Motyw kosmogoni, stworzenia świata

Kosmogonia starożytnych a kosmogonia biblijna:

Kosmogonia – opis stworzenia świata i człowieka.

Mityczna opowieść o powstaniu świata bardzo różni się od kosmogonii biblijnej. Uwaga ta nie dotyczy wyobrażeń ówczesnych ludzi o świecie przyrody. Aby określić więcej różnić warto prześledzić oba opisy powstania świata.

Zgodnie z wierzeniami starożytnych Greków świat powstał z Chaosu złożonego z ziemi, ognia, wody i powietrza. Z chaosu wyłoniły się dwa potężne bóstwa Gaja (Ziemia) i Uranos (Niebo). Ich dziećmi byli: Tyfon, Gigantowie, Sturęcy,  Cyklopi , Tytani i Kronos. Uranos strącił ich do Tartaru za wyjątkiem jednak Kronosa, który uknuł spisek z matką i strącił ojca z tronu, a z krwi Uranosa powstały trzy boginie zemsty Erynie. Rządy rozpoczął Kronos z Gają. Ojciec przeklął Kronosa: w przyszłości jego dzieci miały odebrać mu władzę. Aby tego uniknąć  kolejno pożerał swoje dzieci, a miał ich sześcioro. Gaja ostanie swoje dziecko – Dzeusa, ukryła na ziemi, a mężowi dała do pożarcia kamień zawinięty w pieluchę. Dzeusem opiekowała się koza Amalteja (z jej złamanego rogu powstał róg obfitości, a ze skóry tarcza – egida). Gdy Zeus dorósł postanowił pokonać ojca. Poprosił matkę by dała mu środek wymiotny, a ten zwrócił połknięte dzieci. Po 10 latach walk ostatecznie Dzeus pokonał ojca piorunami, a potem rządził wraz z rodzeństwem: Hades, Posejdon, Hestia, Hera, Demeter. Dzeus dokonał także podziału władzy, sobie przydzielił niebo i ziemię wraz z Olimpem, Hadesowi podziemia, a Posejdonowi morza.

Biblijny opis stworzenia świata, zamieszczony został w Księdze Rodzaju. Mówi on, że Bóg stworzył świat w 7 dni:

• Bóg stworzył niebo i zimie. Ziemia była pustkowiem, a nad wodami uniosła się ciemność. Bóg stworzył światłość i oddzielił ją od ciemności. Światłość była dniem, a ciemność nocą.
• Bóg stworzył sklepienie w środku wód, podzielił wody pod sklepieniem i ponad sklepieniem. To sklepienie to niebo (firmament).
• Bóg zebrał wody spod sklepienia w jedno miejsce i nazwał je morzem, a powierzchnię, która ukazała się po zebraniu wód, nazwał ziemią. Potem rzekł, aby ziemia wydała zielone rośliny. I tak się stało- ziemia wydała trawy, drzewa i owoce.
• Bóg stworzył ciała niebieskie świecące na niebie. Tak powstało słonce, aby rządziło dniem i księżyc aby rządził nocą oraz gwiazdy, a wszystkie razem aby rządziły czasem:wyznaczył dni, pory roku i lata.
• Bóg stworzył ryby i potwory morskie, które zaroiły wody oraz morskie oraz ptactwo, które latało nad ziemią.
• Bóg stworzył na ziemi bydło oraz dzikie zwierzęta. I uczynił Bóg człowieka na obraz i podobieństwo swoje – stworzył mężczyznę i niewiastę. Człowiek miał panować nad wszelkimi stworzeniami ziemskimi: nad rybami, ptactwem i zwierzętami.
• Bóg odpoczął po trudzie tworzenia, pobłogosławił dzień siódmy i uczynił go świętym.

Ukazane zostało stwórcze działanie Boga w postaci uroczystego hymnu na jego cześć. Autor w kilku strofach ukazał biblijny obraz stworzenia świata i człowieka. Stwórce działanie Boga polegało na kolejnym wymienianiu nazw rzeczy, które powstawały. Najważniejsze było stworzenie człowieka na obraz i podobieństwo Boga. Tym samym człowiek jest wyjątkowy – to pan wszelkiego stworzenia. Utwór zbudowano rytmicznie, po każdej strofie występuje refren.

Jesteśmy teraz  w stanie wskazać pewne cechy wspólne obu kosmogonii:

• płaska ziemia,
• zbliżona kolejność tworzenia: powstanie światła i ciemności, nieba i ziemi, roślin i zwierząt
• ludzie starożytni nic nie wiedzą o przekazie przyrody,
• nie znają astronomii, ich zdaniem ziemia jest płaska a nad nią jest niebo
• przed powstaniem świata nic nie istniało (pustka, chaos).

Biblijny przekaz ukazuje jedynego Boga, stwarzającego świat i człowieka. Biblia przeciwstawia się więc politeistycznym wierzeniom mitycznym, jest wyrazem monoteizmu (gr. monos- jedyny) czyli wiary w jednego Boga. Tę myśl przekazuje Księga Rodzaju nie tylko poprzez opis kolejnych działań Boga – Stwórcy, w ciągu sześciu dni, ale i poprzez nadawanie nazwy: „I nazwał Bóg światłość dniem, a ciemność nocą” Imię (nazwa) ma w Biblii miejsce szczególne, to co nie ma imienia nie istnieje, toteż akt tworzenia jest jednocześnie nazywaniem. Imię odpowiada istocie człowieka (rzeczy) lub jego przymiotom. Poznać czyjeś imię, nazwę, znaczy to mieć dostęp do tajemnicy drugiego człowieka lub rzeczy, czyli w efekcie mieć władzę. Dlatego w drugim opisie stworzenia człowieka Bóg chce zobaczyć jak Adam nazwie zwierzęta i ptactwo. Bóg przekazuje zatem panowanie nad światem przyrody człowiekowi, którego stworzył na swój obraz i podobieństwo. Wszystko zostało powołane do życia za pomocą mocy stwórczej boga (słowem i czynem).

W mitologii świat powstał z Chaosu, z którego wyłoniły się dwie pary bogów, którzy dają początek kolejnym bogom jak i ludziom. Nie ma zatem jednego stwórcy (politeizm), a bogowie nie są wieczni. Bogów porównuje się do sił natury. Dochodzi nawet do wali o władzę pomiędzy ludźmi, a bogami i ostateczne podzielenie się władzą. Człowiek stworzony został z gliny pomieszanej ze łzami. Antyczny opis stworzenia świata to raczej ponura baśń, stanowi przeciwieństwo radosnego tworzenia w Biblii. Bóg kocha świat i ludzi od samego ich powstania. Z kolei antyczna opowieść jest jedynie wytworem ludzkiej wyobraźni, jak z resztą wszystkie mity. Jest jedynie straszną opowieścią, w której najważniejsze jest to kto zdobędzie walkę nad światem. Bóstwa zajmują się jedynie sobą, spiskują i zabijają się na wzajem. Jedynym wyjątkiem był Prometeusz, który postanowił dać słabemu i nagiemu człowiekowi ogień, nauczył także go wielu przydatnych rzeczy. Zupełnie innymi przesłankami kieruje się Bóg, stworzył dla człowieka świat idealny – raj, co było wyrazem bezinteresownej miłości. Ludzie żyli tam w harmonii razem ze zwierzętami i niczego im nie brakowało. To, że Adam i Ewa zostali wygnani z raju, było wyłącznie ich winą, złamali boskie prawo i musieli opuścić idealny świat.

Literatura:

• Biblia
• Mitologia
• Oda do młodości, Dziady cz. III (Wielka Improwizacja) – A. Mickiewicz
• Pieśń XXV – J. Kochanowski
• Ocalony – T. Różewicz