Literatura i jej klasyfikacja

EPIKA

Cechy epiki:

  • świat przedstawiony,
  • pisany prozą,
  • bohaterowie,
  • czas i miejsce akcji.

Narrator: fikcyjna osoba mówiąca w utworze epickim, prezentuje świat przedstawiony. Wyróżniamy narratora:

  • wszechwiedzącego – wypowiada się najczęściej w trzeciej osobie, posiada pełną wiedzę o świecie przedstawionym ale nie uczestniczy w wydarzeniach,
  • narrator o ograniczonej wiedzy o świecie przedstawionym – wypowiada się w pierwszej osobie, jest równocześnie uczestnikiem i obserwatorem wydarzeń.

Narracja – wypowiedź prezentująca elementy świata przedstawionego utworu. Narracja może być:

  • pierwszoosobowa , np. pamiętnik, dziennik,
  • trzecioosobowa.

Zależności pomiędzy wypowiadaniem się bohatera, a narratora:

  • narrator udziela głosu bohaterowi (tzw. mowa niezależna), np. „To będzie dobry dzień” – powiedział Antek,
  • mowa pozornie zależna – domniemanie, myśli niezwerbalizowane, do końca nie wiemy czy mówi narrator.

Gatunki epickie:

  • epos (epopeja) – pisany wierszem, wywodzi się ze starożytności,
  • powieść (rodzaje: historyczna, fantasy, obyczajowa, przygodowa, detektywistyczna) rodzaj powieści uzależniony jest od fabuły oraz zdarzeń.

LIRYKA

Cechy liryki:

  • podmiot liryczny (brak narratora),
  • utwory pisane wierszem,
  • występują monologi liryczne,
  • występują środki artystycznego wyrazu.

Liryka dzieli się na:

  • pośrednicy – podmiot liryczny nie nazywa bezpośrednio swoich uczuć i myśli, ale wyraża je m.in. poprzez opis sytuacji,
  • bezpośrednio – podmiot liryczny wypowiada się w pierwszej osobie i bezpośrednio nazywa swoje uczucia i myśli.

Środki artystycznego wyrazu dzielimy na:

  • środki stylistyczne: epitet, porównanie, omówienie (peryfraza), eufemizm, metafora (przenośnia), hiperbola, animizacja (ożywienie), oksymoron, alegoria, symbol, ironia.
  • środki składniowe: anafora (powtórzenie słowa lub zwrotu na początku wersu), epifora (powtórzenie słowa lub zwrotu na końcu wersu), wykrzyknienie, przerzutnia (przeniesienie wyrazu lub części zdania do następnej strofy, dokończenie myśli w następnym wersie.
  • Środki fonetyczne: instrumentalizacja zgłoskowa (onomatopeja).

Budowa utworu:

  • stroficzna (podział na strofy),
  • stychiczna (budowa ciągła).

Rodzaje rymów:

  • okalające (abba)
  • parzyste (aabb)
  • krzyżowe (abab)
  • męskie (1-sylabowe)
  • żeńskie (2-sylabowe)

Podział strof:

  • oktawa – strofa 8 – wersowa
  • sekstyna – strofa 6 – wersowa
  • kwarantyna – strofa 4 – wersowa
  • tercyna – strofa 3 – wersowa
  • dystych – strofa 2 – wersowa.

Gatunki liryczne:

  • pieśń (poranna, wieczorna – serenada), fraszka, sielanka, psalm, pean (uwznioślony hymn poświęcony Apollinowi), tren, epitafia (na nagrobkach).
  • Gatunki mieszane = synkretyczne,
  • ballada – wywodzi się ze średniowiecza; łączy ze sobą elementy liryczne (nastrojowość, emocjonalność), epickie (narracyjność) i dramatyczne (dialog, akcja),
  • bajka – pisana wierszem (liryka), fabuła (epika), Balladyna i Dziady cz. III – łączymy rodzaje literackie.

DRAMAT

Podział tekstu na:

Tekst główny – dialog i monolog bohaterów dramatu

Tekst poboczny (didaskalia) – informacja autora dla inscenizatorów dramatu

Akcja w dramacie jest zbudowana z następujących elementów:

  • ekspozycja – sytuacja przedstawiająca główny konflikt i zapoznanie czytelnika z najważniejszymi postaciami oraz problemami utworu;
  • rozwinięcie akcji – najbardziej zbudowana część przebiegu akcji
  • punkt kulminacyjny – moment, w którym konflikt osiąga najwyższy stopień wyrazistości
  • perypetia – nagła zmiana losów bohatera
  • rozwiniecie akcji – etap końcowy przebiegu akcji, będący rozstrzygnięciem konfliktu.

Gatunki dramatyczne: komedia, tragedia, operetka.