Jan Chryzostom Pasek

Jan Chryzostom Pasek (ok.1636-ok.1700) Pochodził z niezamożnej szlachty, dzierżawiącej majątki w okolicach Rawy Mazowieckiej, wychowanej jezuitów. Przez ponad 10 lat prowadził barwny i burzliwy żywot żołnierza. Walczył pod wodzą hetmana Czarnieckiego w Danii, później walczył w wojnie z Moskwą, dowodził pospolitym ruszeniem przeciw Turkom. W 1667r. niespodziewanie ożenił się i osiadł na roli. Zmarł w swym majątku w Niedzielskach.

Moda na pamiętniki:

Sarmacki kult  tradycji rodzimych wpłynął na wielki rozkwit pamiętnikarstwa w XVII wiecznej Polsce. Szlacheccy pamiętnikarze spisywali dzieje swojego życia dla potomnych, aby ci mieli jak najwięcej informacji o swoich przodkach.

Z kart Pamiętników Paska wynurza się portret szlachcica-ziemianina wiodącego spokojne życie, pełne towarzyskich biesiad, wyróżniał się talentem do oswajania dzikiego ptactwa i zwierząt. Z ksiąg sądowych wiemy natomiast, że był to awanturnik, warchoł i pieniacz, aż pięć razy skazany na banicję, wyroków jednak nie wykonano. Jego Pamiętniki dzielimy na dwie części:

  • 1656-1666 życie żołnierza,
  • 1667-1699 życie człowieka po ślubie.

Pasek to pamiętnikarz z wyobraźnią, często wyolbrzymia i koloryzuje swoją rolę w różnych wydarzeniach. Jest niezrównanym gawędziarzem. Pisze stylem barwnym poezją żywą i plastyczną, w którą wplecione są liczne łacińskie zwroty, tzw. makaronizmy. W opisach bitew zdania są krótkie, gorączkowe, dialogi urywana a język potoczny. W przemówieniach natomiast zdania są długie, skomplikowane, pełne barokowych konceptów i mitologicznych aluzji. Pamiętniki uznaje się za przykład gawędy szlacheckiej, czyli gatunku wywodzącego się z literatury mitologicznej. Autor wypowiada się w 1 os. l. poj., a przemowę kieruje wprost do odbiorcy.

Cechy sarmackie z Pamiętników:

wady zalety

pyszni

egoistyczni

zarozumiali

megalomani

wystawna gościnność

łakomstwo

pijaństwo

skłonność do pojedynkowania

brawura i popisywanie się

przesadna wierność tradycji

zadufanie

zaściankowość

bigotyzm

brak tolerancji

nienawiść innowiecza

gadulstwo

nieposzanowanie praca

niechęć do kompromisu

używali makaronizmów

kult wolności szlacheckiej i demokracji

wywyższanie się

duma narodowa

odwaga

męstwo

szlachetność

rycerstwo

wierność tradycji

wierność katolicyzmowi (kult Matki Boskiej)

znajomość prawa

oratorstwo (umiejętność przemawiania)

Pamiętniki Paska są źródłem wiedzy obyczajowej o szlachcie, jej języku i mentalności. Nie są arcydziełem literatury i kompendium wiedzy naukowej. Występuje ksenofobia.