Epoka humanizmu i reformacji

Tło historyczne renesansu:

Wydarzenia historyczne, które miały miejsce w renesansie silnie wpłynęły na poszerzenie ówczesnych horyzontów myślowych. Szczególnie odkrycie Ameryki w 1492r. przyczyniło się do odrzucenia ascetycznego sposobu myślenia. Dzięki odkryciom geograficznym wiele państw stało się potęgami, co znacznie wpłynęło na wykształcenie się języków narodowych. Geneza renesansu wzięła się z rozwoju miast, przemysłu i handlu.

• Upadło cesarstwo a papież utracił swój autorytet.
• Władza królewska uniezależniła się od kościoła
• Zaczął rozwijać się handel
• Upowszechniła się mecenat – opieka, najczęściej finansowa możnych nad wybitnymi twórcami w zakresie kultury i sztuki. Finansowali studia, podróże, przedsięwzięcia artystyczny czy naukowe. Ale także uzależniali od siebie twórców.
• Italia kolebką renesansu dlatego, że od Włoch do Grecji jest najbliżej do kultury antycznej.
• W 1455 r, Jan Gutenberg wynalazł druk. Książka wcześniej była niedostępna szerszemu gronu z uwagi na jej wysoki koszt, teraz stała się popularna i tania.
• Jednoczenie się rozbitych państw, np. Polska, Hiszpania, Francja
• Dążenie do zjednoczenia Włoch
• Odkryto wiele nowym ziem: odkrycia Kolumba, Magellana, Vaso da Gamy doprowadziły do rozbudowy flot i zakładania kolonii.
• Kopernik odkrywa układ heliocentryczny (słońce w centrum, dookoła planety) i opisuje go w dziele O obrotach sfer niebieskich
• Liczne odkrycia naukowe Leonarda da Vinci, np. strój do nurkowania, skrzydła, człowiek wpisany w kwadrat i koło
• Reformacja w kościele ? powstanie wielu nowych nurtów wyznaniowych
• Rozpad jednolitej struktury feudalnej
• Osłabienie autorytetu kościoła, kryzys papiestwa i średniowiecznej wizji religijności
• Wzrost znaczenie miasta i ich szybkie bogacenie się

System feudalny zaczął powoli przekształcać się w gospodarkę kapitalistyczną. Pojawiły się pierwsze manufaktury a w konsekwencji coraz większego znaczenia zaczęło nabierać mieszczaństwo.Interesowali się kulturą i polityką.

Główne prądy epoki:

Humanizm

Humanizm (od humano – człowiek, humanista – człowieczeństwo, ludzkość) jako główny prąd epicki, zapoczątkowany w XIV w we Włoszech. Jego przedstawiciele uważali, że człowiek jest najwyższą wartością. Stąd też głoszono potrzebę poznania i kształtowania indywidualnej silnej jednostki i otaczającego ją świata. Człowiek jest najwartościowszy, liczy się jego talent i indywidualność.

Humanizm wpływał na wszystkie dziedziny życia. Dzięki pierwszym odkryciom astronomicznych, zachwiał się niepodważalny autorytet teologii. Artyści zaczęli prezentować sceny z życia codziennego, malować realistyczne portrety i pokazywać piękno ludzkiego ciała. Interesowano się problemami człowieka, jego marzeniami i zainteresowaniami.

Humanizm czerpał z antyku, badano kulturę, sztukę i filozofię starożytną.  Na nowo odkrywano dzieła antyku. Już wtedy rozpoczęto pierwsze prace wykopaliskowe i szukano zabytków starożytnych. Często odwoływano się do Arystotelesa, Cycerona i Horacego.

Swoje hasła humaniści renesansu zaczerpnęli z komedii rzymskiego pisarza Tarencjusza: Człowiekiem jestem i nic co ludzkie, nie jest mi obce (łac. Homo sum et nihli humanum a me alienuj esse Punto).Na tym zdaniu oparto szereg szczegółowych zaleceń, badano naturę i zachowania społeczne ludzi. Renesansowa ludność miała swoje zawołanie: świat, piękno, sława. Średniowieczne hasło memento mori zastąpiono zapożyczonym z antyku carpe diem – chwytaj dzień. Zaczęto a nowo odkrywać uroki życia ziemskiego. Sprzeciwiano się średniowiecznej dominacji kościoła, wyłączności na wzorce chrześcijańskie i ideałowi człowieka oddanego tylko Bogu. Zmieniło się także wyobrażenie o Bogu, który przestał być srogim sędziom. Podkreślano Jego miłość do człowieka. Nie tworzono już anonimowo, ku większej chwale Boga. Świadomi swych dokonań poeci chcieli pozostać w pamięci potomnych. Pisarze coraz częściej podejmowali trudne tematy, np. krytyka kościoła i duchowieństwa, walka o sprawiedliwość i świadomość narodową.

Horacjanizm – Tendencja poetycka odwołująca się do twórczości Horacego. Wyróżniała je powściągliwość, dystans wobec uczuć, stoicki stosunek do świata, tematy mitologiczne, dążenie do doskonałości formy poetyckiej. Przedstawiciele, np. Petrarca, J. Kochanowski.

Ideałem stało się osiągniecie wszechstronnego rozwoju. Ludzie zaczęli wierzyć w możliwości rozumu.

Humaniści – ludzie wszechstronnie wykształceni, interesowali się wszystkim co ich otacza, głównie poznający potrzeby materialne i duchowe człowieka. Wolni od przesądów oraz autorytetów świeckich i religijnych. Metodą nauczania była scholastyka. Rozwijały się nauki ścisłe. Studia humanistów nazywano : studiae humanitis.

Reformacja

Reformacja – ruch religijny który pojawił się w Europie w XVI w. zmierzający do odnowy kościoła, miał na celu reformę doktryn i praktyk będącego w kryzysie kościoła rzymskokatolickiego. Chciano powrotu do pierwotnego prostego chrześcijaństwa. Krytykowano hierarchię kościelną i  obyczajowość kleru. Postulowano poznanie Boga z Pisma św. dostępnego każdemu człowiekowi. W jego wyniku powstały odłamy religijne:

• Luteranizm – twórca Marcin Luter (1483-1546), na drzwiach kościoła w Wittenberdze powiesił 95 tez przeciwko płatnym odpustom, twierdził że nie można na ziemi wymazywać przyszłych kar czyśćcowych. Papież Leon X wydał przeciw niemu bullę potępiającą, którą Luter publicznie później spalił. Papież rzuciła na niego klątwę i nałożył na niego ekskomunikę.  Dzięki niemu w Niemczech powstał Kościół ewangelicko-augsburski.
• Kalwinizm ? twórca Jan Kalwin (1509-1564), to drugi największy ruch protestancki. Kalwin twierdzi że człowiek w momencie narodzin przeznaczony jest bądź do zbawienia bądź do potępienia (predestynacja). Zasady wiary uporządkował w dziele Nauka religii chrześcijańskiej. Kalwinizm był bardziej radykalny niż luteranizm i stawiał wierny wyższe wymagania. Dzięki działalności Kalwina w Szwajcarii powstał Kościół ewangelicko-reformowany.
• Anglikanizm – głową Kościoła anglikańskiego w Anglii mianował się król Henryk VII, który wypowiedział posłuszeństwo papieżowi
• Protestantyzm
• Arianizm (bracia Polscy)
• Husytyzm

Początkiem reformacji było wystąpienie Marcina Lutera z 1517r. który w Tezach o odpustach skrytykował płacenie pieniędzmi za dostąpienie odpustu. Sytuacja wywołała spore zamieszanie w całej Europie. Działalność ruchu stała się przyczyną wojen religijnych, zmiany obyczajów i znacznego osłabienia władzy kościoła. W różnych krajach powstawały kościoły narodowe. Nowe kościoły protestanckie dążyły do uniezależnienia się od papiestwa. Początek nowym odłamom dały średniowieczne ruchy społeczno-religijne, które sprzeciwiały się dogmatyzmowi i feudalizmowi w kościele. Zaczęto nawoływać do prostoty i demokratyzmu.

Z drugiej strony konsekwencją reformacji był rozwój piśmiennictwa i literatury, szczególnie w językach narodowych. Protestanci bowiem coraz większą rolę przywiązywali do znajomości Pisma św., co miały ułatwiać liczne przekłady, szczególnie na języki narodowe.

Antropocentryzm

Średniowieczny teocentryzm zastąpiono antropocentryzmem (z gr. atropos ? człowiek), teraz to człowiek jest w centrum zainteresowania filozofów, artystów i uczonych. Zaczęli zastanawiać się nad pozycją człowieka w świecie, jego przeżyciami, stosunkiem do Boga i śmierci. Ważny stał się świat, w jakim żyje człowiek, otaczająca przyroda i kultura, stąd pojawia się tematyka świecka.

Irenizm (gr eirene – pokój)

Tendencja, której autorem był Erazm z Rotterdamu (1467-1536) – myśliciel epoki i symbol humanizmu. Twierdził, że reformy w kościele są potrzebne ale odrzucił luteranizm, nie popiera sporów religijnych. Jego zdaniem człowiek z natury był dobry a źródłem zła jest niewiedza. Irenizm przejawiała się dążeniem do pokojowego współistnienia odłamów religijnych. Zwolennicy irenizmu w Polsce uchwalili w 1573r. ustawę tolerancyjną – tzw. konfederacją warszawską.

Przyczyny powstania nowych nurtów:

• podejmowanie tematyki życia duchowego i cielesnego ludzi
• kult sławy jako drogi do nieśmiertelności
• wyodrębnienie świadomości społecznej, dumy narodowej i patriotyzmu
• troska o losy ojczyzny, która jest priorytetem
• nowe wyobrażenie o Bogu jako stwórcy, to architekt, to on zbudował nasz dom ? świat. Najwyższy ojciec jest pełen miłości i dobrodziejstw. Kocha swoje stworzenie, jest dawcą życia i innych dobrodziejstw. Stworzył Adama i Ewę, ożywił glob. Jest mędrcem ponieważ wnika w tajemnicę świata. To silny Pan, stwórca, kreator, mocarz, jest wielki i potężny
• wrażliwość na cierpienie i krzywdę ludzi oraz na niesprawiedliwość społeczną

Rola człowieka w świecie

Według Mirandoli człowiek to ten, który jest wolny i nieskrępowany, sam decyduje o swoim losie, Pan Bóg umieścił go w centrum świata.