Jan Chryzostom Pasek (ok.1636-ok.1700) Pochodził z niezamożnej szlachty, dzierżawiącej majątki w okolicach Rawy Mazowieckiej, wychowanej jezuitów. Przez ponad 10 lat prowadził barwny i burzliwy żywot żołnierza. Walczył pod wodzą hetmana Czarnieckiego w Danii, później walczył w wojnie z Moskwą, dowodził pospolitym ruszeniem przeciw Turkom. W 1667r. niespodziewanie ożenił się i osiadł na roli. Zmarł w swym majątku w Niedzielskach.
Moda na pamiętniki:
Sarmacki kult tradycji rodzimych wpłynął na wielki rozkwit pamiętnikarstwa w XVII wiecznej Polsce. Szlacheccy pamiętnikarze spisywali dzieje swojego życia dla potomnych, aby ci mieli jak najwięcej informacji o swoich przodkach.
Z kart Pamiętników Paska wynurza się portret szlachcica-ziemianina wiodącego spokojne życie, pełne towarzyskich biesiad, wyróżniał się talentem do oswajania dzikiego ptactwa i zwierząt. Z ksiąg sądowych wiemy natomiast, że był to awanturnik, warchoł i pieniacz, aż pięć razy skazany na banicję, wyroków jednak nie wykonano. Jego Pamiętniki dzielimy na dwie części:
- 1656-1666 życie żołnierza,
- 1667-1699 życie człowieka po ślubie.
Pasek to pamiętnikarz z wyobraźnią, często wyolbrzymia i koloryzuje swoją rolę w różnych wydarzeniach. Jest niezrównanym gawędziarzem. Pisze stylem barwnym poezją żywą i plastyczną, w którą wplecione są liczne łacińskie zwroty, tzw. makaronizmy. W opisach bitew zdania są krótkie, gorączkowe, dialogi urywana a język potoczny. W przemówieniach natomiast zdania są długie, skomplikowane, pełne barokowych konceptów i mitologicznych aluzji. Pamiętniki uznaje się za przykład gawędy szlacheckiej, czyli gatunku wywodzącego się z literatury mitologicznej. Autor wypowiada się w 1 os. l. poj., a przemowę kieruje wprost do odbiorcy.
Cechy sarmackie z Pamiętników:
wady | zalety |
pyszni egoistyczni zarozumiali megalomani wystawna gościnność łakomstwo pijaństwo skłonność do pojedynkowania brawura i popisywanie się przesadna wierność tradycji zadufanie zaściankowość bigotyzm brak tolerancji nienawiść innowiecza gadulstwo nieposzanowanie praca niechęć do kompromisu używali makaronizmów kult wolności szlacheckiej i demokracji wywyższanie się |
duma narodowa odwaga męstwo szlachetność rycerstwo wierność tradycji wierność katolicyzmowi (kult Matki Boskiej) znajomość prawa oratorstwo (umiejętność przemawiania) |
Pamiętniki Paska są źródłem wiedzy obyczajowej o szlachcie, jej języku i mentalności. Nie są arcydziełem literatury i kompendium wiedzy naukowej. Występuje ksenofobia.