Odprawa posłów greckich – streszczenie

Tytuł: Odprawa posłów greckich

Autor: Jan Kochanowski

Gatunek: tragedia (pierwsza polska)

Czas i miejsce akcji: Troja (przed pałacem królewskim), II połowa XII w. p.n.e.

Fabuła: oparta na micie o wojnie trojańskiej i Iliadzie Homera

Odprawa ukazała się w 1571 r. Premiera odbyła się 12 stycznie 1578 r. w Ujazdowie, przed obliczem króla Stefana Batorego, z okazji zaślubin Jana Zamoyskiego z Krystyną Radziwiłłówną.

Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie ? Utwór skierowany do rządzących krajem, którzy otrzymali władzę od Boga, więc powinni być dobrymi pasterzami i opiekować się poddanymi, traktować ich równo i sprawiedliwie. Gdy nie będą wypełniać dobrze swoich obowiązków zniszczą kraj. Na ziemi nie mają zwierzchnika ale czeka na nich sąd Boży, na którym zostaną rozliczeni ze swoich czynów. Bóg jest nieprzekupny, zwraca uwagę na czyny, nie na pochodzenie ludzi. Pieśń kończy się ostrzeżeniem, że rządy nieodpowiednich władców prowadzą do upadku miast i mocarstw:

Przełożonych występy miasta zgubiły

I szerokie do gruntu cesarstwa zniszczyły.

Odprawa posłów greckich – streszczenie

Prolog: Wypowiedź Antenora, z której dowiadujemy się, że przybyli posłowie greccy (Ulisses, Odyseusz, Menelaos) do Troi po zwrot Heleny, żony króla Menelaosa, uprowadzonej ze Sparty przez Aleksandra (Parysa). W razie odmowy przygotowani są na wszczęcie wojny. Król Priam musi zadecydować czy oddać Helenę. Namawia go do tego Antenor, który uważa że Grecy mają rację żądając zwrotu królowej. Parys próbuje przekupić radę trojańską aby nie wydali Heleny.

Episodion I: Rozmowa Antenora z Aleksandrem. Dla Antenora najważniejsze jest dobro Troi, nie ulega przekupstwu. Parys zarzuca przyjacielowi zazdrość i przekupstwo, stwierdza, że mieszkający u niego Grecy obdarowali go złotem. Po ostrej kłótni obaj odchodzą.

Stasimon I: Skarga chórku trojańskich panien na młodych, którzy nie kierują się rozumem lecz dogadzają swoim zachciankom: By rozum był przy młodości| (…) Mniej by na świecie było trosk. Skarga na młodych tak na prawdę dotyczy Aleksandra: Zdrowie i sławę tracą, tracą majętność | I ojczyznę w ostatnie zawodzą trudności.

Episodion II: Skargi Heleny, która nie czuje się szczęśliwa w Troi i żałuje pochopnej decyzji.Tęskni za dziećmi i objawia się spotkania z mężem. Pociesza ją starsza kobieta – Pani Stara. Posłowie już przyjechali po swoją królową, więc niedługo sprawa się rozstrzygnie.

Stasimon II: Pieśń skierowana do władców, którzy winni patrzeć na dobro ogółu. Rozpoczyna się do słów: Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie. Chór wspomina o odpowiedzialności i obowiązkach władców wobec kraju: Miejsce to przed oczyma zawżdy swojemi, | Żeście miejsce zasiedli boże na ziemii | Z którego macie nie tak własne rzeczy, | Jako wszystek ludzki mieć rodzaj na pieczy.

Episodion III: Relacje posła z przebiegu narady trojańskiej, w której brali udział król Priam, Aleksander, Antenor i liczni dostojnicy. Najpierw głos zabrał król Priam oświadczył że mimo miłości do syna podporządkuje się decyzji rady. Po nim głos zabrał Aleksander, który zaczął usprawiedliwiać swój czyn:

• Parys powołał się na słowa bogini Wenus, która ofiarowało mu Helenę, w zamian za rozstrzygnięcie na jej korzyść sporu z nią, Ateną i Herą o złote jabłko dla najpiękniejszej.
• Przypomniał niedawną wojnę z Grekami, którzy dokonali wielu zniszczeń.
• Powołał się także na historię, w której grecki heros Jazon wykradł siostrę Priama Medeę, więc mówi: Jeślim co teraz winien, toż i oni winni.

Następnie głos zabrał Antenor który nazywa postępowanie Parysa nikczemnym, ponieważ będąc gościem króla Sparty podstępnie uprowadził jego żonę.Pogwałcił tym samym święte prawo gościnności, więc ta powinna wrócić do domu: Grekowie Heleny nie tylko przez posły, | Ale nawet i przez miecz domagać się będą. Przestrzega przed nową wojną, którą wywoła odmowa i spełnienie zachcianki królewicza. Antenor wyraził też zdziwienie, że Aleksander powołał się na historię Medei, za której krzywdę nikt do tej pory nie domagał się rekompensaty od Greków: Nie wiem jako słusznie | Swój własny występ cudzą krzywdą bawić chcemy? Co do niedawnej wojny  z Grekami na którą także powoływał się Aleksander stwierdził, że była wynikiem nieprawości jego dziadka: Nasza niesprawiedliwość do tego upadku | Nas przywiodła. Wielu mówców (Eneasz, Pantus, Tymetes, Lampon, Ukalegon) zgodzili się z Antenorem.

Następnie głos zabrał Itakeon, który nie radzi oddawać Heleny, należy stoczyć wojnę, która ukarze kto jest silniejszy. W porywczych słowach stwierdził, że nikt nie ma prawa narzucać Trojanom swojej woli: jako nam kolwiek Grekowie zagrają, | Tak my już skakać musim? Jeśli teraz ustąpią to żądania Greków  mogą stale wzrastać: Teraz nam Helenę | Wydać każą, po chwili naszych się żon będą | I dzieci upominać. O racji stron ma przesądzić wojna: Szabla ostra przy boku to pan; ta rozstrzygnie, | Kto komu czołom bić ma. Twierdził także, że nie należy oddawać Heleny dopóki nie rozwiąże się kwestii Medei.

Wówczas posłowie zmieniają zdanie. Przeprowadzono głosowanie i zwyciężył Parys. Posłaniec, który opowiedział Helenie o przebiegu z obrad odchodzi.P osłom greckim odmówiono wydania Heleny, więc zostanie w Troi.

Czterowersowy komentarz Chóru: Następuje to pewne zaburzenie w budowie, którego badacze nie uznają za kolejny stasimon, lecz twierdzą że od razu nastąpiło przejście do Episodionu nr IV

Chór krótko ocenia postępowanie Heleny: Tej podobni ta powieść gmyśli, mniej bynajmniej. | I onej, nie wiem, na co ta radość wynidzie. Posłowie Greccy są rozgoryczeni, że odprawiono ich z niczym.

(Episodion IV):Przemówienie posłów greckich, którzy nie są zadowoleni z usłyszanej decyzji. Szczególnie słynny jest monolog Ulissesa:

O nierządne królestwo i zginienia bliskie,

Gdzie ani prawa ważą, ani sprawiedliwość

Ma miejsca, ale wszystko złotem kupić trzeba!

Państwo, w którym młodzież jest leniwa, rozpustna i pogrążona w pijaństwie, jak zepsute od środka i zdąża ku upadkowi. Młodzież trojańską nazywa orszakami darmozjadów, którzy nie są w stanie wygrać żadnej wojny. Menelaos uskarża się na krzywdę jaką wyrządzili mu Trojańczycy i prosi bogów o pomoc w zemście.

 

(Stasimon III): Pieśń chóru: O białoskrzydła morska pływaczko… Zapowiada się wielka wojna pomiędzy Grecją a Troja: Serce zatrwoży, kiedy trąby | Ogromne zagrzmią, a pod mury | Nieprzyjacielskie staną szańce.

Episodion V: Rady Antenora skierowane do króla na temat przygotowań do wojny. Czasu pozostało już niewiele i niedługo greckie wojska zaatakują. Wróżby Kasandry mającej dar jasnowidzenia. Przepowiada wojnę i późniejsze klęski jakie dotkną Troję. Przedtem jednak skarży się Apollinowi, że choć otrzymała dar jasnowidzenia nikt jej nie wierzy. Gdy Kassandra skończyła przepowiadać chór odprowadza ją wycieńczoną do pałacu. Jej słowa przypominają mu sen żony, który przepowiadał zgubę kraju: bo, gdy z tym złym synem, | Aleksandrem, chodziła (…) | Śniło się jej (…) że miasto dziecięcia | Pochodnią urodziła. Antenor przywołuje dawne przepowiednie na temat królewskiego dziecka, które miało upad ojczyźnie przynieść.

Epilog: Antenor błaga króla aby nie lekceważył słów córki Kassandry. Rotmistrz przynosi wiadomość o rozpoczęciu wojny przez Greków. Na razie przybyło pięć statków ale jeśli posłowie greccy powrócą bez Heleny, przypłynie tysiąc okrętów. Narada Priamia z Antenorem nad przygotowaniami do wojny, zostaje zwołana na następny dzień.

Bohaterowie tragedii:

Zgodnie z antyczną tradycją Kochanowski nie przedstawia indywidualnych cech bohaterów. Skupia się raczej na ukształtowaniu typów i postaw, tu głównie politycznych.

Antenor ? bohater pozytywny, jest przewidujący, wyróżnia się nieugiętą prawością i dalekowzrocznością polityczną, chce aby Helenę oddano Grekom. Uważa, że dobro ogółu jest ważniejsze niż dobro jednostki, nawet jeżeli chodzi o syna króla. Poza tym jest prawdomówny, sprawiedliwy, mądry, to nieskazitelny patriota. Brzydzi się przekupstwa i głośno o tym mówi, nie ukrywa tego. Głośno krytykował szlachtę za prywatę, żądzę zysku, łamanie norm prawnych. Twierdził, że Parys ulega zachciankom, za które wszystkim przyjdzie zapłacić. Powoływał się na stare prawa dotyczące gościnności, które Parys złamał porywając Helenę. Uważał, że wina leży po stronie Parysa, przez co okrzyknięto go zdrajcą. Najważniejsze było dla niego dobro państwa i interes społeczności, toteż za wszelką cenę starał się uniknąć wojny.

Aleksander (Parys) ? bohater negatywny, dumny syn króla Priama. Źle pojmuje wartości i wolność. Jest egoistą, aby mieć pewność, że Helena zostanie przekupuje posłów aby głosowali zgodnie z jego wolą. Nie interesują go losy kraju, wyżej bowiem stawia swoje szczęście niż dobro ojczyzny

Ikateon – porywczy egoista i krzykacz. Jako przyjaciel Aleksandra przemawia na naradzie w jego obronie. Odwaca sytuacje, jego zdaniem jeśli trojanczycy oddadzą Helenę okażą słabość wobec wroga. Grał na uczuciach ambicji narodowej i niechęci do Greków.

Król Priam – odpowiednik Stefana Batorego, jest niezdecydowany. Przedstawiony jako starzec, który nie jest już w stanie rządzić państwem. Jest zadowolony z decyzji rady, która poparła jego syna. Tak bardzo kocha syna, że nie podejmuje żadnych działań, nawet nie nazywa tego co uczynił Aleksander: Syn mój w Grecyjej żony dostał, nie wiem jako.

Dostojnicy – członkowie rady, którzy ostatecznie poparli Ikateona, chociaż wiedzieli, że Troja nie jest gotowa do walki i obrony.

Helena – niezwykle piękna kobieta, która obawia się spotkania z mężem i martwi się o pozostawione dzieci. W Troi nie czuje się dobrze: Jak sama coś mało | Od niewolnice rózna, przymówkom dotkliwym | I złej sławie podlegała. Przeklina moment spotkania z Aleksandrem, przez niego utraciła dobrą sławę.

Ulisses i Menelaus – posłowie greccy, których zdaniem przekupność i demoralizacja mieszkańców Troi sprowadzi na miasto nieszczęście.

Kassandra – córka królewska, kapłanka Apollina, jest symbolem daremnego ostrzegania.

Młodzież – wrzód szkodliwy w Rzeczypospolitej, rozpita, rozśpiewana, zdemoralizowana, niezdolna do obrony kraju.

Chór – składał się z papnien trojańskich, nie zaś jak zwykle bywało z mędrców i starców. Nie angażuje się w akcję, poza jednym momentem, gdy wprowadza na pokój Kassandrę. Jego wypowiedzi cechuje patos. Nie kontaktuje się z bohaterami, toteż jego wypowiedzi można traktować jako zupełnie odrębne części.

Rola utworu:

• Utwór miał pouczać szlachtę polską, więc pełnił funkcję dydaktyczną. Ostro skrytykowano państwa i społeczeństw, w których nie obowiązują żadne prawa ani poczucie sprawiedliwości, lecz panuje przekupstwo. Skrytykowano także młodzież magnacką i szlachecką, która prowadzi państwo ku upadkowi. Młodzież nazwano nawet wrzodem rzeczypospolitej: Jakiż to wrzód szkodliwy w Rzeczypospolitej Młódź wszeteczna! Młodzi to darmozjady próżnujący na zbytkach. Ulisses widzi upadek królestwa, którego losy spoczywają w rękach egoistycznej młodzieży.
• Ukazanie słabości polskiego społeczeństwa, które samo dąży do zguby miało wywołać zmiany. Dbałość o własne interesy, przekupstwo i rozkład moralny może doprowadzić do upadku państwa.
• Krytyka młodzieży – nadziei narodu polskiego. Jest nieodpowiedzialna, leniwa i lekkomyślna, żyje w dostatku i prowadzi hulaszczy tryb życia. Nie są zdolni do poświęcenia i miłowani ojczyzny, nie dbają o swój honor, w sytuacji zagrożenia wybierają dobro własne aniżeli ogółu. Przykładem takiej postawy jest nieodpowiedzialny i niekonsekwentny Parys. Jego całkowitym przeciwieństwem jest Antenor: inteligentny, odpowiedzialny, patriota, kieruje się dobrem ojczyzny i moralnością. Ponosi odpowiedzialność za swoje czyny i do końca pozostaje wierny królowi.
• Antenor jest bohaterem wartym naśladowania

Budowa wzorowana na klasycznym dramacie greckim:

Tragedia jest oparta na klasycznym dramacie greckim, jednak nie zachowano do końca odwzorowano jego konstrukcję.

Troja jako XVI w. Polska:

Mimo, że akcja Odprawy toczy się w Troi, to Kochanowski zastosowała kilka elementów, które modelują zdarzenia i osoby z przeszłości według wzorców współczesnych. Spowodowało to zatarcie się różnic pomiędzy rzeczywistością a daleką Troją. Utwór niesie za sobą uniwersalne przesłanie dla członków wszystkich krajów, gdzie bliskie zguby jest królestwo Gdzie ani prawa ważą, ani sprawiedliwość | Ma miejcie, ale wszystko złotem kupić trzeba!

• Troję Kochanowski nazywa Rzeczpospolitą a zatem Troja jest alegorią XVI w. Polski ogarniętej kryzysem, osłabionej wewnętrznymi sporami, z powoli zmniejszającymi się granicami
• Trojańczycy (sentorowie) to dla niego szlachta polska, którą krytykuje. Mówi o kłótliwości rady, jej egoizmie i przekupstwie, podziale na tych co siedzieli, i tych, co za stołkami stali.
• Przedstawia realia sejmu polskiego: stukanie laskami aby zabrać głos, głosowanie przez rozstąpienie, kłótliwość. Przygotowania do narady poprzedza agitacja, przekupstwo posłów. Sama narad jest chaotyczna, próbuje nad nią zapanować marszałek uderzający laską. Decydujący głos mają przekupieni krzykacze, np. Ikateon. Uczciwy i rozsądny głos nie ma posłuchu, np. Antenor.
• Król Priam przypomina króla Stefana Batorego (opieszałość, tchórzliwość, niezdecydowanie, krótkowzroczność, pasywna postawa)
• Kochanowski przewidział początki rozpadu polskiego parlamentu, sugerował tragiczne losy państwa, w którym najważniejsze decyzje podejmują krzykacze i przekupieni posłowie.
• Poeta krytykuje głównie szadzących. Sprawowanie wysokiego urzędu w państwie, to honor na który trzeba sobie zasłużyć. Ten dar od Boga trzeba traktować odpowiedzialnie i z szacunkiem. Z ubolewaniem stwierdza, że nie wszyscy ludzie są bliscy tego ideału. Przykładem jest niezdecydowany i lękliwy Priam (król Polski), który chętniej słucha posłów niż własnego sumienia. Przy podejmowaniu decyzji ważniejsze jest dla niego dobro syna niż państwa. Podobnie jego syn Parys, także nie dorósł do godności, którą odziedziczył.
• Polska zagrożona jest wojną (z Moskwą), podobnie jak Troja.

Utwór jest ostrzeżeniem, że w państwie w którym jakaś grupa ludzi lub osoba przedkłada swój interes nad interes ogółu i sprawiedliwość społeczną, może dojść do upadku. Świadczą o tym głównie pieśni chóru:

• stasimon I – By rozum był przy młodości
• stasimon II – Wy którzy Pospolitą Rzeczą władacie

Antenor jako wzór patrioty:

Był senatorem trojańskim, doradcą Aleksandra, jest w wieku dojrzałym. Otwarcie prezentuje swoje poglądy. Wykazuje się wrogą postawą wobec przekupstwa, nie można go kupić, podobnie jak jego przodków.  Ten kto próbuje go przekupić, wie że może przegrać.  Krytykuje tych, którzy przekupują, wie że tacy ludzie są niesprawiedliwi. Ten kto bierze łapówki przyczynia się do upadku kraju i swojego przez krótkowzroczność.  Jest wierny Bogu i tradycji, honorowy i odważny. Nad przyjaźnią stoi prawda. Stawia dobro ogółu nad kaprys jednostki. Najważniejsza jest miłość do ojczyzny, którą stawia się ponad wszystko inne. To prawdziwy patriota rozsądny i rozważny. Postępuje zgodnie z własnym sumieniem. Ostrzega króla przed grożącym niebezpieczeństwem.Robi wszystko aby zapobiec wojnie: apeluje o wydanie Heleny do obywateli, zabiega o utrzymanie pokoju. Jego argumenty nie znalazły posłuchu, musi więc ulec większości. Jest dobrym strategiem. Skoro wojna jest nieunikniona lepiej jest atakować, niż się bronić: radźmy też o wojnie, nie wszystko się brońmy: Radźmy jak kogo bić, lepiej niż go czekać. Wykazuje się wysoką świadomością polityczną. To człowiek godny naśladowania, oddany sprawom państwa i kierujący się jego dobrem.

Aleksander (Parys) jako egoista:

To postać lekkomyślna, niezrównoważona i egoistyczna. Cechuje go przekupstwo i prywata. Chce pozyskać głos Antenora pochlebstwem, następnie złotem i groźna, nie unika intryg. Najważniejsze jest spełnienie jego zachcianek.Nie liczą się dla niego sprawy narodu i państwa, jest typowym polskim szlachcicem. Prowadzi swój kraj do zguby.

Cytaty:

• Czuję o sobie, widzę, Aleksander:
  Praktyki czyni, towarzystwa zbiera, śle upominki, aż i mnie  nie minął;
  A mnie i dom mój, i co mam z swych przodków,
  Nie jest przedajno. A miałbym swą wiarę
  Na targ wynosić, uchowa mię tego Bóg mój.
  Nie ufa swej sprawiedliwości, kto złotu mówić od siebie rzecz karze.
  Lecz i tak człowiek małego baczenia,
  który na zgubę Rzeczypospolitej
  Podarki bierze, jakoby sam tylko
  Wcale miał zostać, kiedy wszystko zginie.
  Ale mnie czas do roboty, bo dziś król chce posły
  Odprawiać.
  – Ten słowa, królu, nie są ku wyrozumieniu
  Nazbyt trudne, a zgoła tobie i ojczyźnie
  Upadek Opowiadają; przez Boga cię proszę,
  Nie waż ich sobie lekca ani mniej za baśni.
  Baczę, ze jej trzeba;
  Acz mi to słowa przykre i coś nie bez wróżki
  Na każdy rok nam każą radzić o obronie;
  ba, radźmy też o wojnie, nie wszystko się brońmy:
  Radźmy, jako kogo bić; lepiej, niż go czekać!
  
• Aleksander: Piękne sumienie stać przy przyjacielu
  Antenor: Jeszcze piękniejsze zostawić przy prawdzie.
• Niech się Aleksander tak drogo nie żeni
  Żeby małżeństwo swoje upadkiem ojczyzny
  I krwią naszą ma płacić: Jeśli w łaskę dufa
  Bogini swej

Kochanowski krytykuje przez wypowiedz Ulisesa hulaszczy tryb życia, prowadzący do upadku Rzeczypospolitej. Krytykuje ich obżarstwo i lenistwo. Stawia bardzo konkretne zarzuty, bo dba o dobro ojczyzny. Uważa, że gdy przyjdzie czas nie będą stanąć w jej obronie. Nigdy w parze z młodością, nie idą rozum i rozwaga. Tracą majętność i ojczyznę.  Kochanowski nawołuje ludzi aby postępowali sprawiedliwie. Na końcu zostaną rozliczeni przez Boga na równi z ludźmi niższych stanów.

Troja jest tu symbolem źle zarządzanego miasta, które znajduje się w kryzysie.

Uniwersalność dramatu Kochanowskiego:

Ukazuje nam prawdy, które były aktualne w starożytności oraz w dawnej i obecnej Polsce:

• państwo a jednostka – ich wzajemne powinności i obowiązki,
• przedstawienie postaci godnej naśladowania – Antenora,
• krytyka władców i społeczeństwa,
• potępienie egoizmu, prywaty i przekupstwa,
• najważniejszy wpływ na losy państwa ma poziom moralny reprezentowany przez społeczeństwo.