVII stuleciu.
Nad czystością sztuki i jej zgodnością z klasycznymi regułami czuwa specjalna instytucja – Akademia Francuska, powołana w 1635r. Szczególną popularnością cieszył się wówczas we Francji, tj. w Anglii i Hiszpanii teatr. Poeci i pisarze porównują życie do teatru i lubią się w niego bawić. Uroczystości dworskie inscenizuje się tak jak teatralne widowiska, spektakle teatralne zaś naśladują przepych dworów.
Przedstawiciele tragegii:
- Pierre Corneille
- Jean Racine
Jean Racine (1639-1699) Miał największe powodzenie wśród tragików, mistrz klasycznej formy, który w swoich dziełach prezentował ludzi uwikłanych w sieci własnych uczuć. Bohaterowie giną w ostatnich aktach tragedii, potwierdzając istnienie nadprzyrodzonego porządku, za którym stoi Bóg. Wbrew chaosowi rzeczywistości buduje sceniczny porządek. Jednym z jego dzieł jest np. Fedra (1677) opowiadająca o miłości macochy do pasierba.
Klasycy francuscy pisali swoje utwory, gdy ludziom brakowało wiary w siebie i w otaczający ich świat, który wydaje się zagadkowy i tajemniczy. Bóg jest ukryty i nieczuły na skargi słabego i samotnego człowieka.
Komedia Moliera:
W komedii nie królowały tak sztywne reguły jak w tragedii. Molier nie bał się łamać zasady 3 jedności i nie bał się o prawdopodobieństwo swojej intrygi. W Pocieszenie wykwintnisie atakuje modne i wykwintne barokowe salony. Jego najbardziej znane dzieło to Świętoszek, gdzie występuje przeciwko religijnemu załamaniu.
Bajka albo komedia charakterów:
La Fontaine = Jean de La Fontaine (1621-1695). Jego bajki mają charakter pouczający, dydaktyczny. Był bystry, często cyniczny wobec życia, pod postaciami zwierząt ukrył komedię ludzkich charakterów. Jego bajki były wzorem dla najwybitniejszych polskich twórców, w których rozbudowywał elementy opowiadania nawet kosztem morału.
Klasyczne reguły – Boileu:
Mikołaj Boileu spisał zasady poetyki francuskiego klasycyzmu w obszernym poemacie Sztuka poetycka(1674). Reguły zawarte w dziale:
- poezja zrozumiałym naśladowaniem natury (człowieka przede wszystkim)
- to co zrozumiałe, jest niezmienne, uniwersalne i wieczne
- z poezji usuwa się to co jest brzydkie, dziwaczne, przypadkowe, tj. w sztuce antycznej, która jest wzorem
- rozum i antyczni mistrzowie dyktują reguły poetyckie związane z różnymi gatunkami
Przestrzeganie tych przepisów zapewnia sztuce doskonałość.
Klasycyzm dzieli się we Francji na dwa okresy:
I w latach 1600-1660 preklasycyzm, charakteryzujący się poszukiwaniem i krystalizacją nowego kierunku
II w latach 1660-1685 dojrzały, literaturę tego okresu cechuje dążenie do jasności, prostoty i wykwintnego stylu.
Kanony poetyckie formułują nawiązania do poetyki Arystotelesa, F.Malherbe a później M.Boileau. Klasycyzm kładł nacisk na to co uniwersalne w naturze, co wspólne dla myśli i uczuć człowieka, bez względu na epokę i narodowość. Tematem godnym literatury był człowiek, jego charakter, namiętność i stany emocjonalne. Wszystko to jednak musiało być podporządkowane regułom prawdopodobieństwa i dobrego tonu. Wielkie znaczenie dla całej kultury i literatury francuskiej miał racjonalizm XVII wieczny, dla którego rozum był jedynie narzędziem poznawania i oceniania świata. Cogito ergo sum – Myślę więc jestem – Kartezjusz. Nawet ukazując namiętność i wzruszenia starano się wytłumaczyć, przeanalizować i podporządkować rozumowi.