Szymon Szymonowic (1559-1629) urodzony we Lwowie, w rodzinie mieszczańskiej, jego ojciec był rajcą miejskim a wuj wykładowcą na Akademii Krakowskiej. Później uzyskał szlachectwo. Studiował w Polsce na Akademii Krakowskiej (gdzie uzyskał tytuł bakałarza) i za granicą, w Belgii i Florencji., gdzie studiował filologię klasyczną i medycynę. Był znawcą filologii klasycznej i kultury antycznej.Po powrocie do Polski został protegowanym Jana Zamoyskiego, dzięki któremu został poetą królewskim. Zasłużył się przy organizowaniu drukarni i Akademii w Zamościu, pozyskiwał profesorów i kompletował księgozbiór. Był poetą dwujęzycznym, pisał po łacinie i po polsku. Jest autorem epigramatu, epitafium, Pieśnie weselnych, pochwalne ody oraz teksty o charakterze politycznym. Napisał także Nagrobki zbieranej drużyny (zbiór czterowersowych żartobliwych napisów na nagrobki dla różnych zwierząt). W 1614r. wydał swój najpopularniejszy zbiór 20 utworów zatytułowanych Sielanki, z których najsłynniejsze to Żeńcy i Kołucze. O ich powstaniu zadecydowało niezadowolenie Szymonowica z życia miejskiego i dworskiego, co spowodowało, że zaczął szukać schronienia na łonie przyrody. Pierwszy znany cykl sielanek stworzył Jan Kochanowski, np. Pieśń świętojańska o Sobótce ale to Rej uznawany jest za mistrza renesansowej sielanki polskiej. Po śmierci Zamoyskiego został wychowawcą jego syna. Jego dzieła uznawane są za pomnik literatury tego okresu.
Sielanka = idylla = pastorałka = bukolika, opisuje wyidealizowane życie na wsi, najczęściej pasterzy lub rolników, opisuje ich miłosne perypetie. Najpierw mamy liryczne lub opisowe wprowadzenie a potem wypowiedzi bohaterów, przywołane w postaci przytoczeń. Gatunek ten zrodził się w starożytności, nazywano go wtedy idyllą (gr. obrazek) lub bukoliką (gr. bu kolos ? pasterz) twórca był Wergiliusz w Rzymie oraz Teokryt w Grecji.
Na skróty
Sielanka Szymonowica:
Połączył sceny arkadyjskie z pasterskimi i rodzinnymi realiami. Wprowadza polski a czasem ruski koloryt sytuacyjny. Jego wizja świata jest pogodna, miła i wdzięczna. Akcja rozgrywa się na pastwisku, w otoczeniu lasów i pól. Sceny są radosne, czułe i tkliwe, pozbawione autentyzmu i dalekie od realistycznej prawy życiowej.
Tematyka cyklu:
- wrażliwość poety na niedolę chłopską (Żeńcy),
- idealizacja przeszłości, minionych lat złotego wieku kultury polskiej (Sylenus),
- krytyka życia społecznego i obyczajowego (Baby, Wierzby, Pomarlica, Pastuszy, Żeńcy),
- niechęć poety wobec Zygmunta III Waza i obojętność dla ludzi pióra (Kiermasz, Pastuszy),
- pogodna afirmacja rzeczywistości (Ślub, Zalotnicy, Kołacze).
Główny bohater sielanek:
To zmitologizowane wcielenie pasterza-poety. Zawiera bardzo intymne wyznanie poety, który stwierdza że zbliża się starość, a on czuje się samotny, nie zaznał nawet miłosnych uciech. Stąd bierze się nawiązanie do arkadii, szuka w niej ukojenia. Rozmyśla nad miejscem swoim i poezji w społeczeństwie. Poeta jest świadkiem, komentatorem, odtwarza wspomnienia innych, ich zaloty, zabawy i kłopoty.
Żeńcy Szymona Szymonowica jako antysielanka:
Utwór Żeńcy jest nietypową sielanką. Obraz XVI w. wsi polskiej u Szymonowica jest niezbyt wesoły. Prości ludzie często są wykorzystywani i traktowani niesprawiedliwie. Mimo, że sielanka kojarzy się z beztroską wizją świata autor nie stroni od prawdy. W polu pracowano od świtu do nocy, przy palącym słońcu. Nad pracą czuwał starosta, który karał za najmniejsze przewinienie biciem.Nadzorca reprezentował interesy szlachty. Sielanka przedstawia życie na wsi bardzo realistycznie, ma więc pewien wymiar dydaktyczny. Zachowano jednak pewne cechy typowe dla sielanki, gdyż bohaterowie mimo ciężkiej pracy żyją w zgodzie z naturą. Elementem sielankowym jest piękna pieśń o słońcu. Stanowi symbol harmonii i ładu w przyrodzie. Idealistycznie przedstawiono także wiejskie życie. Jest niezwykle szczęśliwe: dobra żona, gromadka dzieci, gościnność i zgoda: Gdzie miłość wzajemna i dobroć, tam szczęście swe gniazdko buduje.
Budowa Żeńców:
Trzynastozgłoskowy sylabowiec (7+6) z parzystymi rymami żeńskimi. Brakuje indywidualizacji literackiej języka. Wieśniaczki używają mowy literackiej, pozbawionej cech gwarowych ale ich wypowiedzi są proste i pełne dosadnych zwrotów.
Bohaterowie Żeńców:
Oluchna – wieśniaczka, ostrożna, lękliwa i smutna
Pietrucha – wieśniaczka, rezolutna, wygadana, śmiała, sprytana
Bohater chłopski po raz pierwszy został przedstawiony w literaturze tak realistycznie. Nie mamy tu wizerunku prostaka lub bliżej nie opisanego kmiecia. Życie wieśniaczek przedstawione jest z uwzględnieniem codziennego trudu. Mają własny język, są wrażliwe i postępują zgodnie ze znanymi normami obyczajowymi.
Starosta – łasy na dziewki, frywolny dygnitarz, grubiański sposób bycia prezentuje jego zawołanie: Porzynaj, nie postawaj.
Żona starosty – trzyma męża pod pantoflem, wiedźma.
Streszczenie fragmentu Żeńców:
Utwór Żeńcy ukazuje nam codzienne życie na wsi pracujących chłopów pańszczyźnianych. Trwają żniwa, na pańskim polu wre praca. Ludzie sa coraz bardziej zmęczeni upałem. Coraz bardziej dokucza im głód i pragnienie. Oluchna i Pietrucha rozmawiają zbierając zboże. Narzekają na swoją ciężką pracę, na swój straszny los i srogiego Starostę, który pewnie chce by kobiety pomdlały z wycieńczenia. Pietrucha obawia się, że starosta usłyszy ich narzekania i ukaże je biczem. Pietrucha jest sprytna, umie schlebiać dozorcy, dlatego ma z nim lekkie życie. Właśnie dlatego mimo zmęczenia śpiewa wesoło o słońcu, które zdaniem Starosty zbyt późno wstaje:
Słoneczko, śliczne oko, dnia oko pięknego!
Nie jesteś ty zwyczajów starosty naszego.
Ty wstajesz, kiedy twój czas, jemu się zda mało,
Chciałby on, żebyś ty od północny wstawało.
Starosta słysząc piosenkę zagania do dalszej pracy, gdyż jeszcze nie nastało południe. Mimo to Pietrucha śpiewa, narzeka przy tym na ciężar pracy i srogość dozorcy. W ostatnich słowach piosenkach naśmiewa się z dozorcy: życzy mu baby o czterech zębach, która będzie go lizała jak chropowata żaba. Na szczęście dozorca już tego nie słyszał. Oluchna potępia zachowanie koleżanki, mogłaby zostać srogo ukarana, więc namawia ją do dalszej pracy. Pietrucha uważa, że starosta byłby dobrym człowiekiem, gdyby nie wpływ jego żony. Zapanowało nad mężem czarami, jest mściwa i kłótliwa. Kobiety przypisują jej winę za wszystkie nieszczęścia, które spadają na folwark i wieś. Gdy ponownie zbliża się starosta Pietrucha nuci już inną pieść wychwalając starostę. Zwiastuje mu szczęście, żonę i gromadkę dzieci. Starosta zwraca się do Pietruchy, że jedynie pochlebstwo ją uratowało i ogłasza obiad. Starosta prezentuje realistyczne spojrzenie na wieś.