Tytuł: „Iliada”
Autor: Homer
Gatunek: epos bohatersko – batalistyczny
Czas powstania: przełom VIII i IX w. p.n.e.
Geneza: mit o wojnie trojańskiej
Czas akcji: 49 dni ostatniego 10 roku wojny trojańskiej, 1400 a 1200 r.p.n.e.
Miejsce akcji: wybrzeże Azji Mniejszej
„Iliada” to epos odpowiadający o Ilionie, czyli z gr.Troi. Ton eposu jest podniosły, heroiczny, najwyższą wartością jest męstwo i waleczność. Tekst zredagowany został (utrwalony na piśmie) pod koniec V w. p.n.e. w Atenach za panowania Pizystrata. Zawiera 15.000 wierszy ujętych w 24 pieśni. Opisuje 49 dni ostatniego dziesiątego roku wojny trojańskiej. Iliada oparta jest na mitach greckich, głównie na micie o wojnie trojańskiej. Na samym początku utworu zostajemy wprowadzeni w sam środek akcji. Dowiadujemy się o przyczynach, przebiegu i skutkach gniewu Achillesa, który jest obrażony na Agamemnona – wodza wojsk Achajów. To właśnie gniew Achillesa był przyczyną napisania utworu. Dzięki licznym epizodom uzyskujemy obraz przebiegu całej dziesięcioletniej wojny. Retardacje spowalniają akcję ale jednocześnie są cennym źródłem informacji o obyczajach, wierzeniach i stosunkach społecznych panujących w tedy w Grecji. Styl utworu nie jest jednolity, w sposób realistyczny i drobiazgowo opisano codzienne życie Greków. Relacje z pola bitwy i walki napisane są stylem wysokim.
Akcja utworu kończy się gdy Hektor umiera, mimo że Troja jeszcze istnieje, ale tak właściwie wszystko już się wydarzyło. Gdyż wraz z pogrzebem Hektora kończy się gniew Achillesa, który jak autor zaznaczył na początku był motywem przewodnim całego dzieła. Wiadomo, że wkrótce nadejdzie śmierć Achillesa oraz upadek Troi ale te wydarzenia nie są już przedmiotem Iliady. „Iliada” poskreśla heroiczne zmagania Achillesa z losem. Ostatecznie duma Achillesa przegrywa a przewyższa ją troska Hektora o rodzinę i ojczyznę.
Iliada wykorzystuje fakty i zdarzenia, które faktycznie miały miejsce w rzeczywistości. To poetycka wersja walk związanych z pierwszą kolonizacją plemion greckich: Achajów, Jonów i Dorów, ok 1400 – 1200 r.p.n.e. W przeciągu wieków wydarzenia, które zaszły w tym czasie stały się mitami.
Miasto Troja odkryto dzięki wskazówkom umieszczonym w „Iliadzie” i „Odysei”. Na trop miasta wpadł niemiecki archeolog amator Schliemann. Odnalazł miasto w XIX w. w zachodniej części Turcji na wzgórzu Hissarłyk, gdzie znajdowały się pozostałości po Ilionie. Odkrył tam nawet skarb, w postaci biżuterii, złotych i srebrnych kubków, co przyniosło mu sławę.
U źródła wojny tkwi intryga bogini Eris, która wymyśliła „jabłko dla najpiękniejszej” , które Parys przyznał Afrodycie. Ta w dowód wdzięczności zapewniła mu miłość najpiękniejszej kobiety na świecie – Heleny. Parys porwał ją do Troi, a mąż Heleny król Sparty Menelaos przybył tam wraz z wojskiem by zaatakować miasto i odzyskać żonę. Epopeja jest tragiczna, gdyż od początku wiadomo jak potoczą się wypadki: Hektor i Achilles zginą, a Troja spłonie.
Streszczenie „Iliady”:
Akcja rozpoczyna się w momencie gdy wojna trojańska trwa już dziesiąty rok.
Pieśń I
Opowiada o sporze Achillesa z wodzem Achajów Agamemnonem. Agamemnon ma oddać porwaną w niewolę Chryzeidę. Wypędza jednak przybyłego po córkę Chryzesa, kapłana boga Apolla. W odwecie kapłan prosi Apolla aby poraził wojska Achajów zarazą. Aby uzyskać przychylność bogów oddaje Chryzejdę, a w zamian zabiera Achillesowi jego brankę Bryzeidę. Achilles stwierdza, że kończy swój udział w walce. Prosi wtedy Tetydę o udzielenie pomocy trojanom, by w ten sposób zaszkodzić Grekom.
Pieśń II
Zeus przyrzeka Tetydzie, że dopóki Achilles i Agamemon nie pogodzą się, ten ostatni będzie przegrywał w walce. Zeus zsyła na Agamemnona zwodniczy sen, w którym nakazuje uderzyć na miasto.
Pieśń III
Rozpoczyna się bitwa, która zostaje przerwana w celu stoczenia kluczowego pojedynku Menelaosa i Parysa. Na pojedynku ma się skończyć, gdyż ten kto zwycięży zabiera Helenę i łupy. Pojedynek nie dobiegł do końca, gdyż Afrodyta widząc przegrywającego Parysa zabiera go z pola walki. Menelaos pewien zwycięstwa żąda wydania łupów.
Pieśń IV
Hera i Atena nie chcą końca wojny. Zeus obiecuje Herze, że Troja zostanie zniszczona. Atena w tym czasie namawia łucznika trojańskiego Pindara, aby strzelił z łuku do Menelaosa. Gdy zobaczyli to żołnierze ruszyli do walki. Męstwem wyróżnia się Diomedes, który zabija wielu Trojan w tym Pindara, rani Eneasza, Afrodytę , Aresa i atakuje Apolla. Szala zwycięstwa przechyla się najpierw na stronę Achajów, a potem Trojan
Pieśń V
Hektor boi się Diomedesa, więc prosi matkę królową Hekabe o złożenie ofiary Atenie i powstrzymanie napastnika.
Pieśń VI
Hektor żegna się z żoną Andromachą i małym synkiem, a następnie wraca na pole walki razem z Parysem.
Pieśń VII
Pojedynek pomiędzy Hektorem a Ajasem Telemończykiem, który nie zostaje rozstrzygnięty ponieważ idzie noc obie strony decydują się na jednodniowy rozejm. Tymczasem w Troi dochodzi do narady. Antenor chce oddać Helenę Achajom, czemu zdecydowanie przeciwstawia się Parys, a także ku zdziwieniu syna Priam.
Pieśń VIII
Zeus stanowczo zabrania bogom wtrącania się w wojnę. Jedynie on może w nią ingerować, co też czyni gdyż właśnie dzięki niemu Trojanie odpierają atak Achajów.
Pieśń IX
Agamemnon próbuje pogodzić się z Achillesem, a tym samym namówić go do kontynuowania walki. Czyni to po potajemnej nardzie, początkowo zaproponował wodzom powrót do domu, ale ci odparli, że Agamemnon ma porozmawiać z Achillesem. Mimo obietnicy otrzymania darów i Bryzeidy Achilles nie wraca do walki.
Pieśń X
Hektor wysyła do obozu Achajów szpiega Dolona, którego demaskują i zabijają Odyseusz i Diomedes. Wyciągają od niego informacje o pomocy, która ma nadejść dla Trojan. Odyseusz i Diomedes dowiadują się o 12 Trakach przybyłych na czele z wodzem Rezonem i moderują ich pod osłoną nocy.
Pieśń XI
Kolejny dzień walki na polu bitwy ukazuje wielkie męstwo Agamemnona, który zostaje ranny. Posejdon pomaga potajemnie Achajom, a Zeus znów wspomaga Trojan.
Pieśń XII
Trojanie atakują szańce Greków.
Pieśń XIII
Achaje wycofują się do okrętów. Agamemnon ponownie zastanawia się nad wycofaniem wojsk, co odradza mu Odyseusz.
Pieśń XIV
Hera stara się odwrócić uwagę Zeusa, żeby dać pozostałym bogom możliwość pomagania Achajom. Po tym Jak Hera usypia Zeusa do walki włącza się jawnie Posejdon.
Pieśń XV
Zeus budzi się, znowu pomaga Trojanom, tym razem wspólnie z Apollem. Trojanie podpalają greckie okręty. Najdzielniej broni okrętów Ajas Telemoński. Hektor usiłuje podpalić okręt Patroklesa.
Pieśń XVI
Achilles na prośbę Patroklesa pożycza mu swoją zbroję. Achaje czują, że wraca ich szczęści i mężnie walczą, a Trojanie sądzą, że powrócił sam Achilles. Pomimo próśb Achillesa Patrokles goni Trojan aż pod bramy miasta, gdzie ginie z ręki Hektora.
Pieśń XVII
Hektor zdejmuje zbroję z Achillesa, a za sprawą Zeusa Grecy porywają ciało Patroklesa i wracają do obozu.
Pieśń XVIII
Achilles rozpacza po śmierci przyjaciela. Tetyda ostrzega Achillesa, aby nie mścił się na Hektorze, gdyż spowoduje to śmierć Achillesa. Następnie udaje się do Hefajstosa po nową zbroję dla syna.
Pieśń XIX
Achilles godzi się z Agamemnonem przyjmując dary i brankę Bryzeidę.
Pieśń XX
Zeus decyduje, że nie będzie ingerował już w wojnę, ale pozostali bogowie mogą robić co chcą. Na pomoc Achajom ruszają Hera, Atena, Posejdn, hermes, i Hefajstos, a Trojańczykom – Ares, Apollo, Afrodyta, Atena i Latona. Achilles wdziewa zbroję i wraca na pole walki i odnosi wiele zwycięstw.
Pieśń XXI
Apollo nasyła na Achillesa Eneasza, którego w chwili niebezpieczeństwa ocalił Posejdon. Achilles zabija Polidora, syna Priama. Hektor chce pomścić brata ale rusza za nim Apollo, który zabiera go z pola bitwy. Achilles ze zwiększonymi siłami (dodają mu ich Atena i Posejdon) zabija wielu Trojan, w tym także syna Priama, Liakona. Bohaterska walka Achillesa z bogiem rzeki Skamander płynącej niedaleko Troi. Pomiędzy bogami dochodzi do sprzeczki. Ares atakuje Atenę, a ta Afrodytę, z kolei Hera pobiła Artemidę. Apollo i Hermes odmawiają udziału w walce.
Pieśń XXII
Achilles zapędza Trojan do miasta. Po murami czeka na niego Hektor, który boi się walczyć z Achillesem, uciekając trzykrotnie okrąża gród Priama. Zeus waży na szali losy bohaterów, los Hektora spada do Hadesu. Hektor został zwiedzony przez Atenę, liczył bowiem na pomoc Dejfoba, swojego brata którego postać przybrała Atena. Hektor ostatecznie umiera od włóczni Achillesa ale na chwilę przed śmiercią prosi zwycięzcę by oddał jego ciało ojcu. Na co Achilles z całą stanowczością stwierdza, że trgo nie zrobi. Achilles zdziera z martwego zbroję, a nagie ciało przywiązuje do rydwanu i wlecze zwłoki po ziemi.
Pieśń XXIII
Pogrzeb Patroklesa połączony z igrzyskami na jego cześć. Achilles z zemsty codziennie bezcześci ciało swego wroga wlokąc je do grobu przyjaciela i z powrotem.
Pieśń XXIV
Zeus każe Tetydzie, aby namówiła Achillesa do wydania ciała Hektora. Dwunastego dnia po śmierci Hektora Hermes pod osłoną nocy przeprowadza Priama do obozu Greków. Priam chce wykupić ciało syna. Heros wzrusza się ponieważ Priam przypomina mu ojca. Wydaje ciało i ogłasza rozejm na 11 dni. Uroczysty pogrzeb bohatera kończy „Iliadę”.
Plan wydarzeń „Iliady”:
- Kłótnia Achillesa z Agamemnonem o brankę Bryzejdę,
- Achilles rozgniewany wycofuje się z walki,
- Liczne klęski Greków,
- Patrokles ginie z ręki Hektora,
- Achilles powraca na pole walki,
- Pojedynek Achillesa z Hektorem,
- Priam prosi Achillesa o zwrócenie włok syna,
- Pogrzeb Patroklesa i Hektora
Bohaterowie „Iliady”:
Achajowie (jedno z plemion greckich, niekiedy mianem Achajów określano wszystkich Greków) :
Achilles – najsławniejszy grecki heros, nieustraszony rycerz będący główną postacią utworu. Matka Tetyda by zapewnić mu nieśmiertelność zanurzyła go w Styksie, trzymała syna za piętę i ta część pozostała jedynym słabym punktem herosa. Wolał sławę i krótkie życie, od spokojnego długiego życia bez chwały. W wojnie zyskał sobie miano najdzielniejszego i najbardziej nieustraszonego.
Agamemnon – syn Atreusa, władcy Argos, apodyktyczny wódz sił greckich walczących pod Troją. Ulegał gniewowi i łatwo wpadał w depresję. Wielki dostojny i godny wódz, który mimowolnie przyczynił się do niepowodzeń swej armii, którą z powodu kłótni opuścił Achilles. Po powrocie z wojny zabija go żona Klitajmestra za to, że poświęcił życie ich córki Ifigenii składając ją w ofierze bogom, aby zapewnili Achajom pomyślne wiatry. Ifigenię uratowała Artemida i uczyniła ją kapłanką.
Menelaos – brat Agamemnona, to jemu porwano żonę Helenę, jest porywczy i mściwy
Diomedes – odważny i waleczny wojownik, nie bał się bogów, w czasie walki zaatakował Aresa i ranił Atenę
Odyseusz– sprytny, odważny i mądry
Nestor – czcigodny mędrzec i doradca
Patroklos – przyjaciel Achillesa, odważny i czuły
Ajas (Wielki) – najbardziej uparty wojownik
Ajas (Mały) – był mężny i odważny ale także kłótliwy
Bryzeida – ukochana Achillesa
Trojanie:
Hektor – postrach całej armii greckiej, najszlachetniejszy wojownik całej wony trojańskiej. Wspomagany przez Apolla wygrał wiele pojedynków. Trojańczycy wierzyli, że dzięki niemu wygrają. Najwierniejszy obrońca ojczyzny.
Priam – władca Troi, ojciec Hektora, potrafił wybaczyć Achillesowi zabójstwo syna
Pays – syn Priama, pogromca Achillesa,wyołał wojnę porywając Helenę
Eneasz – ulubieniec bogów, dzielnie bronił Troi
Sarpedon – wyróżniał się spośród innych siłą
Glaukos – zwolennik Trojan
Aleksander – w walce często dopuszczał się podstępu
Polydamas – doradca i wojownik
Deifob – brat Hektora
Hekabe – matka Hektora, żona Priama
Chryzeida – córka kapłana Appolina, Chryzesa, więził ją Agamemnon
Helena – żona Menelaosa, później Aleksandra. Gdy wróciła do Sparty stała się przykładną żoną
Kasandra – córka Priama, obdarzona darem proroctwa, przepowiedziała nieszczęścia Troi i ostrzegałla przed drewnianym koniem
Bogowie wspierający Achajów – Zeus, Posejdon, Hera, Atena, Tetyda, Hermes, Hefajstos
Zeus – najwyższy z bogów, rządzi pozostałymi bogami, bywa podstępny (zesłał na Agamemnona zwodniczy sen), umie wykorzystać swoją moc. To dobrotliwy władca, traktuje innych z humorem ale wie, że ma nad nimi przewagę. W „Iliadzie” to do niego zawsze należy ostatnie słowo, na jego decyzje starają się wpłynąć inni bogowie ale czynią to tylko prośbą.
Atena – dzielna odważna i rozumna, by pomóc swoim ulubieńcom była gotowa dopuścić się podstępu. Ceniła rozum i odwagę dlatego pomagała Achillesowi i Odyseuszowi. Jako jedyna z bogiń otrzymała od Zeusa pozwolenie na ingerowania w losy wojny.
Bogowie wspierający Trojan – Apollo, Ares, Afrodyta, Artemida
Apollo – prowadzi Trojan do boju i dodaje odwagi Hektorowi. Był groźny, wywołał nawet zarazę u Achajów i podstępny, ogłuszył Patroklesa by ratować Achillesa. Pełen jest boskiej godności i dostojeństwa, odmawia uczestnictwa w bójce bogów, gdyż jak stwierdza zwykli śmiertelnicy nie są tego warci.
Ares – bóg wojny, postrzegany przez bogów i przez ludzi jako zbójca.
Achilles, a Hektor – zestawienie bohaterów:
| Achilles: | Hektor: |
| postać dynamiczna | postać statyczna |
| główny bohater utworu, najdzielniejszy rycerz spośród Greków, szerzy postrach wśród Trojan, jego atrybuty to tarcza i zbroja wykute przez Hefajstosa | najdzielniejszy obrońca Troi, mężny szlachetny, rycerski |
| syn Teleusa i boginki Tetydy,samotny(branka Bryzeida, przyjaciel Patrokles), | syn Priama i Hekabe, żonaty z Andromedą, mieli synka, kochający ojciec i mąż |
| postać tragiczna, doprowadza do śmierci przyjaciela, mszcząc się na Hektorze przyśpiesza własną śmierć, woli jednak krótkie życie w chwale | rycerz bez skazy |
| nie boi się spełnienia przeznaczenia, | chce zmienić swoje przeznaczanie |
| podejmuje walkę w imię przyjaźni – chce zemsty, | patriota walczy w obronie miasta i rodziny, |
| porywczy, mściwy, pyszny i dumny, | opanowany, |
| bezwzględny i bezlitosny, ale jednocześnie litościwy – oddanie zwłok Priamowi | wspaniałomyślny,zbytnio ufa w pomoc bogów(nie słucha ludzi), dał zwieść się Atenie, która przybrała postać Deifoba |
| przesadnie dba o własną cześć, | dba o honor |
| nie umie przewidywać konsekwencji własnych czynów, | odpowiedzialny za własne czyny, |
| bliskich przyjaciół darzył głębokim szacunkiem, | skłonny do refleksji, |
| uparty, wybuchowy i zapalczywy, najważniejsza jest dla niego sława | niewzruszony, spokojnie przyjmuje to co go spotyka |
| zapamiętały w gniewie, urażony wycofał się z walki | nie słucha rad innych, najbardziej ufa swojej sile |
| okrutny a jednocześnie szlachetny | honorowy |
| odwaga, honor,
dobrze zbudowani chcą sławy, waleczni i silni, budzili grozę w przeciwnikach znakomici bardzo silni wojownicy, wsławili się w bitwie pod Troją piękna sylwetka i postawą, znają swoje przeznaczenie |
|
Wzór starożytnego rycerza na przykładzie „Iliady”:
Wojownicy spod Troi stanowią pierwszy w literaturze europejski wzór rycerza.
- pochodzą z wysokiego rodu,
- wyróżniają się urodą i nadludzką siłą fizyczną,
- ważna jest dla nich broń,
- wierni i oddani w przyjaźni,
- doskonale potrafią walczyć,
- korzystają z tego, co daje im życie (kobiety, zabawy),
- boją się silniejszego przeciwnika,
- najważniejsze jest zwycięstwo, nie koniecznie uczciwe,
- bogowie wpływają na ich losy,
- oddają cześć zmarłym,
- ich los zależy od fatum.
Oprócz Achillesa i Hektora największymi wojownikami są także Agamemnon, Odyseusz, Nestor, Menelaos i Diomedes. Są wyidealizowani i wyolbrzymieni, co jest typowe dla herosów, rządzi nimi namiętność i chęć zemsty, nie są etyczni, gdyż chcą zginąć w chwale. Zawsze walczą do końca mimo, że wiedzą iż wynik walki został z góry przesądzony przez bogów.
Etos rycerski – zbiór zasad obowiązujących rycerzy: odwaga, szlachetność, dbałość o cześć, kalos kagathos, dbałość o cześć i pragnienie sławy.
Kalos kagathos = piękny i dobry, to grecki ideał człowieka, łączy w harmonijną całość piękno cielesne, duchowe i moralne.
Bogowie w „Iliadzie”:
W bitwach biorą udział bogowie odnoszący rany, chociaż rządzą światem i ludzkim losem. W „Iliadzie” zaciera się różnica pomiędzy ludźmi, a bogami. Wszystko co dzieje się w utworze otacza atmosfera cudowności. Bogowie wyróżniają się z jednej strony nieśmiertelnością, pięknem tym, że są więksi od ludzi, mogą ich karać i nimi rozporządzać, pojawiają się tam gdzie chcą pod dowolną postacią. Z drugiej strony jednak posiadają wiele negatywnych cech ludzkich (pycha, kłótliwość, zazdrość), a także odnoszą rany i ubiegają się często do podstępu. Ich działaniami rządzą miłość, nienawiść, gniew i żądza zemsty. Kłócą, a nawet biją się pomiędzy sobą. Nie są ani bezstronni, ani sprawiedliwi.
Bogowie i ludzie podlegają Fatum, czyli przeznaczeniu. Stąd parlelizm w utworze i równoległe istnienie świata bogów i ludzi, a więc świata fantastycznego i realnego.
Udział bogów w wojnie trojańskiej zasadniczo wpłynął na jej wydarzenia. Bogowie podzielili się nawet na dwie grupy. Jedni sprzyjali Achajom (Posejdon, Hera, Atena, Tetyda, Hermes, Hefajstos), a drugie Trojanom (Apollo, Ares, Afrodyta, Artemida).
Bohaterowie Homera:
Homer stworzył cały greckich system bogów, określił zakres ich władzy i kompetencje. Stanowczo odrzucił ludowe zabobony, krwiożerczość i grozę. Jego sposób patrzenia na bogów różnił się zasadniczo od ówczesnej religii greckiej. Poeta przedstawiał bogów jako przyjaznych nieśmiertelników, o nieziemskiej urodzie i zróżnicowanych względem charakteru. Nowa wizja świata bogów została przychylnie przyjęta przez warstwy oświecone. Lokalna ludność dalej jednak czciła kamienie i posągi, tamtejsze bóstwa musiały jednak ustąpić miejsca bogom z nowego Olimpu. Już w V w. p.n.e. koncepcja Homera zaczęła razić ludzi, szczególnie wątpliwa moralność bogów ale także ich ludzka postać.
Wartości w „Iliadzie”:
- cenne źródło wiedzy o starożytnych, w szczególności o wierzeniach i obyczajach panujących w Grecji,
- odnajdujemy tam uniwersalne postawy i wartości bohaterów eposu, np. miłość, nienawiść, zemsta,
- walka o honor jako podstawa konfliktu,
- etyczny aspekt utworu, np. ukazywanie zła wojny.
Nawiązania:
- Eneida – Wergiliusz
- Odprawa posłów greckich – J. Kochanowski,
- Wojna chocimska – W. Potocki,
- Arkadia – S. Trembecki
- Pan Tadeusz, Konrad Wallenrod – A. Mickiewicz,
- Trylogia – H. Sienkiewicz,
- Beniowski – J. Słowacki,
- Akropolis, Noc listopadowa, Achilles – S. Wyspiański
- Śladem stopy antycznej – L. Staff
- Homer i Orchidea – T. Gajcy
- Czytanie Homera – M. Jastruna
- Noc listopadowa – S. Wyspiański
- Iliada – J. Lechoń
- O Troi – Z. Herbert
- Homer – J.B. Ożóg
Porównaj Achillesa i Hektora:
Achilles i Hektor są głównymi bohaterami „Iliady” Homera. Oboje wsławili się w bitwie pod Troją, wzbudzając strach w wojownikach przeciwnika. Mieli piękną sylwetkę i imponującą postawę. Wyróżniali się odwagą, walecznością i męstwem.
Hektor kierował się w swoim postępowaniu przede wszystkim patriotyzmem, zależało mu na obronie własnego miasta i rodziny (żony Andromachy i synka). Był skłonny do przemyśleń, odpowiedzialny za własne czyny i wspaniałomyślny. Zbyt jednak ufał bogom, np. Atenie, co doprowadziło go do zguby. Spodziewał się, że Achilles go pokona, mimo to nie poddał się bez walki.
Achilles jest zdecydowanym przeciwieństwem Hektora. Gdy stracił swego przyjaciela Patroklesa opętała go niesamowita chęć zemsty. Cechowała go pycha, duma i okrucieństwo, a ponadto nie potrafił przewidywać konsekwencji swoich działań, najpierw działał, a potem myślał. Mimo wielu wad potrafił jednak wykazać się prawdziwym człowieczeństwem wobec bólu Priama.
„Iliada” dostarcza nam wielu informacji o cechach charakteru dwóch wspaniałych wojowników, który walczą o zwycięsto do końca. Pomimo, że od początku wiedzą, że zginą. Dokonują świadomego wyboru i dlatego uważam, że oboje są równie wspaniali.