Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią

Tytuł: Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią = De Morte Prologus

Autor: anonimowy / Mikołaj z Mierzyńca

Gatunek:moralitet (moralizująco – dydaktyczny poemat o charakterze satyrycznym)

Omówienie „Rozmowy mistrza Polikarpa ze śmiercią”:

Najdłuższy średniowieczny wiersz charakteryzuje ówczesne podejściu do śmierci. Obejmuje krąg czterech spraw ostatecznych: męka agonii i śmierć, sąd ostateczny, piekło, niebo. Nawiązuje także do sztuki umierania, która uczyła jak przygotować się do śmierci.

Utwór zawiera elementy satyryczne. Śmierć nie jest do końca poważna, ma swoje słabości. Polikarp także nie jest odbierany przez nas jak mędrzec i mistrz. Zadaje pytania w sposób nieporadny i nie może zebrać myśli. Utwór jednocześnie bawi i uczy czytelnika.

Wiersz ma formę dialogu, typowego dla średniowiecza. Rozpoczyna się inwokacją, która ma formę prośby do Boga o stworzenie  dzieła chwalącego Boga, które przyczyni się ludzkości. Rozmawia w nim uczony ze śmiercią. Wielki mędrzec, mistrz, wybrany spośród wielu, modli się w kościele aby Bóg ukazał mu tajemnicę śmierci za życia. Bóg wychuchał jego próśb i ukazała się śmierć. W sposób szczegółowy opisano wygląd śmierci: kobieta kościotrup, chuda, blada, z pustymi oczodołami z których płynęła krew, zgrzytała zębami. Chustą miała przepasane biodra i głowę. W ręku trzymała kosę. Wystawały jej kości i żebra, odpadał nos, nie miała warg, miała żółte policzki. Mędrzec się przestraszył, że śmierć przyszła po niego i chce go zabrać.  Podczas rozmowy okazuje się, że wiedza i mądrość Mistrza na nic się tu nie przydają. Na pytanie skąd się wzięła śmierć odpowiada, że swoje panowanie zaczęła gdy Ewa zerwała jabłko z drzewa poznania dobra i zał, i dała je Adamowi.  Otrzymała od Boga moc zabijania wszelkiego stworzenia. Śmierć informuje Polikarpa, że wszyscy wobec niej są równi i każdy do niej trafi. Śmierć denerwuje się gdy Polikarp zadaje niemądre pytania, lubi się chwalić swoją mocą i budzić grozę. Jednocześnie przestrzega przed grzesznym życiem. Mówi, że grzeszników spotka kara, czyli piekło, więc nawołuje do nawrócenia. Gani ludzkie przywiązanie do rzeczy i spraw doczesnych, wskazuje na przekupnych sędziów i rozpustnych zakonników. Nikt nie uniknie jej kosy, nie obroni nikogo pozycja społeczna ani stan.

W utworze mamy do czynienia z egalitaryzmem, czyli zrównaniem ludzkości wobec śmierci.

Cały utwór ma charakter groteski, gdyż występuje w nim humor.

Groteska – połączenie w sztuce śmiechu i przerażenia, komizmu i tragizmu, stylu wysokiego i niskiego.

Pojawiają się także elementy satyryczne, szczególnie we fragmentach dotyczących przywar i słabostek ludzkich. Użycie pewnych słów, np. zabić żywota, udusić, sprawia, że śmierć człowieka przedstawiono komicznie. Mistrz Polikarp w rozmowie ze śmiercią nagle staje się uczniem, zadaje pytania, a śmierć go poucza.

Motyw dacne macabre:

Pojawia się motyw dane macabre – taniec śmierci, która do tańca zabiera przedstawicieli różnych stanów. W skład korowodu tanecznego na którego czele stała śmierć, wchodzili przedstawiciele wszystkich stanów, niezależnie od płci i wieku. Motyw ukazujący, że śmierć jest wszechobecna i wszechwładna, jej potęga jest nieograniczona  (nie należy o niej zapominać) był bardzo popularny w średniowieczu. Motyw był przejawem charakteru epoki – memento mori. Po raz pierwszy pojawił się w XIV w. dotyczył nie tylko literatury ale także malarstwa i rzeźby.

Śmierć do swego tańca zabiera: królów, doktorów, mistrzów, kupców, rozpustne kobiety, piękne dobre panie, karczmarzy oszukujących na piwie, rzemieślników, duchownych i świeckich, kanoników, proboszczów, plebanów, filozofów, astrologów, wojewodów i kasztelanów, chorych i zdrowych, ubogich i bogatych, książąt i hrabiów.

Nic dziwnego, że motyw dance macabre był tak popularny w średniowieczu. Epoce towarzyszyły liczne epidemie, wojny, kryzysy polityczne, głód, strach o jutro i poczucie zagrożenia. Ludzie woleli od życia codziennego skupiać się na lepszym życiu po śmierci.

W XV w. śmierć zaczęto sobie wyobrażać nie jako rozkładającego się trupa, lecz jako szkielet, np. drzeworyt Taniec Śmierci –  Hans Holbein Młodszy.

Przesłanie utworu:

• należy żyć uczciwe aby zostać zbawionym,
• wszyscy jesteśmy równi wobec śmierci.

Cechy religijne i świeckie w „Rozmowie mistrza Polikarpa ze śmiercią”: