Informacje o przyczynach przebiegu i skutkach sejmu czteroletniego:
Zaczął się w 1798r. i trwał do 1792r. W czasie jego obrad 3 maja 1792r. uchwalono Konstytucję. Sejm obradował na zasadach konfederacji dlatego decyzje podejmowano większością głosów. Głosowania Sejmu podjęto w czasie świąt Wielkanocy, gdyż większość konserwatywnych przeciwników wyjechała na święta. Przeciw Konstytucji zawiązano konfederację targowicką. Wybuchła wojna z udziałem Rosji a król przeszedł na stronę targowiczan. Tak doszło do II rozbioru Polski.
Tezy propagowane przez publicystykę Sejmu 4-letniego.
- Od sposobu wychowania i kształcenia zależy jakość państwa, stąd konieczne rycerskie o obywatelskie wychowanie.
- Wola większości powinna decydować w Sejmie (zniesienie liberum veto)
- Demokracja najlepszym ustrojem oświeconych narodów
- Władza sądownicza powinna być nieustająca
- Suwerenność państwa zapewnia spokój i bezpieczeństwo obywateli
- Szlachcic nie może być panem i sędzią
- Prawa cywilne i polityczne powinny być zgodne z naturalnymi prawami, które stworzył Bóg, czyniąc wszystkich równymi i wolnymi
- Najwięcej zła w Polsce wyrządzili magnaci
- Pierwszym zadaniem państwa – wyzwolenie
- Rolnictwo podstawą dobrobytu
- Mieszczaństwu należy nadać wszelkie prawa
- Należy określić kompetencje organów państwa oraz ukrócić nieład i przywileje
Stanisław Stasic (1755-1826) Urodził się w rodzinie mieszczańskiej. Był synem burmistrza Piły. Po ukończeniu seminarium duchownego w Poznaniu wyjechał na studia zagraniczne. W Paryżu poświęcił się fizyce i przyrodzie, poznał filozofa Buffona. Po powrocie do kraju został wychowawcą synów Andrzeja Zamojskiego, który był wybitnym politykiem, człowiekiem wykształconym i prawym. To właśnie jemu zalecano zredagowanie kodeksu Praw, wraz z J. Wybickim. Otrzymał stanowisko kanclerza koronnego, którego funkcji się zrzekł. W czasach sejmu Wielkiego przebywał w Warszawie, współpracował z Zamojskim w działaniach politycznych, z krótkimi przerwami na wyjazdy zagraniczne do Wiednia i Włoch. Po III rozbiorze zajął się badaniami geograficznymi i geologicznymi, które zaowocowały pierwszą mapą złóż geologicznych południa Polski. Przyczynił się do rozwoju szkolnictwa zawodowego w dziedzinie hutnictwa i górnictwa. W 1800r. został członkiem a potem prezesem towarzystwa przyjaciół nauk, sfinansował budowę siedziby towarzystwa, tzw. pałac Staszyca. Był założycielem towarzystwa rodzinnego Chrubieszawskiego, a chłopem w swoich posiadłościach nadał ziemię na własność.
Napisał:
- Uwagi nad życiem Jana Zamojskiego (wydane anonimowo w Warszawie w 1787r.) Autor szczegółowo opisuje nędzę chłopską. Opisuje co jedzą chłopi, jak wyglądają, domy połączone z zagrodami, choroby niemowląt, które szybko umierają. Opisuje też winy państwa, czyli nieuczciwość na sejmikach, łapówkarstwo, dbanie o własne dobra i zapominanie o tym co najważniejsze, czyli o kraju, który uległ rozbiorom. Stwierdza, że ludzie utracili narodowy charakter, nie kochają ojczyzny i nie chcą jej wolności. Autor ukazuje Andrzeja Zamojskiego jako męża pełnego cnoty, a Rejtana jako bohatera. Na koniec apeluje do odbiorców, aby opamiętali się bo przecież najważniejsze jest dobro ojczyzny.
- Przestrogi dla Polaków (1790r)
Hugo Kołłątaj (1750-1812) Urodził się w Derkałach Wielkich na Wołyniu, w niezamożnej rodzinie szlacheckiej. Był wybitnym politykiem i publicystą. Uniwersytet w Krakowie ukończył ze stopniem doktora filozofii. Studiując we Włoszech otrzymał doktorat z teologii, przyjął święcenia kapłańskie. Był członkiem Komisji Edukacji Narodowej i twórcą planu rozbudowy szkół w całym kraju. W 1777r. dokonał reformy Uniwersytetu Jagiellońskiego. Przeniósł się do Warszawy w 1786r. i tam utworzył prężny zespół publicystów, zwany kuźnią kołłątajowską. W 1794r. aresztowany przez Austriaków, przebywał w więzieniu do 1802r. Później udał się na Wołyń, gdzie pomagał w założeniu liceum w Krzemieńcu. W kręgu jego zainteresowań publicystycznych szczególne miejsce zajmowały nauka, oświata i wychowanie. Zmarł w opuszczeniu po długiej i ciężkiej chorobie, w 1812 w Warszawie. Pozostawił po sobie wiele utworów publicystycznych m.in:
- O ustanowieniu i upadku Konstytucji 3 maja
- Uwagi nad tą częścią ziemi polskiej, którą od Traktatu Tylżyckiego zwać poczęto Księstwem Warszawskim
- Stan oświecenia w Polsce w ostatnich latach panowania Augusta III
- Rozbiór krytyczny zasad historii o początkach rodu ludzkiego, czyli racjonalistycznie pojęty wstęp do historii
- Do Stanisława Małachowskiego, referendarza koronnego, o przyszłym sejmie anonima listów kilka. Jest to zbiór listów ukazujących się w latach 1788-1789, w których Kołłątaj zawarł swoje uwagi dotyczące programu reform społecznych i ustrojowych. Autor dzieła, który odgrywał znaczącą rolę s stronnictwie politycznym, wyznawał poglądy w wielu puntach zbieżne z postulatami Staszica. W swoim traktacie epistolarnym postulował m.in. konieczność stworzenia rządów republikańskich opartych na antymagnackim sojuszu szlachty i mieszczaństwa, zlikwidowanie poddaństwa chłopów i zastąpienie go umową dzierżawną, wzmocnienie królewskiej władzy i zniesienie liberum veto, wprowadzenie mieszczan do sejmu
Franciszek Salezy Jezierski (1740-1791) Był członkiem zgromadzenia misjonarzy w Warszawie. Po uzupełnieniu studiów we Włoszech otrzymał rozmaite godności kościelne. Działał aktywnie w Komisji Edukacji Narodowej. Był najbliższym współpracownikiem Kołłątaja w czasie sejmu Wielkiego. Ze względu na ostrość pióra nazywano go Wulkanem gromów kuźnicy. Napisał Katechizm o tajemnicach rządu Polskiego. Katechizm jako utwór religijny podaje prawdy wiary w formie formie pytań i odpowiedzi. Wydany po raz pierwszy w 1790r. aż pięciokrotnie, wydawany był anonimowo.
Publicystyka oświecenia:
Przyczyniła się w dużej mierze do uchwalenia Konstytucji, choć nie weszła ona w życie. Stanowiła rodzaj testamentu dla przyszłych pokoleń.
Gatunki publicystyczne oświecenia:
- rozprawy,
- apele,
- listy otwarte,
- modlitwy religijne,
- formy naśladujące katechizm.
Środki stylistyczne publicystyki oświecenia:
- porównania,
- apostrofa,
- pytania retoryczne,
- inwokacje,
- obrazki rodzajowe,
- emocjonalne opisy,
- inwektywy (obraźliwe wyrażenia, obelgi)