Opracowanie motywu pokory:
Postawa pokory wobec Boga i świata ma w europejskim piśmiennictwie z reguły chrześcijańskie korzenie. Sam franciszkanizm to kierunek literacki, który nawiązywał do światopoglądu świętego Franciszka z Asyżu. W 1892 roku wydano w Polsce przekład (dokonany przez L. Staffa) anonimowego, pełnego niepowtarzalnego uroku, dzieła Kwiatki św. Franciszka. Ten utwór przypomniał o franciszkańskich ideałach miłości, przebaczenia, zjednoczenia człowieka z naturą, radości życia (także ubogiego), prostych i pięknych formach religijności, i pogodzeniu z Bogiem. Taka filozofia (w sposób oczywisty sprzeczna z hasłami dekadencji) znalazła odbicie w twórczości między innymi Jana Kasprowicza, Leopolda Staffa, można mówić i o analogiach pomiędzy franciszkanizmem a właściwymi Leśmianowi ujęciami jedności człowieka i tworzącej przyrody. Wybitnym przedstawicielem franciszkanizmu w dzisiejszej poezji polskiej jest Jan Twardowski, franciszkańskie stylizacje znajdziemy w opowieściach o życiu i twórczości Edwarda Stachury.
Legenda o świętym Aleksym
Aleksy, jako ucieleśnienie wzoru ascety, przybrał pozę człowieka skrajnie pokornego wobec życia i Boga. Pochodząc z możnego rodu, wyrzekł się dóbr materialnych, został żebrakiem, wyznaczył sobie miejsce na samym dnie społecznej hierarchii, pokornie znosił wszelkie upokorzenia.
Kwiatki świętego Franciszka
Kwiatki świętego Franciszka to utwór anonimowy, nie jest znany jego autor. Być może był nim jeden z uczniów świętego Franciszka. Ten zbiór opowieści i legend powstał na przełomie XIII i XIV wieku, został napisany w języku włoskim. W opowieściach splatają się realia historyczne z elementami legendy otaczającej postać świętego Franciszka i przekazami fantastycznymi. Święty Franciszek z Asyżu (Giovanni Bernardone, żyt około 1181-1226) jest jednym z największych i najbardziej popularnych świętych Kościoła katolickiego. Założył aż trzy zakony: franciszkanów, klarysek oraz tzw. trzeci zakon dla osób świeckich. Odrzucił model ascetycznego życia za zamkniętymi bramami klasztorów, zastąpi) go wędrownym kaznodziejstwem i utrzymywaniem się z jałmużny (stąd nazwa zakony żebracze). Zapoczątkował cały nurt wewnętrznej reformy Kościoła, w owych latach pogrążonego w upadku obyczajowym, handlującego sakramentami i relikwiami, co sprzyjało rozwojowi sekt religijnych, upadkowi duchowości w klasztorach. Byt to w Europie czas okrucieństwa, wojen, głodu, licznych epidemii. W takiej realności Franciszek zaproponował wiarę równie prostą, co radosną, płynącą z bezgranicznej miłości do Boga i wszelkiego stworzenia, ziemi. Podstawowe elementy myśli świętego Franciszka, jego duchowości zostały wywiedzione z Ewangelii. Są nimi przede wszystkim: miłość do Boga, ludzi oraz przyrody (człowiek czerpie radość z obcowania z nią), naśladowanie Chrystusa, dobrowolne ubóstwo (uczące pokory, współczucia, będące wyrazem miłości do bliźnich, prowadzące do wewnętrznej doskonałości), pokora, braterstwo. Franciszkańska religijność, odmienna od średniowiecznej, na plan pierwszy wysuwa wewnętrzne przeżycia, wrażliwość, poetycką wyobraźnię, dobroć, pogodę ducha, po prostu radość istnienia. Urok tej pogodnej i nieskomplikowanej filozofii polega przede wszystkim na akceptacji życia, natury, człowieka – wszystko to jest ujmowane jako dar od Boga. Wskazania dotyczą głównie szanowania natury, życia w ubóstwie, pokornego przyjmowania wyroków Stwórcy, służby innym ludziom.
Święty Franciszku… – Jan Twardowski
Utwór, przywołujący postać św. Franciszka z Asyżu, jest wyrazem franciszkańskiej pokory wobec dzieła Stworzyciela, całej natury, przyrody. Podmiot liryczny, nieco żartobliwie i przekornie, wyznaje: ze wszystkich cudów natury /jedynie poważam trawę. Trawę (roślinę pospolitą, nie dającą żadnych owoców, stale deptaną) nazywa swą siostrzyczką, karmelitanką bosą, wyznacza sobie w porządku świata takie samo miejsce, chce naśladować franciszkańską postawę pokory.
Dziady cz. III – Adam Mickiewicz
Ksiądz Piotr byt bernardynem pełniącym obowiązki więziennego kapelana w Wilnie, opiekującym się więźniami. Dzięki egzorcyzmom wypędził z Konrada Szatana, żarliwie modląc się, biorąc na siebie jego grzechy, ocalił go przed potępieniem. Wzywał głównego bohatera do pokory, oddania Bogu. Sam trwając przy takiej postawie (etyce pokory), dostępował łaski widzenia, Bóg objawiał mu przyszłość Polski i wyjaśniał sens aktualnych wydarzeń. Także Konradowi Ksiądz Piotr przepowiedział dalsze losy Często uważa się Księdza za tytana pokory, która jest najwyższą mocą dostępną człowiekowi. Tak widziany Ksiądz Piotr to przeciwieństwo Konrada: ktoś prosty, pokorny, bezgranicznie ufający boskiej nieomylności, dobroci, a jego nieskomplikowana wiara ma mimo wszystko wymiar metafizyczny, prowadzi aż do profetyzmu (daru widzenia przyszłości). Konstrukcja tej postaci potwierdza zasady więzi pomiędzy człowiekiem i Bogiem, spoza ziemskiej realności czerpie ona treści swych bardzo optymistycznych widzeń, przepowiedni równocześnie niejasnych.
Literatura:
- Legenda o świętym Aleksym
- Kwiatki świętego Franciszka
- Święty Franciszku… – Jan Twardowski
- Balladyna – J. Słowacki
- Dziady cz. III – A. Mickiewicz
- Quo Vadis – H. Sienkiewicz
Przydatne cytaty:
- Im świętsza jest prawda, tym pokorniejszy powinien być ten, kto ją głosi. – Mikołaj Gogol
- Skąd bierze się moja pokora? A stąd, że zasiadam do stawiania znaczków na papierze w nadziei, że coś wyrażę, umiem na tym spędzać całe dnie, ale kiedy postawię kropkę, widzę, że nie wyraziłem nic. – Cz. Miłosz