Francesco Petrarca (1304-1374) twórca renesansowej poezji miłosnej. Był duchownym i dyplomatą papieskim w Awinionie. Studiował prawo na uniwersytecie w Montpellier i w Bolonii, po śmierci ojca wrócił do Awinionu i zaczął przygotowywać się do stanu duchownego. Wielki wstrząs w jego życiu miał miejsce 7 IV 1327 r. w Kościele św. Klary, już po ślubach kapłańskich, zobaczył 19 ? letnią Laurę, która już wtedy była od roku zamężna. Francesco kochał ją skrycie przez 47 lat. O Laurze wiemy, że była prowansalską córką, dumna, poślubiona Marcowi de Sud. Miała 11 dzieci, zmarła na dżumę w 1348r. Kochał ją platonicznie i bez wzajemności. Niektórzy badacze twierdzą, że spotkanie z Laurą było jedynie epizodem, który stanowił pretekst do rozważań miłosnych. Petrarca dowiedział się o śmierci Laury w Weronie 6 IV 1348 r. W Wielki Piątek po raz pierwszy zobaczył jej ducha i podjął decyzję o napisaniu Afryki, za co otrzymał laur. W chwili śmierci miał 70 lat. Petrarca mimo, że był duchownym ożenił się i miał dzieci, było to zjawisko powszechne. Wiele podróżował po Europie. Dnia 18. VII 1384 r. zmarł na rękopisem Eneidy. Pisał po łacinie i włosku. Swoje wiersze umieścił w zbiór Cansoniere (Pieśniozbiór)- 366 utworów (317 sonetów, 29 pieśni, 7 ballad, 4 madrygały) na który składał się także cykl Sonetów do Laury: Cykl ten dzielił się na dwie części:
I tom – Na cześć Madonny Laury żywej (1-266) – dowiadujemy się w nim o stanie ducha poety i władającymi nim uczuciami, od ekstazy do zwątpienia, od radości do smutku:
Miłość mnie całkiem bezbronnym zastała,
Wtargnęła serce drogą poprzez oczy,
Odtąd ta droga bramą łez się stała.
Prawo miłosne dla mnie nie łaskawe:
Mnie, bezbronnego, tak we krwi ubroczyć,
A Ciebie, zbrojnej, nie zadrasnąć nawet.
II tom – na cześć Madonny Laury umarłej (267-366) to wspomnienia i rozmyślania, poeta pragnie połączyć się z Laurą. Jego rozpacz jest teraz jeszcze większa:
Śmierci! Odarłaś z barw twarz najpiękniejszą
I najpiękniejsze, jakie ziemia znała
Zgasiłaś oczy, a duszę, z dusz pierwszą,
Z najpiękniejszego wytargałaś ciała.
Nagle mi szczęście zabrałaś ze szczętem
I położyłaś wieczyste milczenie
Między jej mową a moim lamentem
Obrzydło mi już słuchanie, patrzenie.
Na skróty
Sonet nowym gatunkiem literackim
Petrarca jest ojcem gatunku literackiego, jakim jest sonet.
Sonet – utwór liryczny 14 ? wersowy, 4 zwrotki. Dwie pierwsze są czterowersowe i mają charakter opisowy, dwie następne są trój wersowe (tercyny) mają charakter refleksyjny. Utwór zawiera wiele oksymoronów. Układ rymów: abba, cdxc
Sonet powstał w XIII w. we Włoszech, rozwinął go Dante i Petrarca. Powstał wtedy sonet włoski o układzie rymów: abba abba oraz cdc dcd (cde edc). Wymagały dużej dyscypliny, zmuszały do selekcji i ograniczały pojemność znaczeniową tekstu. Uważano je za szczególnie trudną formę. Później tworzyli je: A. Morsztyn, A. Mickiewicz, J. Słowacki, A.Asnyk, J. Kasprowicz, K. Tetmajer, L.Staff, J.Iwaszkiewicz, A.Słonimski, S.Grochowiak.
Sonety są wnikliwą analizą uczuć, które wywołuje w poecie Laura.Chwali nie tylko jej urodę ale także zalety jej ducha. Opowiadają całą historię znajomości poety z ukochaną. Od spotkania w kościele, gdzie mówi o miłości jak o niewoli, ukochana to słodoko-gorzka nieprzyjaciółka. Miłość według Petrarcy to skrajne, przeciwstawne, kontrastujące emocje, np. radość – rozpacz, pożądanie – szacunek, bliskość i oddalenie. Poeta pragnie wyzwolić się z tych uczuć, czasem sądzi, że odzyskał wolność ale jest to tylko złudzenie. Bez Laury życie jest niemożliwe, tylko śmierć może skończyć tę miłość. Kobieta anioł, przewodniczka po krainie miłości. W sonecie 167 tak ją opisuje: Twarz – śnieg gorący, włosy – czyste złoto | Rzęsy jak heban, oczy zaś – dwie gwiazdy, | Perły – zęby, a róże purpurowe- | Wargi. Petrarca był zakochany nieszczęśliwie, nie mógł spełnić swojej miłości, stąd ciągłe cierpienia.
Przykłady sonetów
Był to dzień – Petrarca opisuje dzień spotkania Laury. Zakochał się w niej od pierwszego wejrzenia. Była to miłość nieszczęśliwa, platoniczna, niespełniona, bez wzajemności. Podmiot liryczny czuje się zraniony. Utwór składa się ze zwrotek.
W dwóch pierwszych zwrotkach przeważają pytania retoryczne, dotyczą miłości platonicznej i niespełnionej, która rodzi w podmiocie lirycznym skrajne uczucia: męka ? radość, dobroć ? złość, łzy ? ogień miłości. Obok pytań retorycznych występują wykrzyknienia i oksymorony, które określają życie i radość w stanie niespełnionej miłości. W trzecie i czwartej zwrotce podmiot liryczny jest niezdecydowany, zagubiony, czuje jakby płynął łodzią bez wioseł, tam gdzie go uczucia poniosą. Nie wie czego chce, czego potrzebuje, latem drży z zimna, zimą płonie z miłości.
Petrarca stwierdza, że miłość raduje i rani. Trudno jest zdefiniować miłość ale jeszcze trudniej jest wytrzymać to uczucia.
Na czym polegał renesansowy charakter miłości sonetów Petrarcy?
Miłość była dla Petrarcy cudownym światem kontrastów, np. bliskość i oddalenie. To magiczna moc, wznosząca człowieka ponad sprawy codzienne. Unosi człowieka w krainę, która na ziemi daje przedsmak nieba. Renesansowy charakter miłości przedstawiony przez Petrarcę polegał na opisaniu własnych uczuć i doznań, ich niezwykłości, sprzeczności i kontrastów.
Petrarca powiązał miłosne uniesienia ze śmiercią. Według niego śmierć nie przerywa związków emocjonalnych z partnerem. Wprowadza podobieństwo egzystencji ukochanej osoby w sferach niebieskich i w sercu ukochanego. Chce umrzeć bo bardzo tęskni za ukochaną osobą.
Kobieta w renesansie: twarze zmyślone, dekolt. Ideał zdaniem malarzy: delikatne oblicze, spokój na twarzy, zagadkowość, wysmukła szyja, blada cera, delikatne dłonie, wyraźnie zaznaczone piersi.
Petrarkizm – typowa poezja miłosna, w której idealizuje się bohatera, zarówno w sferze duchowej i fizycznej. Uczucia przedstawiane są w sposób subtelny i łagodny.
Środki stylistyczne
Język ujawnia wpływ poetów klasycznych i prowansalskich. Petrarca zapożycza zwroty i słownictwo. Wiele porównań i metafor tworzonych na wzór mitologiczny. Często występuje dialog, w formie poetyckiej rozmowy ze sobą samym.