Antygona – streszczenie

Tytuł: „Antygona”

Autor: Sofokles

Gatunek: tragedia

Czas powstania: 443 r.p.n.e. w Atenach

Geneza: mit o Labdakidach, Król Edyp

Miejsce akcji: przed pałacem królewskim w Tebach.

Czas akcji: I połowa XIII w. p.n.e

Na skróty

Streszczenie Antygony:

1. Prologos:

Rozmowa Antygony z Ismeną. Antygona wywołała swoją siostrę Ismenę z pałacu, aby porozmawiać o najnowszych wieściach dotyczących ich braci, którzy zginęli walcząc ze sobą. Pierwsza rozmawia z drugą aby ta pomogła pogrzebać jej brata- Polinejkesa, co jest niemożliwe po zakazie wydanym przez króla Kreona. Postanowił on mianowicie z honorami obejść się z ciałem Etoklesa (obrońcy miasta), ale zakazał pogrzebu drugiemu z braci – Polinejkesowi (najeźdźcy). Mimo, że złamanie zakazu grozi śmiercią Antygona postanawia pochować brata i prosi o pomoc Ismenę, która jednak odczuwa lęk i nie zgadza się. Dla Antygony najważniejsze są prawa boskie. Wchodzi chór.

2. Parados:

Na wezwanie Kreona zebrał się na naradę Chór Starców Tebańskich. Chór przed przyjściem władcy śpiewa radosną pieść, informuje nas o zwycięstwie tebańczyków nad Agiwami oraz o bratobójczej walce, która miała miejsce pomiędzy Eteoklesem, a Polinejkesem.

3. Episodion I

Rozmowa Kreona z przewodnikiem chóru o zwłokach Polinejkesa. Kreon ogłasza oficjalnie zakaz grzebania. Pojawienie się strażnika, który informuje iż zwłoki zostały pogrzebane:

„Trup zniknął a leżał nie pod grubą zaspą,

Lecz przyprószony,

jak czynią, co winy się wobec zmarłych strachają.”

Przodownik widzi w tym integrację bogów, ale Kreon uważa, że przestępstwo popełniono dla pieniędzy i kategorycznie żąda schwytania winnego. Strażnik odchodzi, a król wraca do pałacu.

4. Stasimon I

Jedynie śmierć jest ujarzmiona, ludzie ustalili prawa, które muszą przestrzegać. Chór śpiewa pieśń pochwalną sławiąc państwo jako najwyższy przejaw cywilizacji. W związku z tym złamanie prawa uznaje za objaw zdrady ojczyzny. Strażnik wprowadza schwytaną Antygonę.

5. Episodion II

Strażnik stwierdza, że Antygona pogrzebała trupa. Kreon i Antygona toczą dysputę, w trakcie której każde uzasadnia swe postępowanie. Kreon – władca, uważa, że dobro państwa wymaga, aby zdrajca ojczyzny został ukarany. Dlatego też zabronił pochówku Polinejkesowi. Antygona natomiast, broniąc praw boskich, uważa, że nikomu nie wolno łamać praw nakazujących grzebać zmarłego. Święte zasady są dla niej wyższe niż prawo wyznaczane przez człowieka. Kreon podtrzymuje swą decyzję ukarania siostrzenicy, podejrzewa również Ismenę o współudział w przestępstwie. Kreona dziwi chardość dziewczyny. Ismena twierdzi, że pomogła siostrze chociaż jest to nie prawda. Antygona odrzuca pomoc siostry.

6. Stasimon II

Chór mówi o przekleństwie rodu Labdakosa i wyraża współczucie dla Antygony. Uznaje jej winę, ale widzi ją w perspektywie cierpień i grzechów przeklętego rodu Labdakidów. Pojawia się Hajmon, syn Kreona.

7. Stasimon III

Rozmowa Kreona z synem Hajmonem o Antygonie. Hajmon prosi o łaskę dla swej ukochanej, aby nie spotkała jej kara. Zarzuca ojcu upór i tyranię, bowiem lud, na który się powołuje Kreon, stoi po stronie dziewczyny. Ojciec w rozżaleniu oskarża go o słabość i postanawia ukarać Antygonę przez zamurowanie żywcem.

8. Stasimon III

Pieśń o Antygonie. Chór śpiewa o potędze bogini miłości Afrodyty, za której przyczyna powstają spory w rodzinach. Straż wprowadza Antygonę.

9. Epeisodion IV

Rozmowa Antygony z Chórem i z Kreonem. Skazanie Antygony na śmierć. Bohaterka żegna się z życiem. Żal jej wszystkiego, czego nie zdążyła zaznać: miłości, małżeństwa, macierzyństwa. Chór jej współczuje przypominając jednak o klątwie ciążącej nad rodem. Kreon przerywa lament rozkazując przyspieszyć wyrok.

8. Stasimon IV

Śpiew chóru o tych ( Danae, Likurga, synowie Fineusa ), którzy podobnie jak Antygona lecz w innych okolicznościach zginęli „zamknięci w skale”(grobowcu)- w ten sposób podkreślając, że nikt nie umknie przeznaczeniu. Wchodzi niewidomy wróżbita, Tyrezjasz.

11. Epeisodion V

Rozmowa Tyrezjusza z Kreonem. Tyrezjasz rozgłasza, iż ptaki i psy, które żywiły się porzuconym ciałem Polinejkesa skalały świątynie. Rozgniewani bogowie nie chcą słuchać modłów i przyjmować składanych ofiar. Nakłania króla, aby cofnął swój wyrok. Gdy wróżbita zostaje posądzony o przekupienie przepowiada, że jeśli Kreon nie zmieni wyroku to lud lud tebański zwróci się przeciw niemu i straci syna. To dopiero przekonało króla i za radą Przodownika Chóru nakazuje uwolnić Antygonę i pochować Polinejkesa.

12. Stasimon V

Śpiew chóru do boga Dionizosa z prośbą o pomoc.

13. Eksodos

Rozmowa posłańca z Eurydyką. Dowiadujemy się o śmierci Antygony i Hajmona. Eurydyka rzuciła przekleństwo na Hajmona i popełniła samobójstwo. Posłaniec przynosi wieść o śmierci Hajmona. Na prośbę królowej, Eurydyki, opowiada, że Kreon po pochowaniu Polinejkesa nakazał otwarcie grobowca Antygony a tam zastał syna tulącego ciało ukochanej, która powiesiła się. Na widok ojca młodzian rzucił się nań z mieczem, a gdy chybił, popełnił samobójstwo. Zrozpaczona Eurydyka wybiega. Kreon wnosi ciało syna, a Posłaniec powraca, by oznajmić mu, że żona również popełniła samobójstwo, pchnęła się nożem. Kreon rozpacza nad bezmiarem swoich win. Chór śpiewa o bogach, którzy zsyłają karę za pychę i przez cierpienie uczą rozumu i miary. Kreon zostaje sam ze swoimi wyrzutami

Tragiczny konflikt wartości niezdolnych do współistnienia w „Antygonie”:

W „Antygonie” autor próbuje rozwikłać bardzo trudną kwestię relacji pomiędzy prawami religijnymi (niepisanymi), a ustawowymi (pisanymi). Sofokles nie dokonuje wyboru, jednak należy przypuszczać, że bierze stronę Antygony. Przedmiotem tragedii jest także przeciwstawienie interesu ogółu (Kreon) i interesu jednostki (Antygona).

Kreon i Antygona prezentują wartości, które się wykluczają. Nie jest to wybór między dobrem, a złem, lecz między dwiema relacjami słusznymi, które nie wykluczają się wzajemnie. Antygona kieruje się uczuciem a swoje postępowanie podporządkowuje prawu boskiemu. Kreon natomiast jako władca kieruje się rozumem, rozsądkiem i prawem ludzkim. Mamy więc do czynienia z konfliktem tragicznym:

zderzenie dwóch równorzędnych racji, wartości oraz konieczności
wykluczanie się prawd uczucia i rozumu,
pojmowanie prawa jako boskiego i ludzkiego, oba prawa są jednakowo ważne
tragizm bohaterów polega na tym, że dochodzi do starcia równorzędnych racji, a tym samym tragiczny wybór Antygony skazany jest na niepowodzenie, musi dojść do katastrofy, działanie bohaterów zawsze przyniesie negatywny skutek
obie strony konfliktu przekonane są, że mają rację a druga strona postępuje niegodnie
wyznacznikiem tragicznego losu jest Fatum, które przesądza o z góry przeznaczonym losie człowieka

Tragizm Antygony:

Dążenie jednostki do samoistnienia – Antygona występuje przeciwko despotycznemu Kreonowi, który nie uznaje wolności człowieka i jego prawa do postępowania zgodnie z sumienie,
Jeśli Antygona wypełni prawo boskie i pochowa brata, spotka ją kara ze strony władcy, ale jeśli podporządkuje się rozkazowi króla jej sumienie nie zazna spokoju (dusz Polinejkesa będzie wiecznie błąkać się po Hadesie)
Antygona pada ofiarą Fatum ponieważ pochodzi z kazirodczego związku matki Jokasty z jej synem Edypem – ojcobójcą. Antygona nie zawiniła wobec swego rodu, kocha go i nie postępia
Popełnia samobójstwo, nie widząc wyjścia z sytuacji.

Tragizm Kreona:

Władca Teb, uważa że w obliczu zagrożenia miasta najważniejsze jest dobro społeczne, a nie interes jednostki,
Musi wybierać pomiędzy tym co nakazuje mu sumienie i uczucia rodzinne,
Wie, że Hajmon kocha Antygonę, a mimo to do końca chce być sprawiedliwy, nie chce cofać rozkazu z obawy przed utratą autorytetu, ponadto jest bardzo dumny, więc wierzy w nieomylność i skuteczność swoich decyzji,
Uniewinnienie Antygony mogło doprowadzić do anarchii i lekceważenia prawa
do zmiany wyroku nakłania go dopiero obawa przed klęskami i wola ludu
Mimo, że Kreon zwycięża jako władca zostaje ukarany przez los śmiercią syna i żony i synowej, jego klęska ma wymiar moralny, przynosi poczucie winy i cierpienie.

Racje Kreona:

Jako władca osłabionego klęskami miasta Teby (wcześniejsze pustoszenie miasta przez Sfinksa, zdziesiątkowanie zarazą, najazd króla Adrastosa) uważa, że musi wzmocnić władzę królewską i zaprowadzić trwały pokój. Hańbiąc zwłoki Polinejkesa chce pokazać jak bezwzględnie będzie postępować wobec zdrajców ojczyzny. Według niego najeżdżając na Teby Polinejkes popełnił czyn niewybaczalny i nie może zostać potraktowany tak samo jak jego brak, który bronił miasta. Nie zmienia swego rozkazu nawet wówczas, gdy okazuje się, że Polinejkesa pochowała Antygona, jego siostrzenica i narzeczona syna. Kreon przede wszystkim kieruje się dobrem miasta, pragnie je wzmocnić i w ten sposób uniknąć najazdów. Kieruje się zatem rozumem i rozsądkiem, a odrzuca tym samym w imię dobra kraju wszelkie sentymenty. Najważniejsze jest dobro kraju, a nie dobro jednostki. Jego zdaniem jednostka musi podporządkować się prawom stanowionym przez zbiorowość, którą on reprezentuje jako władca. Na zmianę decyzji nie pozwalają mu duma i niepohamowana żądza władzy. Żąda od swoich poddanych bezkrytycznego respektowania swoich rozkazów. Tak naprawdę gardzi ludem i nie liczy się z jego głosem.

Racje Antygony:

Kieruje się miłością do brata, od rozumu i rozsądku ważniejsze są dla niej uczucia. Wie, że zgodnie z prawami boskimi człowiek, którego zwłoki nie zostały pogrzebane, nigdy nie dostanie się do krainy zmarłych. Według niej grzebanie zmarłych jest obowiązkiem żyjących. Najważniejsze są dla niej prawa boskie, ale kieruje się również dobrem państwa, wie że niewypełnienie obowiązku wobec zmarłych to sprzeniewierzenie wobec prawom boskim, co może sprowadzić na Teby krwiożercze boginie zemsty Erynie. Symbolizuje racje jednostki i osobiste dążenie do celu. Jest konsekwentna w swoich działaniach, nie zmienia decyzji nawet gdy wie, że może przypłacić ją życiem.

Interpretacja konfliktu:

Nakazy boskie i ludzkie mają jednakową wartość. Kreon objął władzę z woli bogów, jego przeznaczeniem jest rządzić. Tym samym to on pośrednio wyraża wolę bogów, także w kwestii porządku państwa. Kary jakie spadają na władcę, są więc niesłuszne, gdyż jest on cały czas posłuszny bogom.
Kreon jako bezbożny tyran, który jest pełen pychy i zadufania, w efekcie działa na szkodę państwa. W tym sensie Kreon przestaje być bohaterem tragicznym.

Zagadnienia państwa:

przejęcie władzy w trudnym momencie dla państwa
chęć przywrócenia ładu i porządku
duma i żądza władzy
Kreon jako władca despotyczny i tyran
żądanie bezkrytycznego posłuszeństwa
pozorne powoływanie się na interes państwa

Ponadczasowość „Antygony”:

Problemy jakie zostały poruszone przez Sofoklesa do dziś pozostają aktualne:

porusza ogólnoludzkie problemy
wierność ideałom, wynikająca z wewnętrznego przekonania o tym co jest ważne i słuszne,
uczucia a rozum,
państwo a jednostka,
władza a interes,
problem władzy,
pojęcie zdrady i miłości,
obowiązek wobec bliźnich,
szacunek dla zmarłych,
ból po stracie,
kara za zło jest nieunikniona.

Słowa tytułowej bohaterki:

Współkochać przyszłam, nie współnienawidzić.
Jeżeli do bogów podnosić mam modły, Wołać o pomoc, jeżeli czyn prawy, który spełniam uznano za podły?
… skąd bym piękniejszą ja sławę uszczknęła, jak z brata pogrzebania?
…. pozwól bym ja, wraz z moim zaślepieniem spojrzała w oczy grozie, bo ta zgroza chlubnej mi śmierci przenigdy nie wydrze.
Tyś sobie życie a jam śmierć wybrała – słowa skierowane do Ismeny

Osoby dramatu:

Antygona – córka Edypa i Jokasty
Ismena – córka Edypa i Jokasty, zupełne przeciwieństwo siostry
Kreon – król Teb
Eurydyka – żona Kreona i matka Hajmona
Hajmon – syn Kreona i Eurydyki, zakochany w Antygonie
Terezjasz – wróżbita, który przepowiada przyszłość
Strażnik
Posłaniec
Chór tebańskich starców- wyraża opinię tebańczyków, co do konfliktu

„Dopóki żyje człowiek błądzić może, ale jest głupcem kiedy trwa w uporze” – Sofokles. Moje refleksje na kanwie rozważań o „Antygonie”:

Kreon jest przysłowiowym głupcem. Trwał w swoim postanowieniu dotyczącym zakazu grzebani zwłok, pomimo wszystkich przeciwności. Argumentował, że chce umocnić i zjednoczyć państwo, w imię większego dobra. Tym czasem lud już dawno zdążył się od niego odwrócić i zażądać uwolnienia Antygony. Na postawę Kreona nie wpłynął nawet fakt, że jego syn Hajmon kochał Antygonę, która jednocześnie była siostrzenicą króla.

Gdy Kreon spostrzegł swój błąd w rozmowie z Terezjuszem, było już za późno. Antygona i Eurydyka popełniły samobójstwa, próbował go zabić własny syn, a lud tebański odwrócił się od niego. Poprzez swój upór i strach przed utratą autorytetu, stracił wszystko co kochał.

Błąd władcy polegał na tym, że za późno dostrzegł co tak na prawdę jest ważne. Mimo swojego długiego życia popełnił zbyt wiele błędów, których nie można było już odwrócić.

O ponadczasowości utworu świadczy fakt, że nawet dzisiaj, los stawia nas w sytuacji podobnej do Kreona. Niekiedy należy bowiem ustąpić, aby odnieść zwycięstwo.

Charakterystyka porównawcza Antygony i Ismeny:

Antygona i Ismena są siostrami, posiadają pewne cechy wspólne ale właściwie stanowią swoje przeciwieństwo.

Obie siostry były bardzo piękne. O urodzie Ismeny wspomina przewodnik chóru, a o urodzie Antygony mówi już sama wielka miłość Hajmona. Miały wspólną pozycję społeczną, obie wywodziły się bowiem z królewskiego rodu. Te młode niezamężne królewny bardzo kochały swoje rodzeństwo i siebie nawzajem.

Ismena jest zdecydowanie bardziej uległa, nikogo nie atakuje , wyraża jedynie współczucie lub żal. Za to Antygona zawsze ma swoje zdanie i pewnie go broni, co można było zauważyć po ostrych uwagach jakie kierowała do siostry i Kreona. Jej gwałtowność i zapalczywość powodowały, że nie bała się konsekwencji swoich czynów. Ismena z kolei jako osoba rozważna i rozsądna bała się poprzeć siostrę, która chciała za wszelką ceną pochować Polinejkesa. Lękliwość Ismeny i jej podporządkowanie się decyzjom zwierzchników, nawet wtedy gdy wie, że nie mają racji świadczy o słabości jej charakteru. Siła Antygony objawiał się w jej czynach, gardziła słabą siostrą, której pomoc natychmiast odrzuciła, gdy ta chciała ponieść współodpowiedzialność za przestępstwo. Nie liczy się też za bardzo z uczuciami Hajmona, wie że jej śmierć bardzo go dotknie, a mimo to wcale nie bierze tego pod uwagę. To Ismena wykazuje się wrażliwością, współczuje Hajmonowi i chce przejąć część cierpień siostry na siebie. Antygona jest gotowa ponieść najwyższą cenę – życie, za przestrzeganie wartości które są dla niej najważniejsze, czyli świętych praw bogów. Ismena , zupełnie przeciwnie stara się przestrzegać wszystkich praw, zarówno boskich jak i ludzkich, toteż szuka kompromisowego wyjścia z sytuacji.

Ismena jawi się nam jako kobieta niezwykła, która w pełni akceptuje miejsce jakie przypadło jej ze względu na pozycję społeczną. Antygona jest bardziej odważna i zjawiskowa, wyrasta ponad przeciętność. Jej charakter, poświęcenie i wiara we własne przekonania sprawiają, że zasługuje na miano bohaterki.

Kto ma rację Antygona czy Kreon:

Główny konflikt z jakim mamy do czynienia w Antygonie jest konfliktem wartości reprezentowanych przez parę głównych bohaterów: Antygonę i Kreona. Każde z nich ma swoje jak najbardziej uzasadnione racje.

Zdaniem Kreona Polinejkes był zdrajcą, musi więc zostać ukarany. Jako, że nie żyje Kreon stwierdza, że pośmiertny los zdrajcy i jego barta nie może być tożsamy. Kreon twierdzi, że gdyby obu pochowano zatarłaby się różnica pomiędzy wierną służbą ojczyźnie, a zdradą.

Antygona po złamaniu królewskiego zakaz grzebania zwłok zdrajcy i przeciwstawiła się tym samym prawom rządzącym w państwie. Antygona argumentuje, że przestrzega praw boskich, a zgodnie z nimi każdy kto umarł musi zostać pochowany, niezależnie od tego jakich niecnych czynów dopuścił się za życia. Czuje się zobowiązana pochować brata. Jest pewna, że nikomu na ziemi nie wolno łamać praw obowiązujących w krainie zmarłych.

Istotą konfliktu staje się próba rozwiązania sporu, którego rozwiązać się nie da. Nie sposób bowiem jednoznacznie określić, które prawa są ważniejsze: te spisane a ustalane przez ludzi (zdaniem Kreona) czy te niespisane boskie (zdaniem Antygony).

Dla Kreona najważniejszą wartością jest utrzymanie władzy w państwie, w którym rządzi silną ręką. Jest przekonany o najwyższej wartości ładu w życiu społecznym, dzięki temu państwo będzie silne, co pośrednio zapobiegnie dalszym najazdom. Jako władca jest jednakowo sprawiedliwy dla wszystkich. Gdy okazuje się, że to Antygona pochowała zdrajcę, nie zmienia zdania i postanawia ukarać ukochaną swojego syna. Dla Kreona najważniejsze jest państwo jako zbiorowość ludzi, którzy przestrzegają powszechnie obowiązujących zasad ładu społecznego. Człowieka określa bowiem przede wszystkim jego miejsce w zbiorowości, toteż osoba, która dopuściła się haniebnego czynu musi zostać ukarana, ku przestrodze innym buntownikom. Dla Antygony najważniejsza jest natomiast jednostka ludzka, nie dba o jej miejsce i rolę w społeczeństwie. Istnieją pewne prawa najwyższe (boskie) wobec których wszyscy powinnyśmy być jednakowo traktowani.

Im więcej w państwie zasad i racjonalności, tym lepiej dla samego państwa. Stąd brała się stanowczość i bezwzględność Kreona. Jego decyzje nie wynikały ze złego charakteru, lecz z konsekwencji w jaką popadł. Dla Antygony najważniejsza pozostaje druga osoba, dlatego tak wytrwale dąży do pochowania brata, nawet gdy wie, że przypłaci to życiem.

Ismena próbowała pogodzić poglądy, które propagował Kreon i Antygona. Na tym jednak polega konflikt tragiczny, że nie ma możliwości, aby sprawa zakończy się pomyślnie. Nie ma jednego najlepszego rozwiązania, które zadowoli wszystkich. Mimo, ze Kreon w pewnym momencie się opamiętał się i za namową Tyrezjasza zmienia zdanie, to jest już za późno. Okazuje się, że tragicznych skutków jego stanowczości nie da się już odwrócić. Myślę, że podobnie jak jak Sofokles w całym tym konflikcie bardziej bliższy był racjom Antygony.