Ignacy Krasicki (1735-1801) Najwybitniejszy poeta i publicysta polskiego oświecenia. Pochodził ze zubożałej rodziny magnackiej z tytułem hrabiowskim. Urodził się 3 lutego 1735r. w Dubiecku nad Sanem, a zmarł 14 marca 1801 w Berlinie. W latach 1759-1761 studiował w Rzymie. Przed święceniami w roku 1759 został kanonikiem kijowskim i przemyskim. Po śmierci króla Augusta III w 1763r. został sekretarzem prymasa Łubińskiego, natomiast po elekcji S.A.Poniatowskiego znalazł się w kręgu najbliższych współpracowników króla. Krasicki związany z jego wszechstronnym programem reform, był równocześnie współwydawcą i współtwórcą Monitora, w którym początkowo jako redaktor naczelny a później jako autor, zamieszczał wiele swoich artykułów, rozpraw, felietonów. W 1766r. otrzymał biskupstwo warmińskie wraz z nim godność senatora i jego tytuł książęcy. Osiadł wówczas w Lidzbarku. Po pierwszym rozbiorze Polski często wyjeżdżał do Berlina, utrzymując jednak ścisły kontakt z krajem. Po trzecim rozbiorze Polski został arcybiskupem gnieźnieńskim i przeniósł się do Skierniewic. Zmarł w Berlinie, a w jego ciało przewieziono do Polski i złożono w katedrze gnieźnieńskiej. Za życia był duszą towarzystwa, uczestnikiem obiadów czwartkowych, lubiany przez damy. Mówiono, że był nowomodnym elegantem. W Lidzbarku stworzył wytworny dwór. Przyjaźnił się z cesarzem Fryderykiem. W latach 1798-1799 wydawał czasopismo Co tydzień, w którym wydawał swoje utwory. Ponadto tłumaczył pisma starożytne, głównie Plutarcha.
Twórczość Krasickiego
- Hymn do miłości ojczyzny (1774)
- poemat heroikomiczny Myszeidos pieśni X (1775)
- pierwsza polska powieść Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki (1776)
- najsłynniejszy polski utwór heroikomiczny Monachomachia (1778)
- powieść Pan Podstoli (1778)
- Bajki i przypowieści (1779)
- Satyry (1779)
- Antymonachomachia (1780)
- Wojna chocimska (1780)
- komedie
- Encyklopedia, zbiór potrzebniejszych wiadomości (1781)
W 1774 na łamach Zabaw opublikował hymn do miłości ojczyzny, który wkrótce stał się hymnem Korpusu Kadetów. To drugi utwów carmenpatrium (pieśni patriotyczne)
Znaczenie twórczości Krasickiego w literaturze polskiej
Gatunki uprawiane przez Krasickiego:
- bajki,
- powieści,
- satyry (22)
- komedie
- poematy epickie
- prace naukowe i encyklopedie (tłumaczenia z literatury obcej)
- artykuły prasowe
- epopeje
Problematyka utworów:
- krytyka sarmackiego zachowania,
- krytyka duchowieństwa,
- krytyka nadmiernego zafascynowania cudzoziemczyzną, próżność i skłonność do zbytków
- krytyka pijaństwa
- odsłonienie głupoty szlacheckiej i jej ograniczenia horyzontów myślowych, kpina z ich głupoty
- przyczyna rozkładu politycznego i moralnego współczesnego mu państwa polskiego oraz postulowanie gruntownej reformy kraju
- problematyka obyczajowa (świecka i duchowa)
- tematyka polityczna i patriotyczna
Aktywność społeczna Krasickiego:
- kapelan królewski
- przyjaciel Poniatowskiego
- biskupstwo warmińskie (1766)
- stworzenie centrum kultury
- arcybiskup gnieźnieński
- praca przy Monitorze (1765-1767)
- praca przy Zabawach przyjemnych i pożytecznych
- zwolennik reform, przez co naraził się królowi i kościołowi
Filozofia księcia poetów:
Trzy ważne nurty i poglądy:
- racjonalista,
- człowiek to istota rozumna
- świat można zmienić zmieniając człowieka
- świat można zmienić drogą edukacji i oświecenia
- należy walczyć z wadami człowieka
- należy odrzucić pozostałości sarmackie
- lenistwo o obskurantyzm duchowieństwa hamują rozwój świata,
- sceptyk
- rusoista
- trudno zmienić naturę człowieka
- porządek ekonomiczny w świecie zachodnim nie jest dobry
- gdzieś na dalekiej wyspie jest lepszy świat, gdzie człowiek żyje w zgodzie z naturą
- naśladowanie cudzoziemszczyzny jest głupotą
- Świat poprawiać zuchwałe rzemiosło
Mimo swoich poglądów pozostał w strukturze kościoła katolickiego
Klasycyzm stylu w twórczości Krasickiego:
- Jego twórczość realizuje zasadę bawiąc uczyć. Najważniejszy cel dydaktyczny, czyli poezja służy naprawie obyczajów i moralnej edukacji Polaków, uczy patriotyzmu
- Wzorem estetycznym staje się sztuka antyku
- Piękno i prawda to uniwersalne trwałe wartości
- Rozum jako wartość postawiony jest w opozycji do uczuć i wyobraźni.
- Konstrukacja utworu literackiego wedle zasady decorum
- Język precyzyjny, czysty, harmonijny
Monachomachia, czyli wojna mnichów
Gatunek: poemat heroikomiczny
Zrodził się w V w p.n.e. kiedy to powstała Batrachomiomachia – poemat grecki opisujący wojnę żab z myszami, a parodiujący Iliadę Homera. Poemat heroikomiczny to parodia poematu heroikomicznego, czyli eposu bohaterskiego, przy zachowaniu patetycznego stylu. W uroczystym tonie mnichów zaprezentowano jak herosów, którzy kłócą się i walczą ze sobą. Komizm zostaje osiągnięty poprzez kontrast pomiędzy rangą bohaterów, a sposobem działania i zachowania oraz poprzez zerwania z zasadą zasadą decorum = zgodności treści i formy. Utwór ukazuje typowe wady mnichów, czyli pijaństwo i obżarstwo. Walcząc jako bracia mnisi używają przyrządów służących do jedzenia i picia. Przedmiotem kultu w klasztorze jest puchar, mnisi modlą się przed nim i czczą go. Puchar najlepszy jest do picia a pije się do samego rana. Mnichów cechuje głupota, ograniczoność intelektualna, są źle wykształceni, nie uczą się, nie czytają ksiąg, ulegają modzie, cechuje ich też próżniactwo, lenistwo, zaniedbują swoje obowiązki. Przyczyna konfliktu wychodzi z ich dumy.
Utwór jest patetyczny a tematyka błaha.
Aforyzmy:
- Nie wszystko złoto, co się świeci z góry.
- Ani ten śmiały, co się zwierzchnie sroży
- Zewnętrzna postać nie czyni natury, serce nie odzież, olśniewa lub trwoży.
- I śmiech niekiedy może być nauką, kiedy się z przywar nie osób natrząsa i żart dowcipny przyprawiony sztuką zbawienny, kiedy szczypie, a nie kąsa i krytyk zda się, kiedy nie z przynuką bez żółci łaje, przystojnie nie dąsa. Szanujmy mądrych, przykładnych, chwalebnych, śmiejmy się z głupich, choć i przewielebnych.
Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki
Gatunek: powieść – pierwsza polska!
To powieść dydaktyczna, która wyrasta z doświadczeń Krasickiego jako eseisty, powstała na przełomie 1774 i 1775r. Wydana zaś została w Warszawie w 1776r. Utwór ma formę pamiętnika. Tytułowy bohater opowiada historię swojego życia z perspektywy dojrzałego wieku. Poznajemy sposób wychowania młodego szlachcica w zacofanym sarmackim domu, demoralizujący wpływ wychowawcy Damona, salonowe przygody Mikołaja w Warszawie, praktyki z życia obywatelskiego w Lublinie. Następnie wędruje do Paryża skąd musi uciekać ścigany za długi karciane, a wyjechał tam ze swoim guwernantem by nabrać obycia. Statek, na który się zaciągnął rozbił się a fale wyrzuciły Mikołaja na brzeg wyspy Nipu. To utopijna kraina, w której nie znano kłamstwa i zła. Mędrzec Xaoo uczy bohatera zasad panujących w tym państwie. Po wielu perypetiach powraca do ojczyzny. Osiadł na wsi w majątku odziedziczonym po rodzicach i zaczął prowadzić życie ziemianina-filozofa. Zbudował nawet gospodarstwo funkcjonujące na zasadach, jakich nauczył się na wyspie Nipu.
Celem Krasickiego jest przeprowadzenie w powieści krytyki szlacheckiej edukacji. Poeta piętnuje sarmackie nieuctwo, zacofanie umysłowe, niechęć do nauki, skłonność do wystawnego i zbytkownego życia. Nawiązując do myśli J.J.Rousseau Krasicki postuluje powrót do źródeł natury, odnowę moralną społeczeństwa, która powinna doprowadzić do większej humanizacji stosunków międzyludzkich. Wychowany na nowo przez mistrza Xaoo Mikołaj uzyskuje wewnętrzny spokój i poczucie szczęścia, stając się ideałem godnym naśladowania.