Bogurodzica

Tytuł: Bogurodzica

Autor: anonimowy, niektórzy twierdzą, że napisał ją św. Wojciech albo jego uczniowie

Czas powstania: badacze nie są zgodni datują powstanie 2 pierwszych zwrotek na wiek XI, XII, XIII, XIV, z czego najwięcej uznaje że był to wiek XIII.

Gatunek: pieśń religijna, hymn (do Jezusa), pieśń maryjna

Pieśń religijna – utwór słowno-muzyczny, który opowiada o uczuciach religijnych

Hymn – pieśń o charakterze pochwalnym, sławiąca Boga, idee lub bohaterów.

Tekst Bogurodzicy

Po staropolsku: Po polsku
Bogurodzica dziewica, Bogiem sławiena Maryja,

u Twego syna Gospodzina matko zwolena, Maryja!

zyszczy nam, spuści nam

Kyrielejson.

Twego dziela Krzciciela, bożycze

usłysz głosy, napełń myśli człowiecze.

Słysz modlitwę, jąż nosimy,

a dać raczy, jegoż prosimy:

a na świecie zbożny pobyt,

po żywocie rajski przebyt.

Kyrielejson.

 Matko Boga dziewico, przez Boga chwalona Maryjo,

u Twego syna Pana, matka wybrana z wielu, Mario.

Pozyskaj nam, zjednaj nam.

Panie zmiłuj się

Ze względu na Twojego Chrzciciela Synu Boga,

usłysz głosy, spełnij zamiany człowiecze.

Słuchaj modlitwę, którą zanosimy,

nacz dać to o co prosimy:

a na świecie ostatni pobyt,

po życiu wieczne przebywanie.

Panie zmiłuj się.

Pierwszy zapis Bogurodzicy:

Pierwszy zapis dwóch zwrotek wraz z nutami, zwany jest kcyńskim i datuje się go na rok 1407. Drugi zapis zwany krakowskim składał się już z 13 zwrotek ale nie zawierał nut. W roku 1506 tekst Bogurodzicy zamieszczono w statucie Jana Łaskiego. Zaliczana jest do zabytków języka polskiego i do liryki religijnej, ma charakter modlitwy błagalnej. Pierwszy raz wydrukowano wiersz w 1507 r. Z czasem liczba zwrotek sięgnęła 20.

Funkcje Bogurodzicy:

  • najstarsza pieśń religijna pełniąca funkcję pierwszego hymnu polskiego za dynastii Jagiellonów,
  • pieśń rycerska, ojczyźniana, zagrzewająca Polaków do walki przed bitwą pod Grunwaldem w 1410 r.,
  • pieśń koronacyjna królów polskich, np. Władysława Warneńczyka
  • pieśń żałobna w XIX w.
  • utwór oryginalny, brak pierwowzoru, najprawdopodobniej dzieło rodzime
  • Jan Długosz nazwał ją carmen patrium, czyli pieśnią ojczyźnianą
  • pierwszy polski tekst poetycki zapisany drukiem, jak wstęp do kodeksu Jana Łaskiego.

Pieśń straciła na znaczeniu w II połowie XVI w. Pamięć o niej odświeżył J.U. Niemcewicz zamieszczając ją jako wstęp do Śpiewów historycznych z 1816r.

Nawiązania do Bogurodzicy:

  • Śpiewy historyczne – J.U. Niemcewicz
  • Modlitwa do Bogurodzicy – K.K. Baczyński,
  • Modlitwa żołnierska – T. Gajcy

Treść Bogurodzicy:

Pierwsza zwrotka ma formę apostrofy, skierowana jest do Matki Boskiej aby pośredniczyła pomiędzy synem a ludźmi. Maryja ma pozyskać przychylnośćJezusa, jego dobroć i łaskę dla ludzi. Druga zwrotka to prośba o pobożne życie i pobyt w raju. Wierni zwracają się w niej do Jana Chrzciciela, który jest pośrednikiem pomiędzy ludźmi a Bogiem. Proszą aby zaniósł ich prośby o dostatnie życie na ziemi i pobyt po śmierci w raju do Jezusa. Podmiot liryczny to wierni, grupa ludzi, świadczą o tym zaimki ?nam? i czasowniki w I formie ?prosimy?, ?nosimy?.

Inna interpretacja drugiej zwrotki mówi, że zwrot autora do Jezusa jest bezpośredni, zatem Bogurodzica nie jest pieśnią maryjną, lecz tylko religijną.

Obie zwrotki kończą się refrenem Kyrie eleison – Panie zmiłuj się.

Ludzie nie zwracali się bezpośrednio do Boga bo czuli lęk, respekt. Bóg był pełen majestatu, godności, wielkości mimo, że jednocześnie był człowiekiem. Według św. Bernarda człowiek wybrał na pośrednika wybrał Maryję ponieważ była kobietą czystą, doskonałą, godną, wysłuchującą próśb.

Kompozycja Bogurodzicy:

  • występuje zróżnicowana budowa strof (różna długość i ilość wersów)
  • wiersz asylabiczny (różna liczba sylab w wersach) intonacyjno-zdaniowy (wersy to zdania o podobnych liniach intonacyjnych, rosnących lub malejących)
  • rymy są zewnętrzne i wewnętrzne, co powoduje rytmikę tekstu, np. Bogurodzica – dziewica
  • występuje refren ?Kyrielejson? ,
  • anafora (wers zaczyna się od tego samego zwrotu, wyrazu)
  • stylizacja (naśladowanie Biblii)
  • paralelizm składniowy(podobieństwo konstrukcyjne wersów, co powoduje rytmikę) i pararelizm treściowy (żarliwa prośna powtarzająca się w dwóch kolejnych członach)
  • liczne antytezy (przeciwieństwa, skontrastowanie przeciwnych pojęć), np. Maryja jest Bogurodzicą i dziewicą, pobyt ? przebyt, syn ? Gospodzin,
  • paradoks (pogląd sprzeczny z ogólnym postępowaniem) wystąpił dzięki antytezom
  • archaizmy ? wyrazy, które wyszły z użycia lub zostały zastąpione innymi
  • leksykalne, np. gospodzie ? pan, bożyc ? syn
  • fonetyczne, np. krzciciel ? chrzciciel, sławiena ? sławiona
  • fleksyjne, np. Bogurodzica ? Boga rodzicielka, spuści ? spuść,
  • składniowe, np. Bogiem sławiena ? przez Boga sławiona.
  • liczne określenia Maryi: matka, dziwecia, bogardzicielaka, wsławiona, wybrana

Kompozycja zgodna jest z założeniami scholastyki. Przypomina porządek naukowego traktatu godzącego rozum i wiarę. Chrystus, Bóg i Jan Chrzciciel współtworzą  razem z Marią święty zespół czterech osób. Czwórkę odnoszono do kwadratu cnót: męstwo, sprawiedliwość, umiarkowanie i roztropność.

Bogurodzica jako tekst zapisany językiem staropolskim:

W Bogurodzicy występuje wiele archaizmów, które dzielimy na leksykalne, fleksyjne, fonetyczne, składniowe, słowotwórcze i słownikowe.

rodzaj zmiany przykłady
zmiany fonetyczne (tzw. przegłos polski, mają inny sposób wymawiania głosek i ich ciągów) sławiena ? sławiona, zwolena ? zwolona (wymiana ?o? na ?e? ? przegłos polski), krzciciela ? chrzciciela (wymiana k na ch)
zmiany słowotwórcze zbożny ? pobożny, przebyt ? pobyt

zmiany słownikowe

gospodzin ? gospodarz, jąż ? jegoż, zbożny ? pobożny, zwolena – zwalene
zmiany fleksyjne (nieaktualne odmiana gramatyczna) napełń ? napełnij (? ? nij), spuści ? spuść (i ? ?), raczy ? racz (y – ?), zyszczy – pozyskaj (y – ?),
zmiany składnikowe (przestrzale pod względem układu wyrazów w zdaniu) Twego dziela ? Dla twego dziela, A dać raczy ? A racz daj, U Twego syna ? Twego syna, Bogiem sławiena – przez Boga wsławiona
zmiany leksykalne (wyrazy, które wyszły z użycia) dziela – dla; przebyt – przebywanie; pobyt, gospodzin – pan, Bóg; zbożny – dostatni, szczęśliwy; jąż – którą,  Bożycze – Synu Boga; spuści – ześlij, zyszzy – pozyskaj; zwolena – wybrana

Idea pośrednictwa Bogurodzicy:

Bogurodzica nawiązuje do greckiego motywu Deesis (z gr. prośba, modlitwa), który przedstawia Chrystusa jako sędziego, do którego Maryja i Jan Chrzciciel wznoszą prośby.  W centrum Chrystusa jako króla i po bokach Maryi i Jana Chrzciciela oddających pokłon i cześć. Bóg w centrum a po jego bokach znajdują się pośrednicy pomiędzy nim a ludźmi.

Pojawienie się symbolicznej liczby cztery (Bóg, Chrystus, Maryja i Jan Chrzciciel) oznaczać może nawiązanie do czterech cnót kardynalnych (roztropność, sprawiedliwość, wstrzemięźliwość, męstwo). Nastrój pieśni jest podniosły, co nawiązuje do uznania pieśnie jako wyjątkowej.