Motyw rodziny

Opracowanie motywu rodziny:

Wielopokoleniowa, patriarchalna rodzina (w pierwszej kolejności szlachecka) połączona bardzo silnymi więzami była w dawniejszej literaturze polskiej często przedstawiana i traktowana jako jeden z filarów narodowego bytu. Dziewiętnastowieczny bunt romantyków nie pominął i tradycyjnej rodziny (dla Gustawa z IV części Dziadów małżeństwo jest zaprzeczeniem miłości), narzucanych przez nią ograniczeń wolności jednostki, a te motywy jeszcze mocniej podkreślili pisarze z przełomu dziewiętnastego i dwudziestego wieku, przede wszystkim ukazując negatywne zjawiska w rodzinach mieszczańskich. Od tego czasu coraz trudniej znaleźć w literaturze wizerunki wzorowej rodziny (chociaż praktycznie nikt nie neguje jej wielkiej społecznej roli), mnożą się natomiast utwory poświęcone jej rozpadowi, rozkładowi więzi rodzinnych. Ważnym motywem literackim stało się zagadnienie partnerstwa w związku małżeńskim, rodzinie, praw i obowiązków poszczególnych jej członków, w tym i dzieci.

Iliada – Homer

Gdy król Priam wstąpił na tron Troi, poślubił Arisbe, a jego drugą żoną stała się Hekabe. W tej poligamicznej (poligamia to wielożeństwo) rodzinie urodziło się i wychowywało kilkadziesiąt dzieci (król Priam miał też wiele narożnic, ponoć doczeka) się pięćdziesięciu córek i takiej samej liczby synów), Homer wymienia Hektora, Parysa, Deifobosa, Kasandrę, Kreuzę, Laodike oraz Helenosa. Nieszczęsny ojciec widział, jak jego dzieci kolejno ginęły podczas oblężenia Troi, zmniejszała się jego liczna rodzina. Sam, jako człowiek stary, już nie walczył, przewodniczył naradom, ale przywilej podejmowania decyzji przekazał synowi Hektorowi. Pod koniec epopei widzimy go jako kochającego, nieszczęśliwego ojca, który w pokorze błaga Achillesa o wydanie zwłok Hektora, Po zdobyciu Troi, Priam schronił się z żoną Hekabe w swym pałacu, przy ołtarzu Zeusa. Zginął z ręki Neopto-lemosa, najwyższy z bogów nie mógł udzielić mu pomocy. Jest ciekawostką, że niektóre potężne starożytne rodziny, np. Neleidzi z Pylos, próbowały nawet wywodzić swe pochodzenie od mitycznych, niekiedy stworzonych przez samego Homera, postaci z Iliady i Odysei.

Antygona – Sofokles

Tragedia przywołuje mityczne dzieje rodziny Labdakidów. Labdakos byt synem Polidora i Nykteis, wnukiem Kad-mosa, Zapoczątkował ród Labdakidów, jego synem byt Lajos, wnukiem Edyp. Jako król, późno objął tron Teb, prowadził wojnę z Pandionem, władcą Aten. Mianem Labdakidów określano słynne postaci tebańskie: Edypa, Polinejkesa, Eteoklesa, Antygonę, Ismenę. Lajosowi, synowi Labdakosa, wyrocznia delficka przepowiedziała, że zabije go własny syn, który następnie poślubi swą matkę. Gdy zatem Lajosowi i Jokaście urodził się syn, ojciec kazał go porzucić w górskim pustkowiu, skazał na śmierć. Jednak sługa ulitował się nad chłopcem, niemowlę usynowili Polibos i Merope, nadali mu imię Edyp, wychowywali w nieświadomości pochodzenia. Edyp, już jako dorosły mężczyzna, udał się do wyroczni, by rozwiała wątpliwości co do jego pochodzenia. Dowiedział się, że zabije ojca i poślubi matkę. Postanowił nie wracać do rodzinnego miasta, wędrował po Grecji, gdzie w górach spotkał Lajosa, pokłócił się z nim i zabił. Wypełniła się pierwsza część przepowiedni. Następnie Edyp uwolnił Teby od Sfinksa, za co otrzymał nagrodę w postaci ręki królowej Jo-kasty, czyli poślubił matkę. Rządził szczęśliwie, miał czworo dzieci: Eteoklesa, Polinejkesa, Antygonę oraz Ismenę. Jednak podczas zarazy, wyrocznia powiedziała, że epidemia to kara za przebywanie w mieście zabójcy Lajosa. Edyp domyślił się, że to on sam jest mordercą. Gdy straszna prawda wyszła na jaw, Jokasta popełniła samobójstwo, Edyp wykuł sobie oczy. Dorastający synowie chcieli pozbyć się Edypa z miasta. Ojciec rzucił na nich klątwę, poszedł, prowadzony przez Antygonę na tułaczkę, zmarł w Kolonos. Bracia walczyli o władzę. Antygona wróciła do Teb. Wygnany Polinejkes poślubił córkę króla Argos, namówił władcę do wyruszenia przeciw Tebom, Szturm odparto, ale w boju polegli obaj synowie Edypa. Władcą Teb został Kreon – tu właśnie zaczyna się akcja Antygeny Sofoklesa. Antygona, także w imię obowiązków rodzinnych, decyduje się, wbrew rozkazowi króla, na pochowanie Polinejkesa, za co ponosi karę. Nie pomaga jej w tym siostra Ismena. Śmierć Antygeny staje się tragedią dla Haj-mona, jej narzeczonego i następcy tronu Teb. Kreon, wierząc w swe racje, narażając się bogom, tłumiąc rodzinne uczucia (np. wobec syna), doprowadził do śmierci wszystkich najbliższych mu osób. Nad życiem jego i jego rodziny zaciążyło fatum, nieubłagany los, klątwa ciążąca nad potomstwem Edypa, które z wyroku bogów będzie cierpieć, pokutować.

Biblia

W Starym Testamencie mamy do czynienia z rodziną (istotnym elementem trwania narodu i stabilności społecznej) podporządkowaną władzy mężczyzny, który sprawował prawną opiekę nad dziećmi oraz żoną (lub żonami, jak we wczesnym okresie historii Izraela), a rodzinę można było rozwiązać poprzez rozwód. Za poważne wykroczenie uważano brak poszanowania i posłuszeństwa wobec rodziców ze strony dzieci, które do chwili wstąpienia w związek małżeński znajdowały się we władzy ojca, miały też obowiązek opiekowania się starymi rodzicami. W najszerszym znaczeniu pojęcia „rodzina” cały lud Izraela mógł być uważany za jedną wielką rodzinę. Nowy Testament ujmuje zagadnienie rodziny inaczej. W wypowiedziach Jezusa lojalność wobec Ewangelii jest ważniejsza od lojalności rodzinnej, ale też Chrystus potwierdził nakaz okazywania rodzicom szacunku. Ponieważ ca-ta społeczność chrześcijańska była traktowana jako nowa rodzina, tradycyjny obraz rodziny musiał ulec zmianie. Jezus za swą rodzinę uważał wszystkich tych, którzy słuchają stówa Bożego i wypełniają je, nie zaś tylko tak zwaną Świętą Rodzinę, to jest Marię i Józefa, zawsze stawiał Boga ponad swoimi rodzicami – pamiętajmy, że Józef oczywiście nie byt Jego ojcem, a w przypadku Marii mówi się o niepokalanym poczęciu, zachowaniu dziewictwa. Rozliczne opowieści o wzorowym życiu Świętej Rodziny (tak zwane apokryfy, bardzo liczne i szczególnie popularne w średniowieczu) nie pochodzą z żadnej z czterech Ewangelii czy ksiąg kanonicznych, czyli uznawanych przez Kościół za święte. Same Ewangelie nie są biografiami Chrystusa (i jego ziemskiej rodziny), lecz świadectwami o Jego osobie, w których ewangeliści przedstawiają tego, który wypełnił Pisma.

Pieśń świętojańska o Sobótce – Jan Kochanowski

Z pieśni Panny XII wyłania się obraz żyjącej w sielankowych realiach, szczęśliwej rodziny ziemiańskiej. Sprzyja jej natura, na polach i w domu pracuje zadowolona służba, sam ziemianin jedynie dogląda swego gospodarstwa. Żona jest wzorową, skrzętną gospodynią, dba o dom, pomaga w nadzorowaniu całego majątku ziemskiego. Kochająca się rodzina razem pracuje, bawi się, wszystkie pokolenia wyznają ten sam system wartości, nade wszystko cenią zalety moralne, nie zamierzają zabiegać o pomnożenie majątku, czują się szczęśliwi mając to, co dat im los.

Konrad Wallenrod – Adam Mickiewicz

Konrad zamierzał przede wszystkim ocalić ojczyznę przed panowaniem Krzyżaków i temu celowi podporządkował całe swe życie, także małżeństwo z Aldoną. W imię najwyższej idei wyrzekł się szczęścia rodzinnego, pozostawił pogrążoną w rozpaczy żonę, która tylko przez krótką chwilę zaznała miłości, bliskiej obecności kochanego mężczyzny. Młoda i piękna jak bóstwo była córką litewskiego księcia Kiejstuta, na jego dworze poznał ją Konrad, wtedy jeszcze Walter Alf. Bezpośrednio po ich ślubie nasiliły się najazdy Krzyżaków na Litwę, Walter stał się ponury, nie umiał cieszyć się małżeńskim szczęściem, gdy nieszczęśliwa była jego ukochana ojczyzna. Wybrał Litwę, błagał żonę, by o nim zapomniała, stał się Wallenrodem. Latami żyli w oddaleniu, nic nie wiedzieli o swych losach. Aldona wstąpiła do klasztoru, później, jako pustelnica, osiadła w jednej z wież zamku w Malborku, żywiła nadzieję, że kiedyś zobaczy wciąż kochanego męża. W końcu Konrad zaczął nocami przychodzić pod wieżę, małżonkowie wiedli długie rozmowy, wspólnie cierpią wspominając młodość, przekreśloną miłość, są niczym romantyczni kochankowie. Gdy Konrad popełnił samobójstwo, w tym samym momencie umarła i Aldona.

Pan Tadeusz – Adam Mickiewicz

Głową rodziny Sopliców pozostawał Sędzia – brat Jacka Soplicy, stryj Tadeusza, właściciel Soplicowa. Stary kawaler, opiekun Zosi, byt sędzią powiatowym. Wzorowy ziemianin, szlachcic przywiązany do dawnych obyczajów, tradycji, narodowych strojów. Patriota mający szereg cnót obywatelskich, dobry gospodarz, który w więziach rodzinnych widział przede wszystkim przywiązanie do starych tradycji. Jego brat, Jacek, stając się księdzem Robakiem, odrzucił możliwość założenia rodziny – przyczyną jego zbrodni, następnie pokuty była odmowa oddania mu ręki Ewy, córki Stolnika Ho-reszki. Ostatnimi potomkami rodu Horeszków byli Zosia oraz Hrabia, a dawny spór o zamek rodziny Horeszków z rodziną Sopliców został definitywnie zakończony. W dziele Mickiewicza wzorowym mężem i ojcem (miał dwie córki, Różę i Annę) pozostawał Podkomorzy, ale warto zauważyć, że poeta bardziej skupi) uwagę na życiu całej społeczności szlacheckiej niż poszczególnych rodzin, epopeja nie jest w pierwszej kolejności opowieścią o rodzinie Sopliców czy Horeszków.

Miłosierdzie gminy – Maria Konopnicka

Nowela przedstawia szokujący los starego człowieka, którego rodzina (nawet syn) uznała za zbędny balast, kogoś nieprzydatnego już w domu, a kosztownego w utrzymaniu. Starzec zostaje „sprzedany” na licytacji, będzie teraz, wraz z psem, ciągnął wózek mleczarza, który zadowolił się najniższą dopłatą na utrzymanie Kuntza, którego rodzina (trudno w ogóle mówić o jakichś ludzkich więziach łączących jej kolejne pokolenia) nie widzi w tym procederze niczego niemoralnego, upokarzającego.

Chłopi – Władysław Stanisław Reymont

Maciej Boryna nie chce przepisać gospodarstwa (co równało się utracie dominującej pozycji zarówno w rodzinie, jak i wiejskiej społeczności) na syna Antka, co stanowi główną przyczynę napięć między nimi, jest w powieści sygnałem pokoleniowych konfliktów powszechnych na wsi. Maciej kochał Jagnę ostatnią wielką miłością, gdy dowiedział się o jej zdradzie, znienawidził syna. Małżeństwo przyniosło mu rodzinną tragedię, upokorzenia, myślał nawet o zabiciu żony i syna. Gdy ten ostatni stanął w jego obronie, Maciej polecił nie szczędzić pieniędzy na wyciągnięcie Antka z wiezienia. Antek Boryna, ożeniony z Hanką syn Macieja, mieszkał z ojcem, zajmując połowę chałupy, niecierpliwie czekał na objęcie gospodarstwa. Ma romans z Jagną, która zostaje jego macochą, co jeszcze pogarsza stosunki z ojcem, prowadzi aż do nienawiści. Antek jest równie zawzięty, mściwy jak Maciej, nie brak mu i ojcowskiej brutalności, despotyczności, ambicji – odziedziczył po ojcu większość cech charakteru. Pełna namiętności, dramatycznych napięć, pozbawiona realnych perspektyw, miłość do Jagny pociąga za sobą złe traktowanie żony, odsuwa na drugi plan obowiązki męża (ma do Hanki wieczne pretensje) i ojca, pozostaje przyczyną poczucia winy. Po powrocie z więzienia Antek jest już kimś innym. Uspokaja się, panuje nad emocjami, kieruje się rozsądkiem i dość płaskim realizmem, poczuciem obowiązku, własnego materialnego interesu. Nie broni Jagny przed wyrzuceniem ze wsi, odrzuca rolę kochanka, zrywa z przeszłością, wybiera pozy cję szanowanego we wsi gospodarza, zapewne przyszłego przywódcy gromady. Hanka pochodziła z biednej rodziny, małżeństwo z Boryną było dla niej wielkim awansem (trudno zrozumieć, dlaczego do niego w ogóle doszło), początkowo nie umiała odnaleźć się w nowej roli, pozycji. To skromna, bardzo pracowita, zapobiegliwa, dobra matka, niezmiennie wierna złemu mężowi, próbująca ratować rozpadające się nie ze swej winy małżeństwo. Podczas choroby Boryny Hanka kierowała całą wielką gospodarką, w pełni ujawnił się jej niepospolity charakter, duma, zaradność. Zyskała szacunek wsi i samego Macieja Boryny, stała się rzeczywiście pełnoprawnym członkiem rodu Borynów. Okazała wielkie serce, stając w obronie Jagny, kochanki męża.

Literatura podmiotu:

  • Biblia
  • Mitologia
  • Iliada, Odyseja – Homer
  • Antygona – Sofokles
  • Kwiatki świętego Franciszka
  • Dzieje Tristana i Izoldy
  • Legenda o świętym Aleksym
  • Romeo i Julia, Hamlet, Makbet – W. Szekspir
  • Pieśń świętojańska o sobótce, Treny – J. Kochanowski
  • Cyd – P. Corneille
  • Skąpiec, Świętoszek – Molier
  • Powrót posła – J.U. Niemcewicz
  • Mikołaja Doświadczyńskiego Przypadki – I. Krasicki
  • Konrad Wallenrod, Grażyna, Pan Tadeusz – A. Mickiewicz
  • Kordian, Balladyna – J. Słowacki
  • Śluby panieńskie, Zemasta – A. Fredra
  • Nie-boska komedia – Z. Krasiński
  • Ojciec Goriot – H. Balzac
  • Anna Karenina – L. Tołstoj
  • Zbrodnia i kara – F. Dostojewski
  • Lalka, Faraon – B. Prus
  • Nad Niemnem – E. Orzeszkowa
  • Miłosierdzie gminy – M. Konopnicka
  • Trylogia, Quo vadis, Krzyżacy – H. Sienkiewicz
  • Chłopi – W.S. Reymont
  • Granica – Z. Nałkowska
  • Przedwiośnie, Ludzie bezdomni – S. Żeromski
  • Moralność pani Dulskiej – G. Zapolska
  • Wesele – S. Wyspiański
  • Noce i dnie – M. Dąbrowska
  • Dolina Issy – Cz. Miłosz
  • Rok 1984 – G. Orwell
  • Tango – S. Mrożek

Literatura przedmiotu:

BORKOWSKA Grażyna : Rodzina mityczna – archetypy rodzinne w literaturze polskiej XIX wieku (z rzutem oka na wiek następny) // W : Rodzina – prywatność – intymność : dzieje rodziny polskiej w kontekście europejskim : zbiór studiów / pod red. Dobrochny Kałwy, Adama Walaszka, Anny Żarnowskiej. – Warszawa : Wydaw. DiG, 2005. – S. 123-140

BRODZKA Alina : O nowelach M. Konopnickiej. – Warszawa : Państ. Inst. Wydaw., 1958

BRZÓSTOWICZ Monika : Temat : rodzina // W: Kompetencje szkolnego polonisty 2 : szkice i artykuły z metodyki z lat 1994-1996 / pod red. Bożeny Chrząstowskiej. – Warszawa : Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1997. – S. 119-123

CHRZANOWSKI Maciej : Szkolny słownik motywów literackich. – Warszawa : „Skrypt”, cop. 2003. – S. 339-353 : Rodzina

DRABEK Barbara, FALKOWSKI Jacek, ROWIŃSKA Izabella : Szkolny słownik motywów literackich. – Wyd. 2 uzup. – Warszawa : Wydaw. KRAM, 1998. – S. 378-386 : Rodzina

DREWNOWSKI Tadeusz : Literatura polska 1944-1989 : próba scalenia : obiegi – wzorce – style. – Wyd. 2 popr. i uzup. – Kraków : UNIVERSITAS, Cop. 2004. – S. Chłopskie elegie i wiano

ENCYKLOPEDIA szkolna : język polski : liceum / red. prowadzący Agnieszka Nawrot. – Kraków : „Greg”, 2005

ENCYKLOPEDIA szkolna : język polski : gimnazjum / [red. prowadzący Agnieszka Nawrot]. – Kraków : „Greg”, 2006

FRYCIE Stanisław : O szkolnej klasyce, lekturach współczesnych sprzed lat i książkach dla młodzieży : szkice literackie i krytyczne. – Piotrków Trybunalski : Naukowe. Wydaw. Piotrkowskie przy Filii Akademii Świętokrzyskiej, 2001. – S. 85-98 : „Miłosierdzie gminy”, „Mendel Gdański”, „Obrazki więzienne” Marii Konopnickiej

GAŁĄZKA Mirosława, MIATKOWSKA Dorota : Język polski dla maturzystów. – Wyd. 2, rzut 10. – Wrocław ; Łódź : Piątek Trzynastego Wydawnictwo, 2006. – (Seria KLUCZ)

GAWLIKOWSKA Joanna, GAWLIKOWSKA Joanna : Analizy lektur szkolnych : wybór tekstów źródłowych z ćwiczeniami : poradnik dla licealisty / Joanny Gawlikowskie. – Warszawa : Wydaw. Edukacyjne AGMEN, cop. 2001. – (Nowa Matura)

GORSKA Bożena : Dom nad Niemnem // W: Kompetencje szkolnego polonisty 2 : szkice i artykuły z metodyki z lat 1994-1996 / pod red. Bożeny Chrząstowskiej. – Warszawa : Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1997. – S. 186-192
Prywatna ojczyzna, dom jako gniazdo rodzinne., hierarchie rodzinne, tradycje szlacheckie

GRZEGORZEWSKI Robert : Vademecum maturzysty : literatura. – Warszawa : „Lynx-SFT”, 1996

JANUSZEWSKI Tomasz : Słownik pisarzy i lektur : dla szkół średnich. – Warszawa : Wydaw. Oświatowe „Delta W-Z”, [199?]

JÓZEFCZYK Katarzyna : Zdasz maturę z języka polskiego : motywy literackie. Cz. 3. – Łódź : Piątek Trzynastego, Cop. 2001. – S. 57-78 : Motyw domu – rodziny

KANIEWSKA Bogumiła, LEGEŻYŃSKA Anna, ŚLIWIŃSKI Piotr : Literatura polska XX wieku. – Poznań : Wydaw. Poznańskie, 2005. – S. 239-244 : Wśród tajemnic codzienności. „Noce i dnie” Marii Dąbrowskiej

KUJAWIŃSKA-COURTNEY Krystyna : Rodzinne rytuały : zależności pomiędzy ojcem a córką w wybranych sztukach Szekspira // W: Studia i materiały polonistyczne. T. 4 / red. Nauk. Marian Jurkowski. – Piotrków Trybunalski : Wydaw. Filii kieleckiej WSP, 1999. – S. 155-163

ŁOŚ Grażyna : Twórcy literatury obcej i ich dzieła : analizy lektur, wypracowania, życiorysy : poradnik szkolny. – Białystok : „Printex”, 2003

MACIĄG Włodzimierz : „Noce dnie” Marii Dąbrowskiej // W : Lektury polonistyczne : dwudziestolecie międzywojenne II wojna światowa. T. 2 / red. Ryszard Nycz. – Kraków : Universitas, Cop. 1999. – S. 133-157

MACIOS Tomasz : Leksykon lektur szkolnych : liceum. – Wyd. 2. – Bielsko-Biała : „Park”, 2007

NOSOWSKA Dorota : Słownik scen literackich. – Bielsko-Biała : „Park”, 2008

NOWACKA Teresa : Dwudziestolecie międzywojenne. – Wyd. 2 popr.. – Warszawa : „Verbum”, 1996. – (Streszczenia, Problematyka : lektury szkoły średniej). – S. 25-42 : Maria Dąbrowska : „Noce i dnie” ; S. 57-72 : Zofia Nałkowska : „Granica” ; S. 83-98 : Witold Gombrowicz „Ferdydurke” ; S. 99-129 : Bruno Schulz „Sklepy cynamonowe”

NOWACKA Teresa : Literatura współczesna. – Warszawa : „Verbum”, 1996. – (Streszczenia, Problematyka : lektury szkoły średniej). – S. 122-130 : Sławomir Mrożek „Tango”

NOWACKA Teresa : Młoda Polska. – Wyd. 3. – Warszawa : „Verbum”, 1996. – (Streszczenia, Problematyka : lektury szkoły średniej). – S. 58-73 : Stefan Żeromski „Ludzie bezdomni”

NOWACKA Teresa : Od starożytności do oświecenia. – Wyd. 3. – Warszawa : „Verbum”, 1996 – (Streszczenia, Problematyka : lektury szkoły średniej). – S. 149-163 : Molier „Świętoszek”, „Skąpiec”

NOWACKA Teresa : Pozytywizm. – Wyd. 2. – Warszawa : „Verbum”, 1995. – (Streszczenia, Problematyka : lektury szkoły średniej). – S. 5-22 : Honoriusz Balzak „Ojciec Goriot” ; S. 228-230 : Maria Konopnicka „Nasza szkapa” ;S. 231-235 : Maria Konopnicka „Miłosierdzie gminy” ; S. 234-235 : Maria Konopnicka „Dym” ; S. 68-70 : Boleslaw Prus „Kamizelka” ; S. 23-26 : Eliza Orzeszkowa „Dobra Pani”

ORZESZKOWA Eliza : Opowiadania i nowele : lektura z opracowaniem / oprac. Monika Głogowska. – Kraków : Wydaw. Zielona Sowa, Cop. 2007. – S. 124-128 : „Dobra pani” (streszczenie, bohaterowie)

PIETRZYK Dariusz, RYCHLICKI Robert, MARZEC Anna : Opracowania lektur i wierszy : liceum, [technikum]. – Kraków : „Greg”, [2007]

SŁOWNIK lektur : dla liceum / red. Henryk Sułek. – Kraków : „Zielona Sowa”, cop. 2006

SŁOWNIK lektur szkolnych / [red. Bożena Dembińska]. – Wrocław : Wydaw. EUROPA, 2005

VADEMECUM maturzysty : język polski . – Warszawa : Wydaw. Lynx-SFT, 1998. – S. 139-184 : Motyw : rodzina

WEISS Tomasz : Gabriela Zapolska – „Moralność pani Dulskiej” // W: Lektury polonistyczne : pozytywizm – Młoda Polska. T. 1 / red. Stanisław Grzeszczuk. – Kraków : Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, cop. 1998. – S. 349-368

ŻEBROWSKA Danuta : Poetycki wizerunek współczesnej rodziny polskiej // W : Rodzina polska na przełomie wieków : przeobrażenia, zagrożenia, patologie / pod red. Jana Żebrowskiego. – Wyd. 1 (dodruk). – Gdańsk : Wydaw. Uniwersytetu Gdańskiego, 2002. – S. 167-179
Wiersze : „Laurka” Romana Pisarskiego, „Nasza mama” Czesława Janczarskiego, „Dziękuję ci mamo” Tadeusza Chudego, „Nasza rodzina” Joanny Boberowej, „Dla mamy” Mika Czelara, „Matka” Tadeusza Kubiaka, „Kocham go” Tadeusza Kubiaka, „Dzień taty” Doroty Gellner, „A ja.”” Marii Terlikowskiej, „Dziadek” Henryka Livor-Piotrowskiego

ARTYKUŁY Z CZASOPISM

BIELAWSKA Sylwia : Dwa modele rodziny w Żabie Małgorzaty Musierowicz // Biblioterapeuta. – 2006, nr 3, s. 1-4
Rozważania dotyczące rodziny i modelu rodziny na bazie powieści Małgorzaty Musierowicz

BRZÓSTOWICZ Monika : Dom rodzinny w ,,Dolinie Issy” : obecność i wartość // Pamiętnik Literacki. – 1997, z. 2, s. 13-32 Wizerunek domu i kategoria rodzinności w literaturze Czesława Miłosza

DOM, rodzina //  Cogito. – 2002, nr 15, s. 27-33
Motyw domu i rodziny w literaturze jako temat maturalny

ECLER-NOCOŃ Beata : Postfeministyczny obraz kobiety w literaturze kobiecej a rodzina – studium pedagogiczne. – Summ. – Bibliogr. // Chowanna. – T. 1 (2008), s. [71]-82
Rodzina jako wartość naczelna w powiązaniu z postfeministycznym obrazem kobiety.

FEDEROWICZ Agnieszka : Dom, rodzina : motyw numeru. – (Matura pisemna : pytania i odpowiedzi) // Cogito. – 2002, nr 15, s. 27-33
Motyw domu i rodziny w literaturze – ujęcie tematu na maturze 2001 i 2002. Przedstawienie wpływu domu rodzinnego na jednostkę. Utwory ilustrujące problem

KOWALCZYK Agnieszka : Rodzina jako źródło cierpień : o motywie rodziny w twórczości Witolda Gombrowicza // Pamiętnik Literacki. – 2004, nr 4, s. 75-92

KULIK Maria : Motyw dziadka w literaturze dla dzieci // Guliwer. – 2004, nr 3, s. 21-24

KWIEK-OSIOWSKA Janina, STANUCH Stanisław : Małżeństwo i rodzina w literaturze polskiej: (na wybranych przykładach) // Problemy Rodziny. – 2001, nr 2, s. 48-56

PROROK Leszek : Wzorzec rodzinny [w literaturze] // Życie Literackie. -1997, nr 15, s. 10  

RODZINA. – (Matura ustna) // Cogito. – 2005, nr 17, dod. „Ucz się z Cogito” s. 109-114
Pakiet do prezentacji z języka polskiego. Temat prezentacji : rodzina. Temat szczegółowy : Różne obrazy domu w tekstach kultury. Opracuj zagadnienie na podstawie wybranej literatury i filmu.

Film:

  • Kronika wypadków miłosnych – A. Wajda