Motyw anioła

Opracowanie motywu anioła:

Anioły to istoty niematerialne, które pełnią rolę pośrednika pomiędzy Bogiem a ludźmi. Symbolizują dobroć, czystość, niewinność, nieśmiertelność, doskonałość a nawet potęgę. Ludzie najczęściej wyobrażają sobie aniołów jako pięknych mężczyzn ze śnieżnobiałymi skrzydłami, rzadziej wyglądają jak pulchne dzieci z małymi skrzydełkami, przypominają wtedy bardziej mitologicznego Amora.

Biblia

W Biblii anioły pojawiają się często zarówno w Starym jak i w Nowym Testamencie. Pełnią różne role ale najczęściej wypełniają wolę Boga.

Różne role aniołów:

  • anioł strażnik – anioły z ognistymi mieczami pilnujące wejścia do rajskiego ogrodu Eden,
  • anioł zwiastun szczęśliwych wiadomości – aniołowie zwiastują Sarze, że po urodzi syna. Podobnego zwiastowania doznaje Maryja, która ma zostać matką Syna Bożego. To właśnie anioł powiadamia pasterzy o narodzinach Zbawiciela. I to on przekazał kobietom, że Jezus zmartwychwstał
  • anioł przewodnik – aniołowie udali się do Sodomy i zamieszkali w domu Lota. Ich nieziemska uroda obudziła dzikie żądze w mieszkańcach miasta, którzy zażądali ich wydania. Za karę ukarali mężczyzn ślepotą. Następnie wyprowadzili Lota i jego rodzinę z Sodomy
  • anioł upadły – pierwszym anioł to właśnie Lucyfer (Szatan), który zbuntował się przeciwko Bogu, chciał objąć nad nim władzę
  • anioł wysłannik boży – anioł powstrzymuje Izaaka przed złożeniem ofiary z syna
  • anioł błogosławiący i walczący – anioł walczący we śnie z Jakubem
  • anioł posłaniec złych wieści – w Apokalipsie św. Jana trąbią w siedem trąb i zapowiadają kataklizmy.

Mitologia

W Mitologii J. Parandowskiego nie występują anioły w tradycyjnym postrzeganiu. Przykładem jest Amor, towarzysz bogini miłości Afrodyty. Ten mały chłopiec ze skrzydłami, łukiem i strzałami do dziś pozostaje najbardziej charakterystycznym znakiem Walentynek.

Pieśń o Rolandzie

Karol Wielki dowiedział się za pośrednictwem anioła, że powinien przekazać miecz Durendal swojemu hrabiemu Rolandowi. Roland umiera w cudownych okolicznościach. Na ziemię zstępują trzej aniołowie: cherubin, święty Michał i święty Gabriel. Ten ostatni odbiera z rąk hrabiego rękawicę, co w średniowieczu rozumiano jako oddanie hołdu wasalowi, którym tutaj jest sam Bóg. Trójka aniołów zabiera duszę Rolanda do nieba by zaprowadzić ją przed oblicze Boga.

Lament świętokrzyski

Maryja stojąca pod krzyżem syna czyni wyrzuty aniołowi Gabryjelowi, który kiedyś zwiastował jej wielką radość. Nie wspomniał nic o równie wielkim bólu jakiego dozna Maryja patrząc na śmierć ukochanego syna.

Sonety do Laury – F. Petrarca

Kobieta anioł i symbol doskonałości. Takiego właśnie anioła dostrzegał w swej ukochanej Petrarca. Motyw anioła posłużył do wyidealizowania postaci ukochanej Laury. Petrarca kochał ją skrycie całe życie, miłością niespełnioną i platoniczną.

Tren IX – J. Kochanowski

Anioł jest tu symbolem doskonałości i wiecznego szczęścia. Cierpiący po stracie córki Kochanowski chciałby zostać właśnie aniołem, nie odczuwałby wtedy bólu i cierpienia:

Wszystkie ludzkie frasunki umiesz wykorzenić

A człowiek tylko nie w anioła zmienić

Który nie wie co boleść, frasunku nie czuje,

Złym przygodom nie podległ, strachom nie hołduje

Tren X – J. Kochanowski

Podmiot liryczny szuka swojej córki zgodnie z wierzeniami starożytnych na łodzi przewoźnika Charona, na wyspach szczęścilwych i w niebie. Zastanawia się także, zgodnie z  wierzeniami ludowymi, czy jego córka nie jest jednym z aniołów:

Czyś ty nad wszytki nieba wysoko wyniesiona

I tam w liczbę aniołków małych policzona?

Dziady cz. II – A. Mickiewicza

Aniołkami są tutaj dzieci: Józio i Rózia. Opowiadają o tym jak po śmierci niczego im nie brakuje, ale niestety droga do nieba jest dla nich zamknięta. Ich anielska niewinność okazała się być przyczyną pokuty.

Dziady cz. III- A. Mickiewicz

  • Anioł zawsze towarzyszył Gustawowi, czuwał nad nim nawet we więzieniu.
  • Konrad dowiaduje się od aniołów, że na ich prośbę został poddany próbie.
  • Po wielkim monologu, w którym Konrad dopuścił się bluźnierstwa, aniołowie walczą z szatanami o jego duszę.
  • Gdy Konrad jest sądzony aniołowie dzielą się w dwie grupy. Jeden chór anielski oskarża, a drugi broni bohatera. Zwyciężają jego obrońcy, dzięki temu nie zostaje potępiony.

Dziady cz. IV – A. Mickiewicz

Kobieta jest tak piękna, że aż anioły zazdroszczą jej urody.

Faust – J.W Goethe

Anioły otaczają ciało tytułowego bohatera po jego śmierci i toczą walkę z szatanami. Dzięki ich zwycięstwu Faust nie doznał wiecznego potępienia.

Anheli – J. Słowacki

Eloe będąca anielicą opiekuje się grobami wygnańców. Ona sama została wygnana z nieba na ziemię, za jej miłość do człowieka.

Nie-boska komedia – Z. Krasiński

To właśnie aniołowie powstrzymują hrabiego Henryka aby nie skoczył w przepaść, do czego namawia go Szatan.

Lalka – B.Prus

Izabela nazywa siebie aniołem.

Igraszki z diabłem – J. Drda

Anioł schodzi do piekła z ognistym mieczem, aby pomóc dzielnemu żołnierzowi w walce diabłami o odzyskanie cyrografów.

Dies irae – J. Kasprowicz

Anioł jako zwiastun nadchodzącej zagłady świata

Teraz na ciebie zagłada – J. Andrzejewski

Adam w swojej opowieści wspomina chwilę przepędzenia z raju. Postawił wtedy u bram Edenu anioła z mieczem, aby strzegł  drogi do drzewa żywota.

Siódmy anioł – Z.Herbert

Okazuje się, że w niebie panuje ład i porządek, a każdy anioł ma dokładnie wyznaczony zakres obowiązków:

Rafael – stroiciel chórów,

Azreal – kierowca planet,

Gabriel – podpora tronu.

Michał – hetman zastępów,

Dedrach – apologeta i kabalista.

Szczególnie ciekawą postacią jest siódmy anioł. Na imię ma Szemkel – jest czarny i nerwowy, chodzi w wyleniałej aureoli. Mimo wszytsko to on jest najbardziej anielski, bo najbliższy równie niedoskonałemu człowiekowi.

U wrót doliny – Z. Herbert

Ironicznie przedstawienie aniołów i ludzi. Aniołowie pilnują porządku, pośród ludzi tłumnie czekających na Sąd Ostateczny.

Literatura podmiotu:

  • Biblia (Apokalipsa św. Jana)
  • Mitologia
  • Pieśń o Rolandzie
  • św. Tomasz z Akwinu (anioły na drabinie bytów)
  • Lament świętokrzyski
  • Kronika polska – Gall Anonim
  • Kwiatki św. Franciszka
  • Sonety do Laury – F. Petrarca
  • Faust – J.W.Goethe
  • Treny – J. Kochanowski
  • Dziady cz. III i IV – A. Mickiewicz
  • Testament mój, Kordian, Anhelli – J. Słowacki
  • Nie-boska komedia – Z. Krasiński
  • Igraszki z diabłem – J. Drda
  • Lalka – B. Prus
  • Dies irae – J. Kasprowicz
  • Anioł – B. Leśmian
  • Spowiedź poety – T. Boy- Żeleński
  • Hymn do Nirwany – K. Przerwa-Tetmajer
  • Piosenka umarłego – J. Tuwim
  • Anioł walczący z Jakubem – A. Słonimski
  • Wina i kara – S.Mrożek
  • Aniele boży – J. Twardowski
  • Za aniołem – T. Lenartowicz
  • Teraz na ciebie zagłada – J. Andrzejewicz
  • U wrót doliny, Przesłuchanie anioła, Siódmy anioł – Z.Herbert
  • O diabłach i aniołach – J. Twardowski
  • Tam gdzie spadają anioły – D. Terakowska

Literatura przedmiotu:

  • ANIOŁ / W: SŁOWNIK literatury polskiej XIX wieku / red. Józef Bachórz, Alina Kowalczykowa. ? Wrocław: Ossolineum, 1991. ? S. 26-28. ? (Vademecum Polonisty) ISBN 83-04-03521-1
  • ANIOŁ / W: SŁOWNIK motywów literackich / red. Agnieszka Nawrot et al.; oprac. haseł Teresa Kosiek et al. ? Kraków: Wydawnictwo ?GREG?, 2004. ? S. 7-14 ISBN 83-7327-394-8
  • JARZYNA Anita: Przesłuchując anioły? Anioły Rilkego i Herberta / W: CZUŁOŚĆ dla Minotaura: metafizyka i miłośc konkretu w twórczości Zbigniewa Herberta / red. Józef Maria Ruszar; przy współudz. Magdaleny Cichej. ? Lublin: Kaudium, 2005. ? S. 97-124 ISBN 83-89659-26-3
  • MITZNER Piotr. Anioły Iwaszkiewicza // Polonistyka. ? 2004, nr 1, s. 4-8 WYKA Kazimierz: Thanatos i Polska czyli o Jacku Malczewskim. ? Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1971. ? 178 s.

Malarstwo:

  • Zwiastowanie – Fra Angelico
  • Aniele, pójdę za Tobą – Jacek Malczewski
  • Anioły, Anioły opłakujące martwego Chrystusa – Guercino
  • Sen Jakuba – Drabina Jakubowa, Gerbrand van den Eeckhout
  • Walka Jakuba z aniołem – Eugene Delacroix
  • Archanioł Rafał i Tobiasz – Antonio i Piero Pollaiolo
  • Madonna Sykstyńska, Cherubiny, Wizja Ezechiela – Raffaelo Santi
  • Ofiara Abrahama – Rembrant
  • Muzykujący anioł – Fiorentino Rosso
  • Anioł wyprowadza dusze z czyśćca – Dirk Bouts
  • Aniele, pójdę za Tobą, Za aniołem, Zmartwychwstanie – Jacek Malczewski
  • Sąd ostateczny – H.Memling
  • Narodziny Wenus – Alexandre Cabanel
  • Ofiara Gedeona – Hendrick Heerschop
  • Hagar i Izmael uratowani przez anioła – Santrini Simone
  • Tobiasz i Anioł –  Giovan Gerolamo Savoldo

Inne:

Ołtarz Wita Stwosza w kościele Mariackim w Krakowie

Film:

  • Miasto aniołów – reż. Siberling
  • Dogma – reż. K. Smith

Cytaty:

  • Przyjaciele są jak ciche anioły, które podnoszą nas, kiedy nasze skrzydła zapominają, jak latać. – Antoine de Saint-Exupéry

  • O aniołach i anielstwie pragnę nie wspominać, to nie moja sprawa, nie znam się, nie czuję. – J. Andrzejewski

  • Anioł nigdy nie upada. Diabeł upada tak nisko, że nigdy się nie podniesie. Człowiek upada i powstaje. – Fiodor Dostojewski

  • Człowiek wciąż jeszcze jest bliższy aniżeli anioł – G.E. Lessing

  • Kobieta nie powinna być gorsza od anioła, mężczyzna zaś tylko trochę lepszy od diabła. – Mikołaj Gogol