Opracowanie motywu rewolucji:
Rewolucja to pojęcie bardzo wieloznaczne. Przede wszystkim oznacza zburzenie ustalonego porządku i wejście na drogę prowadzącą – przynajmniej w intencjach, wyobrażeniach rewolucjonistów – ku lepszej przyszłości. Z rewolucją zwykle wiąże się pojęcie postępu, ale też, jak napisał Carlos Fuentes: Rewolucja, dążąc do lepszego społeczeństwa, myśli nie tylko o przyszłości, śni również, choćby nieświadomie, o przeszłości, o złotym wieku, , czasie pierwotnym. W ten sposób rewolucja byłaby zarazem odrodzeniem nieskażonego czasu. Rewolucja może przynieść wyłącznie zniszczenie, zagładę wczorajszego świata i stworzyć w jego miejsce równie koszmarną rzeczywistość (jak w Rosji), ale warto pamiętać, że to właśnie Wielka Rewolucja Francuska zbudowała podstawy dzisiejszej Europy. Zwykle bezkrwawy przebieg mają rewolucje obyczajowe, cywilizacyjne, już nie zawsze gospodarcze, a praktycznie nigdy polityczne, społeczne.
Nie-Boska komedia – Zygmunt Krasiński
Rewolucja w dramacie została ukazana przede wszystkim jako konflikt dwóch racji: rewolucjonistów i arystokratów. Rewolucja może zmieść z powierzchni ziemi dotychczasowy świat, ale w jego miejsce nie będzie umiała zbudować niczego lepszego. Warstwy niższe buntują się nie tylko przeciwko uprzywilejowanym, szlachetnie urodzonym, ale także bankierom, fabrykantom, kupcom, elitom nie urodzenia, lecz pieniądza, systemu już kapitalistycznego. Za broń chwytają chłopi, mieszczanie, robotnicy, czeladnicy, służba oraz Żydzi. Bunt kieruje się przeciwko wszystkiemu, co można skojarzyć z tradycyjnie uznawanymi wartościami. Jest niezmiennie silnie obsadzony w realności, jak w pogróżkach chóru Chłopów: Panom tyranom śmierć -nam biednym, nam głodnym, nam strudzonym jeść, spać i pić. Hasła rewolucji mówią o wolności, równości, wystawieniu rachunków za lata upokorzeń, wyzysku. Jednak w gruncie rzeczy chodzi o coś innego. Ludem, który chwycił za broń kieruje z reguły ślepa żądza zemsty i użycia wykorzystującego chaos. Szeregowi rewolucjoniści tańczą w upiornym kręgu bezrozumnego niszczenia, ale za ich plecami stoją ludzie, którzy w rewolucji widzą szansę realizacji swych, na razie skrywanych, celów. O wielkiej karierze marzy generał Bianchetti, a grupa Przechrztów ma cele już zupełnie niecne. Obraz rewolucji stworzony przez Krasińskiego poniekąd wyrasta z rzeczywistego przebiegu Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Jednak to, co w tamtej rewolucji było wspaniale, porywające, niosło szczytne ideały i otwierało nowe perspektywy zostało przez poetę sprowadzone do najprymitywniejszych instynktów tworzących ze świata piekło. Rewolucja w tym dramacie to przede wszystkim gigantyczna orgia, uczta biednych na gruzach świata bogatych. Swego rodzaju ideałem rewolucjonisty jest w dramacie nie Pankracy, lecz Leonard. Ślepo wierzy w raz zaakceptowaną ideę, jest jej fanatycznie wierny i nic nie może zachwiać tą wiarą. Mimo tak surowej oceny rewolucji Krasiński umiał też dostrzec, że nie wybuchła ona bez powodu, jej źródłem nie było przyrodzone człowiekowi zło, pasja niszczenia. U podstaw straszliwej eksplozji niezadowolenia leżał kształt dawnego systemu, degeneracja arystokracji, szlachty – ta klasa musi zginąć, nie obronią jej nawet Okopy Świętej Trójcy, bowiem i wewnątrz nich króluje zdrada, podłość, strach. Racje w tym dramatycznym sporze leżą po obu.
Przedwiośnie – Stefan Żeromski
Rewolucja jest jednym z głównych motywów Przedwiośnia, rewolucja ujmowana jako totalny bunt przeciwko wszystkim elementom dotychczasowego świata: porządkowi społecznemu, państwowemu, religii, własności, systemom moralnym, filozofii, szkole, nawet sztuce. Tragedia rewolucji polega na oczywistej rozbieżności pomiędzy wspaniałymi hasłami, celami a realnymi działaniami rewolucjonistów. Rewolucja ma przynieść wolność, sprawiedliwość społeczną, zbudować bezklasowe społeczeństwo, zlikwidować wyzysk. Tymczasem staje się aktem głównie zniszczenia, rabunku, ślepej zemsty, dobrą okazją do załatwienia porachunków pomiędzy różnymi grupami (w tym i narodowościowymi, jak w Baku), przekształca w apokaliptyczną katastrofę, piekło, wszechogarniający chaos, rzezie ludzi winnych i niewinnych, samowolę, bezprawie, koszmar bratobójczych walk. Żeromski wyraziście widział ogrom krzywd społecznych, jaki doprowadził do wybuchu rewolucji, nie uważał jej za jedynie jakiś spisek umotywowany partykularnymi interesami przywódców, wąskich grup. Rozumiał,że społeczne niezadowolenie sprzyja szerzeniu się ideologii komunistycznej. Oczywiście, nie byt stronnikiem takiego rozwiązania konfliktów społecznych, jego lewicowe sympatie miały odcień socjalistyczny, nigdy nawet nie zbliżały się do komunizmu. Środowisko warszawskich komunistów zostało ukazane w sposób groteskowy, z wyraźną antypatią ze strony autora. To fanatycy i doktrynerzy, widzący każdy problem jedynie w kategoriach walki klas, komunizm jest dla nich receptą na rozwiązanie każdego światowego problemu. Zafascynowani ideą światowej rewolucji całkowicie lekceważą uczucia narodowe, patriotyczne (w myśl wielokrotnie skompromitowanego hasła, że „proletariusz nie ma ojczyzny”). Antoni Lulek zabrał Barykę na zebranie komunistów. Mówiono tam o nędzy proletariatu oraz Żydów, prześladowaniach mniejszości narodowych, terrorze, policyjnych represjach wobec politycznych przeciwników torturowaniu więźniów politycznych. Baryka nie przyjmuje bezkrytycznie opinii komunistów, próbuje polemizować, żąda wyjaśnień w jaki sposób niewykształcona, zniszczona nędzą i chorobami klasa robotnicza może pełnić przewodnią rolę w odrodzeniu społeczeństwa. Niemniej, w końcowej scenie powieści, jest razem z robotnikami: Właśnie wtedy kierownictwo partii zażądało od ogółu robotników poparcia. Manifestacja wyszła nagle z placu i ruszyła pod Belweder. W pierwszym szeregu znacznego tłumu szli ująwszy się pod ręce ideowi przedstawiciele, między innymi Lulek i Baryka. Baryka w samym środku, ubrany w lejbik żołnierski i czapkę żołnierską. – Śpiewali. (…) Baryka wyszedł z szeregów robotników i parł oddzielnie, wprost na ten szary tłum żołnierzy – na czele zbiedzone-go tłumu.
Tango – Sławomir Mrozek
Rewolucje w Tangu mają charakter historiozoficzny. Podobnie jak w rzeczywistości nakładają się wzajemnie na siebie, jednak Mrozek przejaskrawia niektóre ich elementy. W utworze mamy do czynienia z trzema głównymi typami rewolucji. Rewolucja społeczna. Kwestia walki o władzę została przedstawiona w absurdalny, lecz’ jednocześnie przerażający sposób. Młodzi nie buntują się przeciwko skostniałym formom starych, gdyż nie ma już żadnych form. Ta rewolucja dokonała się za czasów młodości Stomila i Eleonory, Akcja dramatu rozpoczyna się w momencie, gdy panuje jeszcze porewolucyjny chaos. Problemem jest to, że trwa on zbyt długo, powoli brak wszelkich zasad staje się normą. Młodzi, reprezentowani przez Artura, buntują się więc przeciwko brakowi konwencji, sprawdzonych modeli postępowania, próbują przywrócić dawne wartości. Jednak zamiast nich zwycięża brutalny totalitaryzm, „trzecia siła”, czyli Edek. Rewolucja artystyczna. Jeśli sztukę przyrównamy do rewolucji, to Tango jawi się nam jako parodia losów awangardy, reprezentowanej przez rodziców Artura. Oni zniszczyli skostniałe formy, jednak po upływie niezbyt długiego czasu brak form stał się normą. W tym momencie dochodzi do kontrrewolucji, mającej na celu powrót do wcześniejszych schematów, l na tym planie ostatecznie zwycięża jednak tępy Edek, czyli tania kultura masowa. Rewolucja obyczajowa, W tym wypadku mowa o degradacji wartości duchowych i nastaniu ery prymitywnej władzy materialnej. Wszystkie przemiany – rewolucja Stomila i Eleonory, kontrrewolucja Artura, zwycięstwo Edka – doprowadzają w rezultacie do sytuacji, w której kryzys wartości jeszcze się pogłębia, gdyż zamiast nowej idei, zwycięża bezmyślność i brutalna, zaledwie fizyczna siła.
Folwark zwierzęcy – George Orwell
Zwierzęta nie mogące znieść wyzysku przez człowieka postanowiły obalić jego władzę i same przejęły kontrolę nad folwarkiem (dawniej – folwark dworski). Początkowo wszystkim żyło się dobrze, lecz z czasem władza zaczęła uderzać Napoleonowi do głowy i zabijał wszystkich, którzy mogliby mu zaszkodzić w sprawowaniu rządów. Chciał być jedynym władcą na folwarku, dlatego wygonił Chyżego. Zwierzęta symbolizowały prawdziwe postacie. Snowball (Chyży) przypomina Trockiego, Napoleon – Stalina, Major – Lenina. Wypędzenie Chyżego to przypuszczalnie banicja Trockiego, zabitego później przez agentów sowieckich.
Literatura:
- Oda do młodości ? Adam Mickiewicz
- Uspokojenie ? Juliusz Słowacki
- Nie-Boska komedia ? Zygmunt Krasiński
- Lalka ? Bolesław Prus,
- Przedwiośnie, Nokturn ? Stefan Żeromski
- Biała gwardia ? Michał Bułhakow
- Szewcy ? Stanisław Ignacy Witkiewicz
- Doktor Żywago ? Borys Pasternak
- Folwark zwierzęcy ? Georg Orwell
- Tango ? Sławomir Mrożek
- Folwark zwierzęcy – George Orwell
- Pokłon Rewolucji Październikowej ? Władysław Broniewski
- Cesarz ? Ryszard Kapuściński
Film:
- Przedwiośnie – reż. Filip Bajon