Mikołaj Rej z Nagłowic (1505-1569) – urodził się 4.02.1505r. w Żurawnie pod Haliczem w zamożnej rodzinie szlacheckiej. Nauki pobierał w Skalmierzu, Lwowie oraz Krakowie. Żadnej ze szkół nie ukończył, wolał czas spędzać na zabawach. Potem przebywając na dworach, zauważył swoje braki w wykształceniu i nadrabiał je do końca życia samouctwem. Zaczął wtedy podejmować pierwsze próby literackie, z których nic nie zachowało się do dzisiaj. W 1531 r. osiadł w ziemi chełmskiej, pędząc odtąd żywot szlachcica, zmieniania. Majątek swój powiększał, posłował choć urzędu żadnego nie piastował. Brał czynny udział w życiu politycznym, interesował się nowościami, brał udział w sejmach i synodach. W latach 30-tych zetknął się z reformacją, najpierw z luteranizmem, a potem z kalwinizmem. Z czasem przeszedł na protestantyzm i stał się działaczem i pisarzem kalwińskim. Umiał obserwować otoczenie, wiele podróżował i stykał się z różnymi ludźmi. Był ulubieńcem Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta, którzy z wdzięczności za propagowanie mowy polskiej obdarowali go majątkami ziemskimi. Zmarł nagle w 1569 r. do końca pozostawał aktywny publicznie. Pozostawił po sobie liczną rodzinę: wdowę, 5 córek, 3 synów oraz spory majątek.
Nazwano go ojcem literatury polskiej, gdyż jako pierwszy tworzył wyłącznie po polsku. Propagował mowę ojczystą, co uważał za swój obowiązek. Opisywał współczesne życie narodu: aktualne zagadnienia polityczne, społeczne, religijne i obyczajowe. Świadomie pisał w języku ojczystym, był prawdziwym patriotą, który martwił się o los literatury narodowej. Myślą przewodnią w jego twórczości było powiedzenie:
A niechaj narodowi wżdy postronni znają,
Iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają.
Był bardzo płodny jako pisarz, pisał w pośpiechu, nie czyniąc poprawek, co odróżniało go od współczesnych mu twórców. Pozostawił po sobie wiele utworów, np. wierszowane dialogi, dramaty (Kupiec, Żywo Józefa), utwory paretnyczne, dydaktyczne (Zwierciadło z Żywotem Człowieka Poczciwego), poemat alegoryczny o poszukiwaniu własnej drogi życia (Wizerunek własny żywota człowieka poczciwego), wiersze emblematyczne (Źwierzyniec) i facecjonistyczny, czyli utwory żartobliwe (Figliki). Prozaiczna parafraza psalmów (Psałterz Dawidowy), Zbiór kazań na domowy użytek (Postylla). W roku 1543 autor wydrukował pod pseudonimem Ambrożego Kordzboka Rożdżka dialog Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem, którzy swe i innych ludzi przygody wyczytają, a takoż i zbytki i pożytki dzisiejszego świata.
Znaczenie twórczości Reja w literaturze polskiej:
- To typ polskiego szlachcica-ziemianina, który czerpał z przypadkowych lektur antycznych i ze zwykłej obserwacji rzeczywistości
- Rej świadomie pisał po polsku, dostarczając czytelnikowi obfitej lektury w języku polskim
- Polszczyzna Reja jest czysta, nie ma w niej wyrazów obcych, brak łacińskich makaronizmów
- Język Reja jest żywy, obrazowy, wzbogacony realistycznymi przenośniami i porównaniami z życia gospodarzy, pełen zwrotów do czytelników, wykrzyknień, pytań retorycznych
- Pisał na temat aktualnych spraw społecznych, politycznych, obyczajowych i religijnych.
- Oryginalność stylu Reja stanowią czyste zdrobnienia szczegółowe w Żywocie, szczególnie z uczuciem pisze o rozkoszach życia wiejskiego
- Pojawiają się nowe pierwiastki świeckie ? zachwyt nad pięknem przyrody, pochwała życia i jego wartości.
- Rej jako nauczyciel społeczeństwa, nie tylko bawi ale i uczy
Obfitą twórczość Reja reprezentują różne rodzaje i gatunki literackie, np.
- satyra Krótka rozprawa
- proza dydaktyczna Żywot człowieka poczciwego
- dramat w formie dialogu Żywot Józefa
- krótkie wiersze satyryczne Figliki
- tłumaczenie Biblii, psalmów
- poemat epicki Wizerunek własny
Utwór Figliki:
Figliki albo rozlicznych ludzi przypadki dworskie. Jako piąty rozdział Źwierzyńca nosił tytuł Przypowieści przypadłe. Epigramat dzieli się na cztery rozdziały:
- I – opowiada o wybitnych postaciach z historii Polski,
- II – o postaciach współczesnych autorowi,
- III – o urzędach i instytucjach świeckich i duchownych,
- IV – opis wybranych pojęć.
To rodzaj pisarstwa emblematycznego – współpraca obrazów i słowa: przedstawienie graficzne, symbolizuje pojęcie, ideę, czynność oraz słowny, wierszowany komentarz.