Motyw ojca

Opracowanie motywu ojca:

Klasyczna literatura przekazała przede wszystkim wizerunki ojców nieszczęśliwych, wręcz tragicznych, którym przyszło doświadczyć śmierci dzieci, bezsilnie poddawać się wyrokom losu. Następnie nadeszła kolej prezentacji patriarchalnych rodzin, szlacheckich oraz mieszczańskich, z bardzo silną pozycją ojca, często tyrana, któremu bezwzględnie musieli podporządkować się wszyscy domownicy Wraz z rozwojem psychologii, szczególnie psychoanalizy, komplikowały się literackie portrety ojców, rozważano wpływ, jaki wywarli na wychowanie, kształtowanie się osobowości dzieci, w konfliktach pomiędzy synami i ich ojcami szukano wytłumaczenia takich, a nie innych postaw ludzi dorosłych, ich kompleksów, zahamowań. W niektórych nurtach literatury ojciec zachował tradycyjną funkcję tego, który jest strażnikiem przekazywanych z pokolenia na pokolenie wartości, pierwszym autorytetem, człowiekiem wprowadzającym w dorosłość

Mitologia

Mitologia przedstawia przede wszystkim wizerunki złych lub tragicznych ojców, znacznie rzadziej pokazuje przykłady szczęśliwego ojcostwa. Już w początkach istnienia świata Uranos, obawiając się synów, kazał ich strącić do czeluści. Oparł mu się Kronos, najmłodszy tytan. Okaleczył ojca i zapanował nad światem. Zgodnie z klątwą ojca i jemu syn miał odebrać władzę. By temu zapobiec, Kronos potykał swe kolejne dzieci. Dopiero szóste dziecko ukryta Rea, żona tytana. Byt nim Zeus, którym na Krecie zaopiekowały się nimfy. Gdy dorósł, namówił matkę, by data Kronosowi środek wymiotny. Na skutek jego działania Kronos wypluł połknięte dzieci: Herę, Hadesa, Posejdona, Hestię i Demeter. Sam Zeus nie byt dobrym ojcem, miał liczne dzieci z kobietami śmiertelnymi, ale zupełnie nie interesował się ich losem. W ojcowskim okrucieństwie wobec dzieci wszystkich przewyższył Tantal (ojciec Niobe i Peleposa): chcąc sprawdzić umiejętności prorocze bogów, podał im w czasie uczty danie przygotowane z własnego syna. Zeus zorientował się w podstępie, a Hermes przywrócił syna Tantala do życia. Herakles wprawdzie zabił swe dzieci, ale zbrodni winna była Hera, która zesłała na niego szaleństwo.

Biblia

Bóg to ojciec wszystkich ludzi. Adam byt ojcem Kaina, Abla i Seta, a dzieci Noego pozwoliły odrodzić się ludzkości po potopie. Józef oczywiście nie był biologicznym ojcem Chrystusa, jedynie jego opiekunem. W Starym Testamencie Bóg poddał Abrahama straszliwej próbie: miał on na górze Moria złożyć w ofierze swego syna Izaaka, wybrać między ojcowską miłością i posłuszeństwem Stwórcy. Bóg w ostatniej sekundzie powstrzymał patriarchę przed zabiciem ukochanego dziecka. Pośród przypowieści biblijnych jest i opowieść o synu marnotrawnym. Młodszy z synów bogatego człowieka otrzymał od ojca, na swe życzenie, przypadającą na niego część majątku. Szybko roztrwonił ją w świecie. Najął się do pasienia świń. W końcu skruszony wrócił do ojca, który przyjął go z otwartymi rękami, z radością, wydał na jego cześć przyjęcie. Zdenerwowało to starszego syna: uważał, że wiernie służąc ojcu, nigdy nie otrzymał podobnej nagrody. Ojciec wyjaśnił mu dlaczego należy cieszyć się z powrotu brata: Synu, ty zawsze jesteś ze mną, a wszystko moje twoim jest. On zaś byt umarły, a znowu ożył; zaginął, a odnalazł się. Każdy człowiek – uczy przypowieść – jest synem marnotrawnym lub zazdrosnym (niczym ów dobry syn). Dom ojca to dom Boży ojciec to Bóg kochający nawet grzeszników, synowie to ludzie z trudem odnajdujący się w Bogu cieszącym się z każdego nawróconego. Syn marnotrawny z przypowieści to żałujący za winy grzesznik, którego Bóg przyjmuje do siebie.

Odyseja – Homer

Tak wyglądało spotkanie Telemacha z Odysem, jego ukochanym ojcem, którego syn długo bezskutecznie szukał, latami oczekiwał na powrót spod Troi: Głośno szlochali, głośniej niż krzyczą ptaki – orty lub sępy o krzywych szponach – gdy im wieśniacy wybiorą młode przed pierwszym lotem, tak się oni żalili lejąc łzy spod powiek. Sofokles Antygona. Obciążony klątwą ród Labdakidów obfitował w tragicznych ojców. Lajosowi, synowi Labdakosa, wyrocznia delficka przepowiedziała, że zabije go własny syn, który następnie poślubi swą matkę. Wobec czego, gdy Lajosowi i Jokaście urodził się syn, ojciec kazał go porzucić w górskim pustkowiu. Jednak sługa ulitował się nad chłopcem, niemowlę usynowili Polibos i Merope, nadali mu imię Edyp. Edyp, już jako dorosły człowiek, udał się do wyroczni, by rozwiała wątpliwości co do jego pochodzenia. Dowiedział się, że zabije ojca i poślubi matkę. Postanowił nie wracać do rodzinnego miasta, w górach spotkał Lajosa, pokłócił się z nim i zabił. Następnie Edyp uwolnił Teby od Sfinksa, za co otrzymał nagrodę w postaci ręki królowej Jokasty, czyli poślubił matkę. Miał czworo dzieci: Eteoklesa, Polinejkesa, Antygonę oraz Ismenę. Jednak podczas zarazy, wyrocznia powiedziała, że epidemia to kara za przebywanie w mieście zabójcy Lajosa. Edyp domyślił się, że to on jest mordercą. Gdy ujawniono prawdę, Jokasta popełniła samobójstwo, Edyp wykuł sobie oczy. Dorastający synowie chcieli pozbyć się Edypa z miasta. Ojciec rzucił na nich klątwę, poszedł, prowadzony przez Antygonę, na tułaczkę. Także sam Kreon nie był szczęśliwym ojcem – wydając wyrok na Antygonę, skazał na śmierć ukochaną swego syna, przyczynił się do jego śmierci.

Ojciec Goriot – Honoriusz Balzac

Stary Goriot, paryski bogaty kupiec, nade wszystko kochał swe córki, Anastazję oraz Delfinę. Oddał cały majątek, by zapewnić im uzyskanie wyższej pozycji społecznej, sam odsunął się od życia, zamieszkał w nędznym pensjonacie. Córki jakby za nic miały jego ofiarę, wstydziły się ojca, bowiem same weszły do sfer arystokratycznych. Mimo to Goriot niezmiennie mocno je kochał, oddawał im resztki pieniędzy, nawet umierając, wzywał wyrodne dzieci.

Przedwiośnie – Stefan Żeromski

Seweryn Baryka, ojciec Cezarego, to szlachcic, który dorobił się znacznego majątku, wysokiego stanowiska urzędniczego (zatrudniał go koncern naftowy) w carskiej Rosji. Baryka ożenił się w latach dziewięćdziesiątych, biorąc sobie żonę z Polski. Rodzinie zapewniał luksusowe warunki życia, byt dobrym ojcem i mężem. W 1914 roku został, jako oficer, powołany do wojska rosyjskiego. Walczył w wielu bitwach, kampaniach, został ranny. Będąc w Rosji uznanym za zaginionego, w rzeczywistości służył w legionach Piłsudskiego. Powrócił potajemnie do Baku w 1918 roku, by ratować żonę i syna. Przekonawszy odnalezionego Cezarego do idei wyjazdu do Polski, sam już nie zobaczył ojczyzny, umarł po drodze. Wcześniej przedstawił Cezaremu opowieść o szklanych domach, realnym ucieleśnieniu mitycznej wizji szczęśliwego społeczeństwa.

Tango – Sławomir Mrozek

Stomil to ojciec Artura, mąż Eleonory, wieczny rewolucjonista i eksperymentator. Ten bohater jest człowiekiem wewnętrznie słabym, starającym się unikać konfrontacji. Nie potrafi zapanować nawet nad własnym synem. Uważa, że wszystko pozostaje ciągle jeszcze na etapie eksperymentu, a że eksperyment zakłada powtarzalność, można sobie pozwolić na błędy. Jego postawę najlepiej charakteryzuje Artur (Stomii nigdy nie umiał przeciwstawić się synowi, zawsze był tchórzliwy) słowami: W eksperymentach ojciec jest gigant, ale w życiu – struchlały tatuś.

Literatura podmiotu:

  • Biblia
  • Mitologia
  • Iliada, Odyseja – Homer
  • Antygona, Król Edyp – Sofokles
  • Dzieje Tristana i Izoldy
  • Legenda o świętym Aleksym
  • Hamlet, Makbet, Król Lear – W. Szekspir
  • Treny – J. Kochanowski
  • Świętoszek, Skąpiec – Molier
  • Cyd – P. Corneille
  • Powrót posła – J.U. Niemcewicz
  • Ojciec i syn – I. Krasicki
  • Król Olch – J.W. Goethe
  • Ojciec zadżumionych – J. Słowacki
  • Pan Tadeusz – A. Mickiewicz
  • Nie-boska komedia – Z. Krasiński
  • Zemsta – A. Fredro
  • Ojciec Goriot – H. Balzak
  • Zbrodnia i kara – F. Dostojewski
  • Nad Niemnem – E. Orzeszkowa
  • Lalka, Anielak – B. Prus
  • Trylogia, Krzyżacy – H. Sienkiewicz
  • Moralność pani Dulskiej – G. Zapolska
  • Doktor Piotr, Ludzie bezdomni, Przedwiośnie – S. Żeromski
  • Chłopi – W.S. Reymont
  • Granica – Z. Nałkowska
  • Ferdydurke, Trans – Atlantyk – W. Gombrowicz
  • Sklepy cynamonowe – B. Schulz
  • Stary człowiek i morze – E. Hemingway
  • Tango – S. Mrożek
  • Niemcy – L. Kruczkowski

Literatura przedmiotu:

CHRZANOWSKI Maciej : Szkolny słownik motywów literackich. – Warszawa : Wydaw. SKRYPT, cop. 2003. – S. 242-246 : Ojciec

DRABAREK Barbara, FALKOWSKI Jacek, STACHOWICZ Aleksandra : Język polski : 100 bohaterów lektur. – Warszawa : Wydaw. „KRAM”, cop. 2003

DRABAREK Barbara, FALKOWSKI Jacek, ROWIŃSKA Izabela : Szkolny słownik motywów literackich. – Wyd. 2 uzup. – Warszawa : Wydawnictwo KRAM, cop. 1998

ENCYKLOPEDIA szkolna : język polski : gimnazjum / red. prowadzący Agnieszka Nawrot. – Kraków : Wydaw. GREG, cop. 2006

ENCYKLOPEDIA szkolna : język polski : liceum / red. prowadzący Agnieszka Nawrot. – Kraków : Wydaw. GREG, cop. 2005

GAŁĄZKA Mirosława, MIATKOWSKA Dorota : Język polski dla maturzystów. – Wyd. 2., rzut 10. – Łódź :Piątek Trzynastego Wydawnictwo, 2006. – S. 239-242 : Honoriusz Balzak (1799-1850) „Ojciec Goriot”

GRZEGORZEWSKI Robert : Vademecum maturzusty : literatura. – Warszawa : Wydaw. Lynx-SFT, cop. 1996. – S. 76-77 : Dramat ojca, chrześcijanina i filozofa w „Trenach”

HABRYN Anna : Krzyżacy Henryka Sienkiewicza : adaptacja filmowa w zestawieniu z powieścią . – Warszawa : Państ. Zakł. Wydaw. Szk., 1972

JÓZEFCZYK Katarzyna : Zdasz maturę z języka polskiego : motywy literackie. Cz. 3. – Łódź : Piątek Trzynastego Wydawnictwo, cop. 2001. – S. 31-44 : Motyw ojca

KAMIŃSKI Leszek : Leksykon postaci literackich . – Warszawa : Real Press, 1994. – S. 90 : Goriot Jan, Jakub – Ojciec Goriot, S. 57 : Corleone Vito – Ojciec chrzestny
Filia w Bełchatowie

KARCZEWSKA-MARKIEWICZ Zofia : Ojciec Goriot Honoriusza Balzaka. – Wyd. 2. – Warszawa : WSiP, 1974

KOPALIŃSKI Władysław : Słownik mitów i tradycji kultury. – Warszawa : Państ. Inst. Wydaw., 1985. – S. 781-782

LEKTURY polonistyczne : średniowiecze – renesans – barok. T. 1 / pod red. Andryeja Borowskiego, Janusza S. Gruchały. – Wyd. 4. – Kraków : TAiWPN UNIVERSITAS, 1997. – S. : S. 136-139 : „Żaden ojciec podobno barziej nie miłował dziecięcia.”

MIŁKOWSKI Tomasz, TERMER Janusz : Leksykon dzieł i tematów literatury polskiej : dla szkół podstawowych i średnich. – Warszawa : Książka i Wiedza”, cop. 1998. – S. 596-597 : Ojciec. Ojcostwo

MIŁKOWSKI Tomasz, TERMER Janusz : Słownik pisarzy i lektur dla gimnazjów. – Warszawa : Oficyna Wydaw. „Delta W-Z”, [2000]

NOSOWSKA Dorota : Słownik motywów literackich. – Wyd. 2. – Bielsko-Biała : Wydaw. Park, 2004. – S. 315-327 : Ojciec

SŁOWNIK lektur : dla liceum / pod red. Henryka Sułka. – Kraków : Wydaw. Zielona Sowa, cop. 2006

SŁOWNIK bohaterów literackich : rola postaci w utworze : największy wybór postaci : charakterystyka bohatera . – Kraków : Wydawnictwo „Greg”, cop. 2003

WIELOWIEYSKA Barbara : Język polski : motywy literackie. – Łódź : Piątek Trzynastego Wydaw., 2007. – S. 24-35 : Motyw ojca

Artykuły z czasopism

BRONIKOWSKA-BALEWSKA Agnieszka : Ojcowie dezerterzy // Polonistyka. – 2002 nr 3 s. 164-169
Motyw ucieczki od ojcostwa w literaturze na podstawie utworów: Dezerter Tadeusza Siejaka, Kinolino Grzegorza Strumyka, Kawka pod kasztanem Ryszarda Sadaja

DRAMAT ojca, chrześcijanina i filozofa w Trenach Kochanowskiego // Cogito. – 2002, nr 8, s. 80-83

DROGA, Katarzyna : Ojciec Goriot Honoriusza Balzaka // Cogito. – 2002, nr 1, s. 45-48
Powieść realistyczna. Parada postaci

DROGA Katarzyna : Skąpiec Moliera // Cogito. – 2001, nr 16, s. 94-96

EPOKA : pozytywizm // Cogito. – 2003, nr 1, s. 28-34
Omówienie lektur: Ojciec Goriot H. Balzaka, Potop H. Sienkiewicza

KOSTRZEWA Radosław : Pater familias – rozważania o wizerunkach ojca w twórczości Brunona Schulza // Pamiętnik Literacki. – 1995, z. 4, s. 29-47

SOBIERAJ Tomasz : Motyw następstwa i konfliktu pokoleń w polskiej prozie XIX w. // Pamiętnik Literacki. – 2003, z. 2, s. 93-105
M.in. Ojcowie i dzieci I. Turgieniewa. Wnuczęta Z. Kaczkowskiego, Lalka B. Prusa, Nad Niemnem E. Orzeszkowej

SOSNOWSKI Tomasz : Modele ojcostwa w serialach telewizyjnych // Małżeństwo i Rodzina. -2002, nr 4 s. 36-42
Ojcostwo – film, Serial filmowy polski – tematyka

SULICH Agnieszka : Obraz pojęcia ojciec we współczesnej polszczyźnie // Poradnik Językowy. – 2002, z. 3, s. 3-20
Analiza zróżnicowania znaczenia pojęcia ojciec

SZEWCZYK D.J. : Poezja Tadeusza Różewicza na lekcjach języka polskiego w klasie III zasadniczej szkoły zawodowej // Polonistyka. – 1983, nr 4, s. 243-249
Propozycje lekcji omawiających wiersze: Dytyramb na cześć teściowej, Ojciec, Róża, Drzewo, Zostawcie nas

TURCZYŃKI Andrzej : Figura ojca : archetyp i jego niektóre obrazy w prozie Jarosława Iwaszkiewicza // Twórczość. – 2001, nr 2, s. 58-98
Motyw ojca w twórczości J. Iwaszkiewicza

ZASŁONA Dominika : Bohaterowie Biblii // Cogito. – 2004, nr 15, s. 88-89
Bohaterowie Biblii : Adam i Ewa, Noe, Kohelet, Jezus Chrystus. Krótka charakterystyka postaci

{/tab}
{tab title=Sztuka:}

Sztuka:

  • Bóg Ojciec – Michał Anioł