Motyw odpowiedzialności

Opracowanie motywu odpowiedzialności:

Kwestia odpowiedzialności to jedno z najważniejszych zagadnień etyki, moralności, zatem i literatury. Odpowiadać można wobec innych ludzi, prawa, ojczyzny i historii, Boga oraz własnego sumienia, ponosić odpowiedzialność moralną – tym ostatnim zagadnieniem szczególnie często zajmuje się literatura. Pozostawać odpowiedzialnym za jakiś czyn, znaczy przyznać (wobec innych lub siebie), że się go dokonało i akceptuje jego następstwa, konsekwencje. Z odpowiedzialnością bezpośrednio wiąże się pojęcie wolności, nie można przecież odpowiadać za coś, co zrobiło się pod przymusem. l tu rodzi się kolejne z ważkich pytań literatury: jakie są granice ustępstw, następstwa przekraczania wyznaczonych sobie przez człowieka granic moralnych, czy należy odpowiadać już za samą milczącą zgodę na zło, czy też dopiero wtedy, gdy aktywnie się je współtworzy, w jaki sposób jednostka jest współodpowiedzialna za zło wyrządzane przez społeczeństwo, naród?

Pieśń o Rolandzie

Chociaż Roland bardzo żałował poległych towarzyszy to jako dowódca znacznych sit nie zawsze zachowywał się odpowiedzialnie, wręcz igrał z losem, jego odwaga była bliska zuchwalstwa, nieraz brakowało mu rozwagi. Odpowiedzialność pojmował przede wszystkim jako obowiązek walki w obronie ideałów: wiary, cesarza, ojczyzny, Inaczej postępował sam cesarz Karol Wielki (nie przypadkiem został uznany za średniowieczny ideał władcy) – czuł się w pełni odpowiedzialny zarówno za Kościół (w pierwszej kolejności za rozszerzanie jego wpływów), jak i wszystkich swych poddanych, cały naród.

Krótka rozprawa między trzema osobami… – Mikołaj Rej

Publicystyczny dialog rozpoczyna się od bardzo ostrego ataku na kler, który jest odpowiedzialny za zaniedbanie obowiązków religijnych, duszpasterskich, chciwość, rozpustę, próżniactwo, pogoń za majątkiem, lenistwo, sprzedawanie odpustów, generalny upadek duchowości. Z kolei szlachta ponosi odpowiedzialność za życie ponad stan, trwonienie majątków, prywatę, nieuczciwe czerpanie korzyści z zajmowanych stanowisk, wyzysk innych warstw społecznych. Ciężar utrzymania tych dwóch stanów ponosi chłopstwo, a jego jedyną nadzieją pozostaje nagroda w życiu wiecznym.

Grażyna – Adam Mickiewicz

Grażyna czuła się w pełni odpowiedzialna za los ukochanej Litwy, wyniki jej śmiertelnych zmagań z Krzyżakami, najgroźniejszym wrogiem. Zapobiegała sporom, zbrojnie wyruszyła przeciwko Krzyżakom, w imię patriotyzmu i odpowiedzialności za kraj sprzeciwiła się woli męża, któremu niejednokrotnie pycha, emocje, duma, własny interes przesłaniały obowiązki sprawującego władzę. Postacią personifikującą mądrość, rozwagę, obowiązek i odpowiedzialność wobec ojczyzny jest w tym poemacie Rymwid, często porównywany z Nestorem z Iliady Homera.

Miłosierdzie gminy – Maria Konopnicka

W dziewiętnastowiecznej Szwajcarii istniała szokująca praktyka wystawiania na licytację starych ludzi, których mógł „kupić” ten, kto domagał się z gminnej kasy najmniejszych dopłat na utrzymanie starca (wykorzystywanego przy różnych pracach). Ten okrutny zwyczaj uważano za przejaw zbiorowej odpowiedzialności za los sędziwych mieszkańców gminy, równocześnie zwalniał on rodzinę od jakiejkolwiek odpowiedzialności za ostatnie lata życia rodziców, dziadków, krewnych. W noweli syn licytowanego tragarza (a nawet i sam stary człowiek poddany upokarzającej procedurze) nie widzi niczego niestosownego, amoralnego w całym tym podłym procederze.

Literatura:

  • Pieśń o Rolandzie
  • Krótka rozprawa między trzema osobami… – Mikołaj Rej
  • Grażyna – Adam Mickiewicz
  • Miłosierdzie gminy – Maria Konopnicka