Epoki literackie w tablicach

• Od VIII w. p.n.e.
• Do V w. n.e., czyli do upadku cesartwa zachodniorzymskiego – 476r.
• Czas trwania około 1300 lat.

• Stoicyzm – główny przedstawiciel Zenon z Kioton, celem życia są cnota i dobro, ideałem człowieka jest mędrzec nieulegający namiętnościom. Spokój można osiągnąć nie szalejąc z radości w chwilach szczęścia i nie tonąc w rozpaczy w nieszczęściu. Należy zachowań kamienną twarz i dystans.
• Epikureizm – twórca Epikur, celem życia są przyjemności i szczęście, ale są osiagnalne jedynie dla człowieka mądrego i sprawiedliwego
• Hedonizm – skrajna postać epikureizmu, nastawiona jedynie na doznawanie przyjemności.

• Religijna (świątynie, posągi bóstw).
• Propagandowa (posągi władców, łuki triumfalne).
• Użytkowa (akwedukty, ceramika, rzeźba, malarstwo ścienne).
• Dążenie do oszczędności wyrazu.
• Zachowany realizm.
• KLASYCYZM – od łac. classiccus – wzorcowy, doskonały. Ceniono harmonie, ład, symetrię i uporządkowanie. Nie tylko w sztuce, ale również wśród ideałów życiowych (carpe diem). Antyk stwarza wyjściowy, klasyczny kanon dotyczący norm tworzenia sztuki, określający wyznaczniki piękna lub brzydoty, określono nawet reguły komponowania gatunków literackich. Do powstałego w tym czasie klasycznego kanonu będą odwoływać się  lub wyzwalać się z niego myśliciele i artyści epok późniejszych.

• VIII – IV w. p.n.e. ostra rywalizacja niezależnycg greckich państw miast
• V w. p.n.e. okres klasycznej kultury greckiej, Ateny ośrodkiem kultury
• 330 p.n.e. podboje Aleksandra Macedońskiego
• od I w. p.n.e. cały świat antyczny zjednoczony wokół imperium rzymskiego
• IV- V w. rozpad imperium rzymskiego na łaciński Zachód oraz grecki Wschód

• wielkie osiągnięcia matematyków: Tales, Pitagoras, Euklides
• rozwinięte nauki przyrodnicze, np. system Ptolemeusza w astronomii

• najwazniejsze gatunki powstały w języku greckim
• dzieła łacińskie powstają pod silnym wpływem kultury greckiej

• upamiętnianie mitów, bohaterów, herosów
• rozważanie problemów filozoficznych, etycznych, estetycznych

• mitologiczna,
• filozoficzna,
• historyczna,
• miłosna,
• autotematyczna

• Carpe diem – chwytaj dzień, czyli dążenie do cieszenia się z tego co mamy i wykorzystania każdej chwili
• Non omnis moriar – nie wszystek umrę, czyli przeświadczenie, że artysta zyskuje nieśmiertelność dzięki swoim dziełom
• Aurea mediocratis – zasada złotego środka, czyli ważne jest umiarkowanie, spokój i pogoda ducha; zarówno brak jak i nadmiar są szkodliwe, z życia czerpiemy tylko to co jest nam potrzebne.
• Poznaj samego siebie – szukanie prawdy w sobie, w swoich przemyśleniach.

• natchniony artysta, np. Homer, Horacy
• mędrzec – bogaty w przemyślenia, oszczędny w słowa, np. Cycero, Marek Aureliusz

• heros – waleczny, mężny, wierny przyjaciel (Herakles, Achilles, Hektor), czasmi przebiegły (Odyseusz, Tezeusz)
• władca – sprawiedliwy, mężny wódz, rozważny (Agamemnon)
• bohater tragiczny – z wysokiego rodku, uwikłany w sytuacją tragiczną (Antygona, Edyp)

• heksametr (sześć stóp w każdym wersie, liczba sylab w wersie zmienna, brak rymu, stopy wyznaczone przez samogłoski długie)
• brak rymu
• porównania homeryckie, np. prędkonogi Achilles
• utwory wykonywane w ścisłym połączeniu z muzyką

• Epos: najważniejszy gatunek epicki, dominował do XVIIw., potem zastąpiła go powieść. Narrator opowiada o przeszłych wydarzeniach, akcja obejmuje dzieje bohaterów na tle ich społeczności, kompozycja ma charakter epizodyczny. Wydarzenia rozgrywają się jednocześnie na płaszczyźnie boskiej i ludzkiej. Utwór dzieli się na cząstki fabularne, np. pieśni. Losem bogów rządzi Fatum, czyli przeznaczenie, oni z kolei wpływają na losy ludzi. Pisany heksametrem, występują liczne epitety, apostrofy, porównania homeryckie. Utwór rozpoczyna się inwokacją, czyli zwrócenie się do, np. muzy przepełnione apostrofami. Często występuje retardacja, czyli zatrzymanie akcji, w celu wywołania napięcie u odbiorcy. Np. Homera – Iliada,  Odyseja
• Tragedia: podstawowy gatunek dramatyczny, który powstał już w starozytności. Cechuje go obecność dialogu i brak obecności narratora, postacie przedstawiane są w działaniu. Tematyka poważna, styl wypowiedzi wysoki, a utwór kończy katastrofa. Bohater doświadcza ironii tragicznej – nie ma dobrego wyjścia z sytuacji, każda decyzja bohatera zaowocuje tragedią. Występuje zasada trzech jedności: miejsca (akcja toczy się w jedynm miejscu), czasu (czas akcji wynosi dobę) i akcji (wydarzenia skupiają się wokół jednego wątku). Podczas oglądania trategii widzowie mieli doświadczać katharsis, czyli oczyszczenia. Twórcy: Sofoklesa (Antygona,  Król Edyp), Eurypides (Medea, Elektra, Ifigenia w Aulidzie), Ajschylos  (Oresteja, Błagalnice,  Prometeusz skowany).
• Sielanka: Teokryt
• Pieśni:  Safona
• Komedie: Arystofanes – Ptaki, Żaby, Sejm niewieści
• Bajki: Ezop
• Anakreontyki: Anakreont
• Elegie: Tyrteusz
• Dialogi: Platon – Uczta, Państwo
• Ody: Pindar
• Kodyfikacje literatury: Arystoteles – Poetyka

• Epos: Wergiliusz – Eneida
• Mity: Owidiusz: Przemiany – poetycka wersja mitologii
• Mowy: Cycero
• Pamiętniki: Juliusz Cezar – Wojna galijska, O wojnie domowej; Marek Aureliusz – Rozmyślania
• Pisama etyczne: Seneka – O życiu szczęśliwym
• Dzieła historyczne: Tacyt
• Pieśni: Horacy
• Kodyfikacje literatury: Horacy – List do Pizonów

w Polsce przyjmuje się zakres od końca X w. do schyłku XV w. (lub do 1543); trzy podokresy:
1) X–XIII w. (od powstania państwa polskiego do końca okresu rozbicia dzielnicowego)
2) XIV w. (jednoczenie się państwa polskiego, pierwsze próby literackie w języku polskim)
3) XV w. (kształtowanie się wspólnego języka literackiego, liczne już utwory w języku polskim)

•  pod przemożnym wpływem religii; najważniejsze autorytety to Biblia i pisarze kościelni
•  ogromny wpływ wywierają poglądy filozoficzne Arystotelesa i jego komentatorów
• zwrócona ku sprawom wiecznym, istocie bytu; doczesność podporządkowana wieczności
• powstają wielkie syntezy całości filozofii i teologii (np. Summa Theologiae św. Tomasza    z Akwinu); w ramach scholastyki wykształca się precyzyjny język filozoficzny
• obecny jest także mistycyzm, dążący do bezpośredniego poznania Boga, znajdujący oparcie    w religii (liczni święci-mistycy) i w filozofii neoplatońskiej

rycerska

dworska

danse macabre

franciszkanizm

ad maiorem Dei gloriam

– księgi przepisuje się ręcznie, drogie są surowce (pergamin, papier znany jest od schyłku śred­nio-    wiecza); cena książki (rzędu rocznych zarobków rzemieślnika) uniemożliwia jej szerszy obieg
– u schyłku średniowiecza pojawia się w Europie przełomowy wynalazek: druk