Opracowanie motywu dziecka, dzieciństwa:
Dopiero literatura romantyczna uczyniła dziecko samodzielnym bohaterem dzieł, a kilkadziesiąt lat później świat dzieci oraz położenie najbiedniejszych z nich, pisarze uczynili jednym z ważniejszych tematów prozy i poezji. Na przykładzie losów dzieci analizowali szerokie zjawiska społeczne. Literatura współczesna stworzyła sugestywne obrazy dzieciństwa, wielu autorów odbywa symboliczną „podróż do miejsca urodzenia” w poszukiwaniu tożsamości. Zainteresowanie okresem dzieciństwa jest w znacznej mierze następstwem dwudziestowiecznych teorii psychologicznych, które właśnie w dzieciństwie nakazują szukać źródeł późniejszych postaw, problemów ludzi dorosłych. Dzieciństwo w literaturze bywa arkadyjskim okresem beztroski, krainą łagodności, ale nie brak i utworów mówiących o dzieciach jako ofiarach wojny, biedy, chorób, o koszmarze nieszczęśliwego dzieciństwa.
Treny – Jan Kochanowski
W chwili śmierci Urszulka, ukochana córka Jana Kochanowskiego, miała zaledwie trzy lata. Poeta przypisał dziecku wyjątkowe zdolności, z Urszulką wiązano wielkie nadzieje, pisarz twierdził, że jej radość, pogoda decydowała o szczęściu całego domu, rodziców. Śmierć dziewczynki była dla ojca okrutnym ciosem, pogrążyła w smutku cały dom, który już nigdy nie będzie tak szczęśliwy, jak dawniej.
Dziady część II – A. Mickiewicz
W utworze pojawiają się, zaliczone do kategorii duchów lekkich, postaci dwojga dzieci: Józia i Rózi. Występują jako trzepoczące skrzydełkami aniołki, ale nie mogą dostać się do nieba, pozostają w czyśćcu, gdzie trwają w nudzie, trwodze o to, czy znajdą się w niebie. Niebo jest przed nimi na razie zamknięte, bowiem ich życie było zbyt łatwe, upływało na zabawach, pod troskliwą opieką matki. Nie zaznawszy ziemskiej goryczy, nie mogą poznać niebiańskiego pokoju, szczęścia – tak dzieje się za sprawą rozkazu Boga, który w tym dziele jest surowym sędzią. Podczas obrzędu dziadów dostają dwa ziarenka gorczycy, które mają zapewnić odpust, są symbolem cierpienia.
Nie-Boska komedia – Zygmunt Krasiński
Orcio, syn hrabiego Henryka, jest uosobieniem dziecięcej niewinności (piękniał świeżością dzieciństwa mleczną), co pozwala mu stać się prawdziwym poetą (chociaż brakuje mu wiary w moc słowa poetyckiego), niemal wieszczem kontaktującym się ze światem pozaziemskim. Ten dar unicestwia i tak już nieszczęśliwe (niewidome od czternastego roku życia) dziecko, jest przyczyną jego przedwczesnej śmierci – Orcio ginie zabity przez przypadkową kulę podczas oblężenia Okopów św. Trójcy. Kochająca matka chciała mu zapewnić także miłość ojca, to w następstwie jej modlitw chłopiec został obdarzony poetyckim talentem (po śmierci, dzięki jej wstawiennictwu został zbawiony). Orcio to ciekawie skonstruowana postać dramatu, dziecko niezwykłe, przykuty do ziemi anioł, chłopiec kruchy, nadwrażliwy, żyjący w świecie ducha, wizji, będący przedmiotem walki dobrych oraz złych mocy, promieniujący pięknością dziwnych, niepojętych myśli, które chyba z innego świata płyną.
Tadeusz – Eliza Orzeszkowa
Zwięzła nowela opowiada o wiejskim dziecku, bezbronnym wobec świata, skazanym na nieuchronną tragedię, śmierć. Dwuletni Tadeusz czul się w towarzystwie kochającej matki i ojca bezpieczny, szczęśliwy, ale ciężko pracujący rodzice nie mogli mu zapewnić odpowiedniej opieki. Któregoś dnia, pozostawiony sam, próbując dogonić barwnego ptaszka, utonął w stawie. Świat pozostał obojętny wobec tej, jednej z wielu podobnych, śmierci biednego dziecka.
Janko Muzykant – Henryk Sienkiewicz
Janko był dziesięcioletnim, słabym i chorowitym chłopcem z bardzo biednej wiejskiej rodziny. Od najmłodszych lat przejawiał wielkie uzdolnienia muzyczne, muzyka była jego pasją, za próbę choćby chwilowego zaspokojenia tej namiętności (chciał z bliska zobaczyć skrzypce, a został oskarżony o próbę ich kradzieży) zapłacił cenę życia (zmarł w następstwie pobicia). Zdaniem matki, dopiero w niebie Bóg podaruje mu upragnione skrzypce. W tym czasie państwo z dworu rozmawiali o tym, że prawdziwie utalentowanych młodych ludzi można spotkać jedynie za granicą, warto wspierać ich uzdolnienia.
Literatura podmiotu:
- Treny – Jan Kochanowski
- Król Olch – J.W. Goethe
- Dziady cz. II, Pan Tadeusz- Adam Mickiewicz
- Tadeusz – E. Orzeszkowa
- Nie-Boska komedia – Zygmunt Krasiński
- Antek, Anielka – B. Prus
- Janko Muzykant, W pustyni i w puszczy- Henryk Sienkiewicz
- Nasza szkapa, Mendel gdański – M. Konopnicka
- Dzieciństwo – L. Staff
- Uśmiech dzieciństwa – M. Dąbrowska
- Szczenięce lata – M. Wańkowicz
- Miasto mojej matki – J. Kaden-Bandrowski
- Dziewczynka z zapałkami – H. Ch. Andersen
- Mały Książę- – A. de Saint-Exupéry
- Elegia o- (chłopcu polskim) – K.K. Baczyński
- Przygody Alicji w krainie czarów – L. Carroll
- Ania z Zielonego Wzgórza- – Lucy Maud Montgomery
- Piotruś Pan – J.M. Barri
- Dolina Issy – Czesław Miłosz
- Warkoczyk – T. Różewicz
Sztuka:
- Dziewczynka z chryzantemami – Olga Boznańska
- Portret córki – Jadzi, Portret córki – Kazi – Teodor Axentowicz
- Dziewczynka z chryzantemami – Olga Boznańska
- Babie lato, Bociany, Pieczenie kartofli – Józef Chełmoński
- Dzieci artysty – Jan Matejko
- Śpiący Staś, Macierzyństwo, Helenka i kwiaty,Józio Feldman, Dziewczynka w niebieskim mundurku, Dziewczynka z dzbankiem, Dziewczynka z wazonem z kwiatami- Stanisław Wyspiański
Cytaty:
- Kobieta lepiej rozumie dziecko niż mężczyzna, ale psychicznie mężczyzna jest bardziej podobny do dziecka. – Fryderyk Nietzsche
- Kiedy śmieje się dziecko, śmieje się cały świat. – Janusz Korczak