Postawy bohaterów literackich:
- Werteryzm – postawa charakteryzująca się pesymizmem, melancholią, poczuciem wyjątkowego osamotnienia, wyobcowania i niezrozumieniem przez otoczenie, buntem przeciwko rzeczywistości oraz nieszczęśliwą miłością zakończoną samobójstwem.
- Wallenrodyzm – postawa bohatera, który działa drogą podstępu i zdrady w imię wyższych wartości, dla dobra ogółu, ojczyzny a nie dla spraw osobistych. Jest to działalność tzw. fałszywej maski. Staje się ona przyczyną konfliktu wewnętrznego i prowadzi do klęski.
- Byronizm – romantyczna postawa stworzona przez Georga Byrona w jego poemacie „Giaur”. Cechuje ją bunt, tajemniczość, rozpacz, osamotnienie, rozdarcie wewnętrzne, skłócenie ze światem i nieprzeciętność. Konrad Wallenrod jako bohater byroniczny: skłócony ze światem, owładnięty namiętnościami, przeżywa wielką, jedyną, nieszczęśliwą miłość, pragnie zemsty, jednak nie przynosi mu ona ukojenia, bohater tragiczny i dynamiczny
- Prometeizm – stanowisko etyczne uznające za ideał moralny postępowanie jednostki mające na celu dobro większych grup społecznych lub całą ludności, poświęcenie dla poświęcenie dla idei.
- Altruizm – bezinteresowne kierowanie się swym postępowaniem dobrem innych. gotowość do poświęceń.
- Dekadentyzm – Dekadentyzm to termin określający prąd kulturowy XIX wieku, wyrastający z przekonania o schyłku cywilizacji i kultury, z poczucia zagrożenia i przeczucia nadciągającej katastrofy; prąd ten cechowały nastroje zniechęcenia, melancholii, niemocy; dominowało przekonanie o bezcelowości jakiegokolwiek działania
Literackie pokrewieństwa bohaterów różnych epok :
Judym:
- Jako romantyk: wrażliwy na biedę, bunt przeciw złu tego świata, samotnie postanawia iść na pomoc, jest uczciwy, czysty moralnie, dobry, szlachetny, poświęca własne szczęście (miłość do Joanny) dla idei
- Jako pozytywista: posiada utylitarny zawód, jest wykształcony, lekarz z powołania, zdyscyplinowany, rzetelny, pracowity. Dostrzega biedę i nędzę innych, chce pomóc, wyznaje ideę pracy u podstaw.
Zdeklasowana szlachta: Ziembiewicz („Granica”), Wirski i ojciec Wokulskiego („Lalka”), Dominik Cedzyna („Doktor Piotr”)
Rodząca się inteligencja popowstaniowa pochodzenia szlacheckiego: Wokulski, Joanna Lipska (A…B…C…), Joanna Podborska i jej bracia, Piotr Cedzyna