Motyw literatury:
Literatura:
- Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią
- Dziady cz. III – Adam Mickiewicz
- Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach – Jan Kasprowicz
- Tango – Sławomir Mrożek
Opracowanie motywu literatury:
Literatura dostarcza tematów, wyobrażeń sztukom plastycznym (przykładem może być literackie malarstwo Jana Matejko, który w drugiej połowie XIX wieku wręcz przejmował od pisarzy rząd dusz), sama też parafrazuje lub opisuje obrazy, rzeźby grafiki, wykorzystuje techniki stworzone na gruncie innych sztuk (np. impresjonizm). Zwykło się mówić o muzyczność lub malarskości poezji, nawet prozy. W romantyzmie powtarzano, że malarstwo winno wręcz stopić się z poezją, Słowacki traktował pisanie wierszy jako działanie podobne do malowania, muzykę uważano wtedy za mowę serca. Twórcy wielu epok marzyli o stworzeniu syntezy sztuk. Terenem ich poszukiwań stawał się przede wszystkim teatr (szczególnie opera), który umożliwiał połączenie w jednym widowisku słowa, literatury i elementów plastycznych, ruchu, muzyki.
Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią
Śmierć z tego średniowiecznego utworu była przerażającą, odrażającą, chudą, bladą kobietą bez końca nosa, z jej oczu płynęła krwawa rosa, postać żywo przypominająca rozkładające się zwłoki. W ręce trzymała kosę – to powszechne w średniowieczu wyobrażenie śmierci (np. w malarstwie ściennym, drzeworytach i innych grafikach), szczególnie w tak zwanych „tańcach śmierci” (danse macabre) symbolizujących jej nieograniczoną potęgę, władzę nad wszystkimi ludźmi i żyjącymi stworzeniami.
Dziady cz. III – Adam Mickiewicz
W III części Dziadów została wpisana całościowa koncepcja romantycznej poezji i roli poety narodu, który utracił wolność. Negatywnym punktem odniesienia stały się przy tej konstrukcji dokonania klasyków i sentymentalistów. Ich wyobrażenia ironicznie przedstawiono w scenie „Salon warszawski”.
Wczorajsza poezja, zgodnie z uwagami z „Dziadów”, była błaha, nie podejmowała aktualnych tematów, kierowała się groteskowo rozumianym „dobrym smakiem”, lubowała w sielankowych obrazach. Poglądy starszych (i zarazem w pewnym sensie dworskich, związanych z ówczesną władzą, elitami) pisarzy zostają skompromitowane poprzez skonfrontowanie ich z prawdziwą, wstrząsającą tragedią Cichowskiego (scena w salonie). Nowa, postulowana koncepcja poezji jest całkowicie odmienna. Źródło twórczości stanowi w niej natchnienie („nadczucie”), wrażliwość pisarza na ludzką krzywdę, szczególnie cierpienia narodu. Poeta ma niebywałą moc kreacyjną, wręcz cechy boskie, z tych racji jest predysponowany do przewodzenia narodowi, może poznać przyszłość, a dzięki twórczości zyskać nieśmiertelność, a poezja to sposób kontaktowania się z Bogiem, kreowania, powoływania do życia zupełnie nowych światów, ogarnięcia istoty Wszechświata. Istotą poezji jest ekspresja duszy poety z której można wydobyć każdą tajemnicę ukrytą we wnętrzu wybitnej jednostki. Poezja ma z jednej strony docierać do tajemnic ludzkiej egzystencji, z drugiej zaś wyrażać duszę narodu, jego lęki i nadzieje, objawiać przyszłość, przeznaczenie, nie unikając przy tym podejmowania spraw nawet najtrudniejszych, najboleśniejszych, również bezpośrednio aktualnych. Trudno o program bardziej ambitny, o większe ubóstwienie i absolutyzację poezji.
Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach – Jan Kasprowicz
Konstrukcja „Sonetu l” została oparta na zasadzie kontrastu barw: od szarości tatrzańskich skał, ciemnych smreków zdecydowanie odróżnia się jaskrawa czerwień różanych kwiatów. W wierszu grają, znaczą impresjonistycznie ujmowane kolory. W pierwszej części sonetu został zasugerowany ruch, zmienność pejzażu, jego dynamika – nawet krzak róży jest w niej odważnym zdobywcą, który nie obawia się nieprzychylności scenerii, otoczenia, staje się w nim barwnym akcentem: „W ciemnosmreczyńskich skał zwaliska, / Gdzie pawiookie drzemią stawy, / Krzak dzikiej róży pąs swój krwawy / Na plamy szarych złomów ciska”. Wszystkie cztery sonety utrzymane są w poetyce łączącej w sobie elementy symbolizmu i impresjonizmu. O symbolizmie wierszy pozwala mówić przede wszystkim zestawienie dwu roślin: krzewu dzikiej róży i górskiej sosny (limby). Sonety wyraźnie sugerują, że obie rośliny i samo ich kontrastowe zestawienie mają ukryty sens, są znakami pewnych pojęć, wrażeń oraz napięć pomiędzy nimi. Impresjonizm to w omawianych utworach operowanie zmiennym światłem (w pierwszym sonecie porannym, w ostatnim już wieczornym), barwnymi plamami, akcentami tworzącymi opisywany pejzaż oraz malarskie organizowanie przestrzeni.
Tango – Sławomir Mrożek
Przez postać Stomila Mrożek krytykuje awangardę formalną, uprawiającą tak zwaną sztukę dla sztuki. Nieważne, czy ktoś jest w stanie zrozumieć eksperyment teatralny oparty na dynamice faktu sensualnego. Jak mówi Eleonora: Nie zniechęcaj się, Stomilu. Jeśli ty nie będziesz eksperymentował, to kto będzie? Innymi słowy przedstawienie musi trwać. Nieistotne jest to, czy widzowie cokolwiek z niego wyniosą w sensie duchowym, emocjonalnym oraz poznawczym.