Odyseja – streszczenie

Tytuł: „Odyseja”

Autor: Homer

Gatunek: epos fantastyczno – przygodowy

Czas powstania: VIII w.p.n.e.

Czas akcji: 40 dni

„Odyseja” to epos prezentujący w 24 księgach(12.160 wierszy) ostatnich 40 dni z wieloletniej tułaczki Odyseusza, który wraca do rodzinnej Itaki, po zakończeniu wojny trojańskiej.  Tym samym „Odyseja” stanowi kontynuację „Iliady”. Nazwa utworu pochodzi od imienia głównego bohatera Odyseusza. Tekst został zredagowany pod koniec VI w. p.n.e. w Atenach, za panowania Pizystrata. Świat przedstawiony w „Odysei” kształtują baśniowe przygody Odyseusza oraz różne mity, w tym także ten o wojnie trojańskiej. Jego tułaczkę po morzu spowodowali nieprzychylni mu bogowie, mszcząc się za zagładę ulubionego miasta. Troja została zdobyta podstępem poprzez wprowadzanie do niej konia trojańskiego, w którym skrywali się wojownicy greccy. Przygody Odyseusza nie są tak tragiczne i wiemy, że jego los skończy się pomyślnie. W czasie powrotu spotkał się z cyklopami, 7 lat spędził u nimfy Kalipso, a nawet musiał zejść do Hadesu. Powrót do żony Penelopy symbolizuje  tu wierność. Wiele mówi także o samym Odyseuszu, który wykazał się wytrwałością i sprytem. Udział bogów w życiu ludzi jest tu mniejszy  niż w „Iliadzie”, wyjątek stanowi opieka Ateny. Bogowie kierują się moralnością mimo to jednak w „Iliadzie” pełno jest prymitywnych okrucieństw.

Odyseja – streszczenie szczegółowe

Pieśń I „Atena i Telemach”

Mija 10 lat od spalenia Troi i 20 odkąd Odyseusz wyruszył z rodzinnej Itaki. Zeus wysłuchuje Ateny, która opowiada mu historię Odyseusz – biedak już 10 lat nie może wrócić do domu, gdyż uniemożliwia mu to Posejdon. Czyni to z zemsty, gdyż Odyseusz oślepił syna Posejdona Polyfema.  Zeus ulega prośbie i obiecuje wysłać do Kalipso Hermesa z żądaniem uwolnienie Odyseusza.  Akcja przenosi się do domu Telemacha, dorosłego już syna Odyseusza, któremu Atena radzi aby udał się do Nestora i Menelaosa aby potwierdzić śmierć ojca. Tymczasem w domu Odyseusza stale przesiadują zalotnicy i nalegają aby Penelopa wybrała jednego z nich. Żona Odyseusza jednak stale zwleka z decyzją.

Pieśń II „Wiec i wyjazd Telemacha”

Telemach zwołuje wiec, w którym skarży się na zalotników. W ich obronie staje jeden z nich Antinoos, który upatruje winę całego zamieszania w Penelopie, która ogłosiła że poślubi jednego z nich jak tylko utka pośmiertny całun dla Lartesa (teść), co jednak w dzień wydziergała, w nocy rozpruła, na czym nakryła ją służąca. Antinoos nakłania Telemach do przegnania matki, czemu Telemach stanowczo się sprzeciwia. Gdy Telemach zostaje sam ukazuje mu się pod postacią Mentora Atena i stara się go pocieszyć.

Pieśń III „U Nestora”

Telemach wraz a Ateną pod postacią Mentora przybywa na Pylos do Nestora. Nie dowiaduje się jednak niczego o swoim ojcu. W czasie powrotu statki podczas burzy straciły ze sobą kontakt. Mentor poleca Nestorowi by pomógł Telemachowi w wyprawie do Lacedemonu, a następnie przemienia się w orła i odlatuje.

Pieśń IV „U Menelaosa”

Telemach wraz z Pejsistratem docierają do dwór Menelaosa, gdzie właśnie odbywa się podwójne wesele jego syna i córki. Następnego dnia dowiaduje się od Menelaosa o tym co ten słyszał na jednej z wysp, a mianowicie Odyseusz był widziany na wyspie nimfy Kalipso. Tymczasem w Itace odbywa się kolejna uczta. Noemon zdradził zalotnikom, że Telemach udał się na poszukiwania ojca. Antinoos zachęca zalotników do zorganizowania zamachu na Telemach w cieśninie między wyspami. Rozmowę podsłyszał Medeon, który powiadomił o tym Penelopę, a ta z kolei poinformowała Leartesa. We śnie przybywa do niej nimfa, która mówi, że jej syn przeżyje gdyż broni go Atena.

Pieśń V „Tratwa Odyssa”

Zeus spełnia prośbę Ateny i wysyła Hermesa do Kalypso. W efekcie Odyseusz może odpłynąć na tratwie, którą sam zbudował. Płynie 17 dni, a później zauważa go Posejdon, który zsyła burzę i niszczy tratwę. Od śmierci ratuje nieszczęśnika boginka Leukotea, która ofiarowuje mu przepaskę, dzięki której Odyseusz dopływa do krainy Feaków.

Pieśń VI „Nauzyka”

Odyseusz na brzegu spotyka Nauzykę, córkę króla Feaków Alkinoosa. To właśnie za sprawą Ateny udała się nad morze by prać szaty przed zaślubinami, bogini przypomniała jej o tym we śnie. Po rozmowie z Nauzyką Odyseusz udaje się do pałacu króla.

Pieśń VII „U króla Alkinoosa”

Do pałacu Odyseusza odprowadza młoda dziewczyna (Atena), która opowiada mu o Feakach i radzi by najpierw zwrócił się do Arete. Odyseusz prosi królewską parę o pomoc w powrocie do domu. Król zgadza się mimo, że nie wie, że o pomoc prosi go sam Odyseusz (nie wyjawił tożsamości w obawie, że nikt mu nie uwierzy).

Pieśń VIII „U Feaków”

Król organizuje wielką ucztę w połączeniu z igrzyskami. Syn Alkinosa, Laodam zachęca Odyseusza by walczył z nim w zapasach. Odyseusz odmawia, a przeciwnik zarzuca mu tchórzostwo. Odyseusz wygłasza wielką mowę o męstwie i wspaniale rzuca dyskiem. Poddanie składają dary dla podróżnika z dalekiej krainy.

Pieśń IX „Kiklop”

Odyseusz zdradza kim jest i zaczyna opowiadać o przygodach jakie go spotkały w ciągu 10 lat, od momentu zburzenia Troi. O tułaczce Odyseusza opowiadają pieśni od IX – XII.

Odys wyrusza w 12 okrętów, jednak wiatr spych go do Kikonów, gdzie burzą miasto Isamos i walczą z mieszkańcami, a następnie uciekają. Wiatr spycha okręty do kraju Lotofagów, którzy jedzą kwiaty a następnie do kraju Cyklopów, którą zamieszkuje Cyklop Polifem syn Posejdona, który mieszka w pieczarze i jest ludożercą. Polifem pożera kilku ludzi Odyseusza, a ten w odwecie oślepia Potwora. Wyjawia mu swoje imię, wtedy Polifem wznosi modły do ojca, aby ten nie wrócił do domu lub wrócił ale najpierw wszystko straciwszy.

Pieśń X „Ajolos – Lajstrygonowie – Kirke”

Odys z 12 okrętami dociera do wyspy Ajolii, którą włada król Ajolos. Król ofiarowuje Odyseuszowi mieszek,  w który zamyka wszystkie przeciwne wiaty. Jednocześnie nakazuje by nie otwierać mieszka, co czyni jednak po 10 dniach jeden z żołnierzy Odyseusza. Statki ponownie znalazły się na wyspie Ajalii, ale tym razem król ich przepędził. Odyseusz dopłynął na wyspę ludożerców, na której stracił niemal wszystkich żołnierzy. Kontynuował podróż na oślep aż dotarł na wsypę czarodziejki Kirke. Czarodziejka zamieniła kilku żołnierzy w śni.e Odyseusz postanowił ich uratować. Na pomoc przyszedł mu Hermes, który wręczył mu zioła, które uchronią go przed czarem. Kirkę zorientowała się że przybysz to Odyseusz i zaprosiła go do swojej sypialni. Odyseusz zgodził się a czarodziejka odwróciła zaklęcie. Poradziła także by udał się do Hadesu i złożył zmarłym ofiary, a następnie udał się do proroka Terjezjasza, który poradzi mu co dalej czynić.

Pieśń XI „Ofiara dla umarłych”

Odyseusz składa zmarłym ofiarę w wykopanym rowie zabija czarne owce, których krew następnie piją zmarli. Odyseusz rozmawia z wieloma zjawami (Achilles, Agamemnon, matka itd.). Od ducha Tejrejasza dowiaduje się, że nie ma zabijać krów Heliosa oraz, że dożyje sędziwego wieku, do domu jednak dotrze sam i ma od razu zabić zalotników.

Pieśń XII „Od Syreny do wyspy słońca”

Odyseusz powraca na zamek Kirke, która zdradza mu wiele cennych rad czego unikać w podróży. Dzięki Kirkę Odys wie, że lepiej ominąć Chybrydę, która może pożreć cały okręt, a zmierzyć się ze Scyllą która może pożreć najwięcej 6 żołnierzy, i tak też się dzieje. Następnie Odyseusz płynie do wyspy Trynakii, na której pasą się święte krowy Heliosa, których nie wolno zabijać. Przed zejściem na ląd żołnierze obiecali, że nie zabiją zwierząt. Wiatry sprawiły jednak, że byli tam aż zapasy się pokończyły. Gdy Odyseusz spał Eurychol nakazał zabić i upiec jałówki. Gdy statek był na pełnym morzu Zeus, by pomścić stratę Heliosa roztrzaskał statek tak by ocalał tylko Odyseusz. Rozbitek dopłynął na wyspę Ogygię. Wyspę zamieszkiwała Kalipso, która zakochała się w Odyseuszu i więziła go już 7 lat. Wrzeszczcie na wyspę przybywa Hermes, który nakazuje Kalipso wypuścić więźnia. Odyseusz wypływa na tratwie i spotyka Nauzykę …. itd. od Pieśni VI.

Pieśń XIII „Powrót Odyssa”

Po wysłuchaniu Opowieści o zmaganiach Odyseusza Alkinoos podarował mu statek, którym w przeciągu nocy dopłynął do Itaki. Feakowie wyłożyli na ląd dary oraz Odyseusza i wrócili do domu. Zauważył to Posejdon, który zamienił ich statek w kamień. Odyseusz po przebudzeniu spotkał pasterza (Atena), który mówi mu, że znajduje się na Itace. Pomaga mu ukrywając dary i przemieniając go w stracą. Nakazała mu także udać się do pastucha Eumajosa.

Pieśń XIV „U Eumajosa”

Eumajos opowiada nieznanemu podróżnikowi (Odyseusz)  o swoim życiu.

Pieśń XV „Powrót Telemacha”

Atena nakazuje Telemachowi powrót do Itaki. Przestrzegała go także o zasadzce i kazała udać się po powrocie najpierw do Eumajosa. Tymczasem Odyseusz dowiaduje się od Eumajosa, że jego matka zmarła z tęsknoty a ojciec jest bliski śmierci.

Pieśń XVI „Ojciec i syn”

Telemach zjawia się u Eumajosa, którego po rozmowie posyła do Penelopy. Pojawia się Atena i przywraca Odyseuszowi jego wygląd. Ojciec i syn naradzają się jak pozbyć się zalotników. Zgodnie z planem Odyseusz ma udać się do domu w przebraniu żebraka, a Telemach ma pochować wszystkie zbroje z wyjątkiem 2 mieczy, włóczni i tarczy. Tymczasem z nieudanej wyprawy wracają zalotnicy, chcą teraz zabić Telemacha na lądzie.

Pieśń XVII „Matka i syn”

Odys wraca do domu, rozpoznaje go pies Argos i ucieszony merda ogonem. Podchodzi kolejno do zalotników i prosi ich o jedzenie, dostaje coś od każdego z wyjątkiem  Antinoosa.

Pieśń XVIII „Iros i Odys”

Do zamku przybywa prawdziwy żebrak Aronojos, kłóci się z Odyseuszem o możliwość zasiadania z zalotnikami przy stole. Spór zdaniem Antinoosa powinny rozstrzygnąć zapasy. Dzięki Atenie, która ofiarowała Odyseuszowi siłę z łatwością wygrywa walkę. Penelopa pokazuje się zalotnikom i sugeruje, że powinni jej przynieść dary, co ci z resztą czynią. Dochodzi do kłótni pomiędzy zalotnikami, ponieważ Odyseusz upomina ich że nie powinni z niego szydzić bo nie są u siebie.

Pieśń XIX „Odys i Penelopa”

Rozmowa żebraka (Odys) z żoną, która straciła już wiarę w powrót męża. Odyseusz stara się ją pocieszyć i zapewnia, że mąż wróci. Po rozmowie służąca Eurykleja myje Odyseuszowi nogi i zauważa bliznę, taką samą jak miał jej pan. Penelopa w dalszej rozmowie żali się Odyseuszowi, że nie wie czy czekać na męża. Opowiada o swoim śnie, w którym orzeł morduje gęsi. Żebrak stwierdził, że sen należy traktować dosłownie, gdyż orzeł to Odyseusz a wymordowane gęsi to zalotnicy. Penelopa rano ogłasza zawody łucznicze, co ma pomóc jej w wyborze męża.

Pieśń XX „Wróżby i znaki”

Zeus piorunem oznajmia Odyseuszowi, że uzyska boską pomoc. Przesyła także znak zalotnikom (orzeł szarpiący gołębia) na widok którego rezygnują z morderstwa Telemacha. Na uczcie Teoklymen przepowiada śmierć zalotników, ale nikt się tym nie przejmuje.

Pieśń XXI „Łuk Odysa”

Dochodzi do zawodów, do których staje także Telemach, jeśli zwycięży matka zostanie z nim w domu. Zawodniczy mają za zadanie przestrzelić jednocześnie otwory w 12 toporach. Na koniec próbuje także Odyseusz, czemu sprzeciwiają się zalotnicy. Bez trudu zwycięża.

Pieśń XXII „Śmierć zalotników”

Odyseusz zrzuca szaty, zabija Antinoosa i ogłasza kim jest. Zalotnicy proszą o litość, jednak dla Odyseusza jedyną rekompensatą jest zabójstwo mężczyzn którzy tak długo bezcześcili jego dom. Wraz z pomocą sług syna i Ateny zabija wszystkich zalotników z wyjątkiem dwóch Femiosa i Medona. Odyseusz wzywa Eurykleję by wskazał niewierne służące. 12 dziewczyn najpierw wyniosło trupy a potem zostały powieszone. Dopiero teraz Odyseusz powiedział pozostałej służbie kim jest, po czym serdecznie go powitano.

Pieśń XXIII „Mąż  i żona”

Eurykleja powiadamia Penelopę kim jest żebrak ale ta nie może w to uwierzyć. Dopiero gdy Odyseusz opowiada jak kiedyś zbudował jej sypialnię Penelope uwierzyła. Następnego dnia Telemach i Odyseusz wyruszają do Laertesa mieszkającego na wsi.

Pieśń XXIV „Przymierze”

Laetres początkowo jest nieufny ale w końcu dowierza, że jego zaginiony syn powrócił. Niektórzy mieszkańcy wsi nie pochwalają zamordowania zalotników, więc udają się na wieś by zabić Odyseusza. Walce zapobiega jednak Zeus.

Plan wydarzeń „Odysei”:

1. Podróż Telemacha do Pylos i Sparty w poszukiwaniu wieści o ojcu (piesni I – IV)
2. Odyseusz przebywa 7 lat na wyspie Ogigii u Kalipso (pieśń V)
3. Homer opowiada o przygodach głównego bohatera  od momentu wypłynięcie z wyspy Kalipso do chwili przybycia do Feaków (pieśni V-VIII)
4. Odyseusz opowiada o pierwszych 3 latach wędrówki na dworze króla Feaków Alkinoosa, od d chwili gdy wypłynął z Troi aż do przybycia na wyspę Ogigę (pieśń IX  XII
5. Wydarzenia na Itace i zemsta na zalotnikach (pieśń XIII – XXIV)

Bohaterowie „Odysei”:

Odyseusz – grecki heros spod Troi i król Itaki. Miał żonę Penelopę i syna Telemacha. Byś znakomitym żeglarzem, wojownikiem i władcą, którego mądrość ceniła sobie Atena. Wyróżniał się niezłomną umiejętnością pokonywania przeciwieństw, wytrwałością, przebiegłością i ciekawością świata. Archetyp tułacza i żądnego przygód wędrowca, symbol człowieka poszukującego sensu życia.

Temelach – syn Odyseusza. Umie sobie poradzić w trudnej sytuacji, co ułatwia mu to, że jest sympatyczny. Cechuje go odwaga, gdyż wyrusza do Pylos i Sparty ale jednocześnie roztropność, przykłada się do planu układanego z ojcem w celu wypędzenia zalotników. Jest godzien zaufania i umie dochować tajemnicy, nawet  strapionej i zrezygnowanej matce nie mówi, że jej mąż wrócił.

Penelopa – posiada wiele cech, które sprawiają, że była dobrą żoną i władczynią: mądra, przebiegła, nieufna i podejrzliwa. Sposób w jaki zwodziła zalotników był bardzo dobry. Stanowi pierwszy w literaturze ideał żony, jest wierna i kocha aż do śmierci.

Kaplypso – nimfa zamieszkująca wyspę Ogigię, zakochana w Odyseuszu.

Eumajos – sługa Odyseusza o królewskim pochodzniu, który jako jeden z nielicznych pozostał mu wierny, zajmuje się świniami.

Eurykleja – służąca Odyseusza, dyrydowała służbą i wykonywała osobiste polecenia Penelopy

Laetres – ojciec Odyseusza, tęskni za synem, na starość zajął się ogrodnictwem

Anitikleja – żona Laertesa, po stracie syna umiera z tęsknoty

Zalotnicy – grupa około setki młodzieńców starających się o rękę Penelopy. Spędzają czas na ucztach i zabawie.

Wartości „Odysei”:

• przedstawienie postaw i zachowań, z którymi do dziś możemy się spotkać,np. spryt, dzielność, odwaga, podstępność, ciekawość
• pokazanie człowieka jako odkrywcy, który dąży do poznania nowych lodów i krain

Nawiązania:

• Sonety krymskie – A. Mickiewicz
• Smutno mi Boże – J. Słowacki
• Pielgrzym – C.K. Norwid
• Odys – L. Staff
• Latarnik – H. Sienkiewicz
• Przedwiośnie – S. Żeromski

Podział „Odysei”:

• księgi I-IV Telemachia, niezbyt istotna część akcji, napisana nieco innym stylem, stąd przypuszczenie badaczy, że była odrębnym utworem
• księgi V-VIII pobyt Odyseusza w Fekaów
• księgi IX-XII pobyt u Alkinoosa
• księgi XIII – XVI Odyseusz na Itace, ten fragment akcji opowiedział sam Odyseusz, co przerwało narrację odautorską, zjawisko nazywamy kompozycją ramową
• księgi XVII – XX Odyseusz nie rozpoznany
• księgi XXI – XXIV rzeź zalotników