EPIKA
Cechy epiki:
- świat przedstawiony,
- pisany prozą,
- bohaterowie,
- czas i miejsce akcji.
Narrator: fikcyjna osoba mówiąca w utworze epickim, prezentuje świat przedstawiony. Wyróżniamy narratora:
- wszechwiedzącego – wypowiada się najczęściej w trzeciej osobie, posiada pełną wiedzę o świecie przedstawionym ale nie uczestniczy w wydarzeniach,
- narrator o ograniczonej wiedzy o świecie przedstawionym – wypowiada się w pierwszej osobie, jest równocześnie uczestnikiem i obserwatorem wydarzeń.
Narracja – wypowiedź prezentująca elementy świata przedstawionego utworu. Narracja może być:
- pierwszoosobowa , np. pamiętnik, dziennik,
- trzecioosobowa.
Zależności pomiędzy wypowiadaniem się bohatera, a narratora:
- narrator udziela głosu bohaterowi (tzw. mowa niezależna), np. „To będzie dobry dzień” – powiedział Antek,
- mowa pozornie zależna – domniemanie, myśli niezwerbalizowane, do końca nie wiemy czy mówi narrator.
Gatunki epickie:
- epos (epopeja) – pisany wierszem, wywodzi się ze starożytności,
- powieść (rodzaje: historyczna, fantasy, obyczajowa, przygodowa, detektywistyczna) rodzaj powieści uzależniony jest od fabuły oraz zdarzeń.
LIRYKA
Cechy liryki:
- podmiot liryczny (brak narratora),
- utwory pisane wierszem,
- występują monologi liryczne,
- występują środki artystycznego wyrazu.
Liryka dzieli się na:
- pośrednicy – podmiot liryczny nie nazywa bezpośrednio swoich uczuć i myśli, ale wyraża je m.in. poprzez opis sytuacji,
- bezpośrednio – podmiot liryczny wypowiada się w pierwszej osobie i bezpośrednio nazywa swoje uczucia i myśli.
Środki artystycznego wyrazu dzielimy na:
- środki stylistyczne: epitet, porównanie, omówienie (peryfraza), eufemizm, metafora (przenośnia), hiperbola, animizacja (ożywienie), oksymoron, alegoria, symbol, ironia.
- środki składniowe: anafora (powtórzenie słowa lub zwrotu na początku wersu), epifora (powtórzenie słowa lub zwrotu na końcu wersu), wykrzyknienie, przerzutnia (przeniesienie wyrazu lub części zdania do następnej strofy, dokończenie myśli w następnym wersie.
- Środki fonetyczne: instrumentalizacja zgłoskowa (onomatopeja).
Budowa utworu:
- stroficzna (podział na strofy),
- stychiczna (budowa ciągła).
Rodzaje rymów:
- okalające (abba)
- parzyste (aabb)
- krzyżowe (abab)
- męskie (1-sylabowe)
- żeńskie (2-sylabowe)
Podział strof:
- oktawa – strofa 8 – wersowa
- sekstyna – strofa 6 – wersowa
- kwarantyna – strofa 4 – wersowa
- tercyna – strofa 3 – wersowa
- dystych – strofa 2 – wersowa.
Gatunki liryczne:
- pieśń (poranna, wieczorna – serenada), fraszka, sielanka, psalm, pean (uwznioślony hymn poświęcony Apollinowi), tren, epitafia (na nagrobkach).
- Gatunki mieszane = synkretyczne,
- ballada – wywodzi się ze średniowiecza; łączy ze sobą elementy liryczne (nastrojowość, emocjonalność), epickie (narracyjność) i dramatyczne (dialog, akcja),
- bajka – pisana wierszem (liryka), fabuła (epika), Balladyna i Dziady cz. III – łączymy rodzaje literackie.
DRAMAT
Podział tekstu na:
Tekst główny – dialog i monolog bohaterów dramatu
Tekst poboczny (didaskalia) – informacja autora dla inscenizatorów dramatu
Akcja w dramacie jest zbudowana z następujących elementów:
- ekspozycja – sytuacja przedstawiająca główny konflikt i zapoznanie czytelnika z najważniejszymi postaciami oraz problemami utworu;
- rozwinięcie akcji – najbardziej zbudowana część przebiegu akcji
- punkt kulminacyjny – moment, w którym konflikt osiąga najwyższy stopień wyrazistości
- perypetia – nagła zmiana losów bohatera
- rozwiniecie akcji – etap końcowy przebiegu akcji, będący rozstrzygnięciem konfliktu.
Gatunki dramatyczne: komedia, tragedia, operetka.