Dzieje Tristana i Izoldy

Tytuł: „Dzieje Tristana i Izoldy”

Autor: anonimowy

Czas powstania: około XIII w.

Geneza: staroceltyckie legendy

Gatunek: starofrancuski romans dworski (Gatunek wywodzi się z eposu rycerskiego i posiada wiele cech chanson de gest. Z czasem zaczęto do nich dodawać historie miłosne, genealogie rodów, opowieści o dzieciństwie).

Napisany wierszem, osadzony w realiach dworskich, opiewa rycerskie przygody i miłość, zwykle fabuła jednowątkowa, urozmaicona skomplikowaniem akcji poprzez nieprawdopodobne wydarzenia. Romans poprzedzał powieść.

Dzieje Tristana i Izoldy – streszczenie

1. Na ziemię lońską napada diuk Morgan
2. Riwalen powraca do kraju i poleca opiekę nad Blancheflor Rochałtowi Dzierżącemu Słowo
3. Śmierć Riwalena oraz jego żony po narodzinach Tristana (smutek)
4. Rochałt wychowuje sierotę
5. Od siódmego roku życia Tristanem opiekuje się Gorwalen, nauczył go rzemiosła rycerskiego, myśliwskiego oraz śpiewu i gry na harfie
6. Kupcy norwescy uprowadzają Tristana na statek
7. Kupcy wypuszczają Tristana w Kornwalii
8. Tristan uczy biorących udział w polowaniu jak oprawiać zdobycz
9. Myśliwi zabierają Tristana na zamek Marka, brata jego zmarłej matki
10. Przez trzy lata jest lutnistą i myśliwym króla
11. Rochałt odnajduje Tristana i wyjawia mu prawdę o jego pochodzeniu
12. Rochałt zachęca Marka aby odebrał ziemię diuka Morgana
13. Tristan zabija mordercę a odzyskaną ziemię ofiarowuje Rochałtowi
14. Tristan wraz z Growalenem powraca do króla Marka
15. Król Irlandii upomina się o haracz
16. Tristan pokonuje Marchołta
17. Izold Jasnowłosa zachowuje odłamek miecza i znienawidziła mordercę
18. Ciężko chorego Tristana złożono do barki i wypuszczono w morze
19. Życie Tristana ratuje Izolda
20. Powrót do króla Marka
21. Król Marek chce wziąć ślub z właścicielką złotego włosa
22. Tristan zabija smoka
23. Pokój pomiędzy krajami
24. Matka Izoldy sporządza napój miłosny
25. Izolda i Tristan wypijają napój miłosny
26. Izolda oddaje się Tristanowi
27. Ślub króla Marka z Izoldą
28. Brangien zajmuje miejsce Izoldy w łożu w noc poślubną
29. Izolda kazała służącym zabić Brangien ? nie spełniła jej rozkazu
30. Izolda żałuje swego czynu i niewolnicy przyprowadzają żywą Brangien
31. Czterech baronów donosi królowi o miłości kochanków
32. Tristan opuszcza zamek
33. Spotkania pod wielką sosną
34. Frocyn radzi aby Marek ukrył się na drzewie i obserwował kochanków
35. Tristan spostrzegł Marka i prowadzi rozmowę z Izoldą tak aby oddalić podejrzenia o romans
36. Następna próba wierności Izoldy to rozsypanie mąki
37. Śluby krwi
38. Marek odkrywa romans
39. Tristan ucieka skacząc z kaplicy
40. Król Marek oddaje Izoldę na pohańbienie 100 trędowatym
41. Tristan i Gorwalen uwalniają Izoldę
42. Kochankowie ukrywają się w lesie
43. Dowiadują się od Orygna, że za ich głowy wyznaczono nagrodę
44. Gorwalen zabija Gwenelona
45. Leśniczy odnajduje kryjówkę kochanków
46. Na widok miecza Marek odchodzi, lecz przedtem zamienia swój miecz z tym leżącym na łożu
47. Ucieczka do ziemi walijskiej
48. Orygn polecił kochankom napisać list do króla
49. Marek godzi się na powrót Izoldy ale Tristan ma odejść
50. On zostawia jej psa, a ona jemu pierścień z jaspisu
51. Próba wierności Izoldy rozpalonym żelazem
52. Ponowne spotkania kochanków
53. Tristan zabija Penoala i Gongoina ? musi uciekać
54. Tristan zabija olbrzyma Urgana Włochatego
55. Posyła psa Milusia z dzwoneczkiem Izoldzie
56. Izolda odkrywszy moc dzwoneczka wrzuca go do morza
57. Tristan pokonuje Royala
58. Diuk Hoel oddaje Tristanowi za żonę swoją córkę
59. Wspólna wyprawa Tristana i Kahedryna do Tyntagielu
60. Dynas prosi o spotkanie w imieniu Tristana
61. Tristan udaje się na spotkanie w przebraniu
62. W wyniku pomyłki Izolda karze wypędzić Tristana
63. Tristan w Bretanii
64. Tristan udaje się do Tyntagielu udając szaleńca
65. Rozpoznaje go Łapaj i królowa
66. Tristan walczy z Bedalisem i jego braćmi, w walce zostaje zraniony zatrutą lancą
67. Tristan prosi Kahedryna aby sprowadził Izold Jasnowłosą
68. Izolda o Białych Dłoniach okłamuje Tristana, że statek ma czarny żagiel
69. Tristan oddaje ducha
70. Izold Jasnowłosa umiera z żalu
71. Król Marek składa ciała w osobnych grobach
72. Z grobu Tristana wyrasta głóg zanurzający się w grobie Izoldy
73. Zakaz ścinania głogu.

Dzieje Tristana i Izoldy – Geneza utworu

Poemat o Tristanie i Izoldzie swoje korzenie czerpie z legend celtyckich. Pierwotna wersja romansu opiera się na staroceltyckim micie pogańskim. Dzieje Tristana i Izoldy mogły powstać na podstawie irlandzkiego prastarego archetypu oraz ze staroirlandziej opowieści o Beirde i Nasi. Utwór zalicza się do cyklu bretońskich romansów, podobnie jak opowieści o królu Arturze. Do XII w. przekazywany był wyłącznie ustnie. Ocalały niektóre zapisy, z których na przełomie XIX i XX w. Joseph Bédier zrekonstruował cały poemat. Na język polski przetłumaczył utwór Tadeusz Boy-Żeleński.

Narratorem jest opowiadający tę historię wędrowny śpiewak, który krąży po dworach królewskich i przekazuje ustnie legendę o Tristanie i Izoldzie. Angażuje się bardzo emocjonalnie w całą historię (empatia).

Dzieje Tristana i Izoldy – plan wydarzeń

1. Śmierć rodziców Tristana (Blancheflor i diuk Morgan)
2. Wychowanie przez Rochałta
3. Tristan przybywa na dwór króla Marka
4. Tristan zabija Morgana
5. Zwycięska walka z Morhałtem
6. Izolda opiekuje się rannym Tristanem
7. Poszukiwanie Izoldy o pięknych włosach
8. Walka ze smutkiem
9. Przygody na zamku Izoldy, wyjaśnienie celu podróży
10. Podróż statkiem
11. Wypicie napoju miłosnego
12. Ślub króla Marka i Izoldy
13. Potajemne spotkanie kochanków
14. Wspólna ucieczka
15. Powrót Izoldy na dwór króla Marka
16. Sąd boży ? próba ognia
17. Tristan bierze za żonę Izoldę o Jasnych Białych Dłoniach
18. Choroba Tristana
19. Zazdrość i podstęp Izoldy o Białych Włosach
20. Śmierć Tristana i Izoldy

Dzieje Tristana i Izoldy – nawiązania

• Romeo i Julia – W. Szekspir
• Tennyson
• Wagner

Najważniejsza jest miłość

Tematem przewodnim utworu jest nieszczęśliwa miłość duchowa i cielesna, która łamie wszystkie zasady: moralne, społeczne, obyczajowe, religijne i dlatego jest skazana na porażkę. Miłość dwojga kochanków sięga poza grób i nikt nie może jej przerwać. Gdy Tristan i Izolda wypijają napój nikt nie może powstrzymać ich miłości, bohaterami władają zbyt silne namiętności, nawet po śmierci ich miłość nie wygasa. Miłości nie umniejsza fakt, że przyczyną jej powstania było wypicie zaczarowanego wina. Z miłością zakazaną łączy się wiele krzywd i zła. Uczucie łączące kochanków jest jednocześnie słodkie i gorzkie, niesie ze sobą rozkosz i cierpienie, przynosi śmierć i jest jednocześnie trwalsza od niej.

W czasie powstania utworu kształtował się kult kobiety, której należało oddawać hołd i cześć. Narodził się także nowy motyw idealizacji miłości.Jest ona uczuciem wręcz nieziemskim, pełnym czaru któremu nie można się oprzeć. O dziwo nie posiada ona jedynie wymiaru duchowego, jest w pełni cielesna i zmysłowa.

Wnioski:

• Tristan i Izolda kochają się nawet po śmierci, ich sąsiadujące groby połączył krzak głogu.
• Nie mogą żyć bez siebie z tęsknoty umierają.
• Są do końca wierni.
• Z miłości potrafią dokonać rzeczy niezwykłych, Tristan walczy ze śmiercią a Izolda pomimo niebezpieczeństwa przybywa do niego.
• Tristan i Izolda to archetypy kochanków.

Dzieje Tristana i Izoldy – Bohaterowie

Izolda Jasnowłosa ? córka króla Irlandii. Miała długie złote włosy, upięte w warkocze, miała delikatną i niezwykłą urodę. Dwa razy uratowała życie Tristanowi. Miała powody aby go nienawidzić, zabił jej wuja Marhołta. Początkowo była dumna i zdecydowana, ją także odmienił napój. Cechowała ją zmienność uczuć. Tristana pokochała dopiero po wypiciu napoju, nie mogła mu się wtedy oprzeć oszukiwała i systematycznie zdradzała męża już od nocy poślubnej. Wykazywała się sprytem i przebiegłością, gdy chciała spotkać się z Tristanem. Była szczęśliwa u jego boku, kochała go tak bardzo, że bywała zazdrosna. Nie można uznać jej za wzór, ponieważ miłość do kochanka była dla niej ważniejsza niż nakazy religijne. Umiera z bólu po stracie Trisrana

Tristan ? syn Blancheflor (siostra króla Marka) i króla Riwalena, po śmierci rodziców wychowywał go Rochlt, a walki uczył Gorwalen. Jego imię z łac. znaczy tristis, czyli smutny, a tym samym od początku jego życie zmierzało do smutnego zakończenia. Jest przystojny i dobrze zbudowany, włosy jasne i kręcone. Przed wypiciem napoju miłosnego był prawym, odważnym i uczciwym rycerzem.  Świetnie walczy i doskonale grał na harfie i śpiewa, co świadczy o tym, że był wszechstronnie uzdolniony. Był mężny, prawy i odważny, aż do szaleństwa. Z łatwością przychodzi mu decyzja żeby stanąć do walki z olbrzymem a potem ze smokiem. Tak oddany królowi, że dla jego szczęścia zrezygnował z tronu. Wyróżniał się przebiegłością i sprytem, umiał przekonywać do swoich racji. Udowodnił Markowi, że nie zależy mu na koronie.  Na tym etapie był wzorem rycerza średniowiecznego.

Po wypiciu napoju całkowicie uległ Izoldzie. Łamał wszelkie zasady rycerskie, kłamał, udawał i oszukiwał króla. Chociaż był winny, twierdził że nic nie zrobił. Nie bał się śmierci, nad życie kochał Izoldę. Miał wyrzuty sumienia, nie mógł jednak oprzeć się namiętności. Wyrzekł się rycerskiego honoru i zdecydował się na tułacze życie. Miłość do Izoldy przyczyniła się do jego śmierci.

Król Marek ? dobry i honorowy władca Kornwalii, który Tristana traktuje jak syna. Bardzo szanował Izoldę, toteż do końca wierzył w jej uczciwość. Surowy, nieugięty ale jednocześnie sprawiedliwy i słowny, skazał kochanków na śmierć. Okazał się dla nich łaskawy i potrafił przebaczyć. Ważniejsze jest dla niego państwo, niż szczęście osobiste. Rządzi rozsądnie, nie ulega namowom dworzan ani ludu, ma własne zdanie. Akceptuje miłość Tristana i Izoldy, która trwa po ich śmierci. Jest władcą idealnym, godnym naśladowania. Ona także pada ofiarą Fatum, przez miłość Tristana i Izoldy, nie może wieść szczęśliwego życia rodzinnego.

Kahedryn – przyjaciel Tristana

Gorwalen – przyjaciel Tristana i jego nauczyciel

Izolda o Białych Dłoniach – siostra Kahedryna i żona Tristana. Żyła z mężem w czystości. Była zazdrosna o Izold Jasnowłosą, co przyśpieszyło śmierć jej męża.

Marhołt – król Irlandii, Tristan zbił go w walce

Rochałt Dzierążcy Słowo – przygarnął i wychował Tristana

Forcyn – karzeł i wróżbita, widział że Tristan i Izolda mają romans

Brangien – służąca Izoldy, zastąpiła Izoldę w jej noc poślubną

Orygn – pustelnik, doradził kochankom pogodzenie się z Markiem

Ocena moralna postawy bohaterów

W większości rycerskich romansów miłość jest grą ? nie pełniącą ważniejszej roli. Miłość Tristana i Izoldy jest okrutnym żywiołem, wobec którego zakochani są bezradni. Tristan jest od początku stworzony do smutku. Miłość musi ich zniszczyć, ponieważ burzy moralny porządek i ład świata. Tristan i Izolda są bohaterami tragicznymi. Mimo, że ich miłość jest piękna to jakby przymusowa. Tristan i Izolda nie mogli postąpić inaczej. Ich postawa moralna z pewnością nie jest dobra ale bohaterowie nie mieli innego wyjścia. Ich miłość była fatalna.