Opracowanie motywu emigracji
Literacki zapis emigracji to w naszym piśmiennictwie przede wszystkim dzieje Wielkiej Emigracji, tej po powstaniu listopadowym. Były w dziejach emigracji polistopadowej chwile wielkie, jednak codzienność określała bieda, poczucie zagubienia, klęski, rozpacz, tęsknota za krajem, twardy los wygnańca i niekończące się kłótnie. Na pogrzeb Słowackiego w Paryżu przyszło nie więcej niż trzydzieści osób, Norwida pochowano we wspólnej mogile dla nędzarzy i do dziś nie jest znane położenie jego grobu. Emigracja polityczna, zawsze jest wyborem mniejszego zła, każda kolejna fala uchodźców (np. po ostatniej wojnie, po haniebnych kampaniach antyżydowskich z 1968 roku, po stanie wojennym) doświadcza w gruncie rzeczy podobnego losu. Czymś zupełnie innym jest emigracja zarobkowa z jej mitami opowiadającymi o, głównie amerykańskim, Eldorado.
Liryki lozańskie – Adam Mickiewicz
Liryki są wyrazem przeżyć polskich emigrantów, ich tęsknoty za krajem, często zagubienia w świecie, obcej rzeczywistości, do której rzucił ich los, pozbawiając ojczyzny. To nie jest dla nich Ziemia Święta, miejsce pielgrzymki z drugiej części „Ksiąg narodu polskiego” i pielgrzymstwa polskiego. Motyw będący przedmiotem naszej uwagi odnajdziemy w szeregu Liryków lozańskich, np. w wierszu „Nad wodą wielką i czystą”, kończącym się charakterystyczną strofą: „Skatom trzeba stać i grozić, l Obłokom deszcze przewozić, l Błyskawicom grzmieć i ginąć, l Mnie płynąć, płynąć i płynąć„.
Pan Tadeusz – Adam Mickiewicz
Jacek Soplica nie udawał się na emigrację z przyczyn politycznych, momentem przełomowym w jego życiu stała się zbrodnia, zabicie Stolnika (magnat odmówił Soplicy ręki córki Ewy) przyczyną czego było mimowolne wsparcie Rosjan w czasie powstania kościuszkowskiego. Osobiste interesy i zemsta splotły się z przestępstwem wobec narodu. Jednak poeta dat tej postaci szansę odkupienia win. Soplica wyjechał do Rzymu, został zakonnikiem, księdzem Robakiem. Robak służył w Legionach Dąbrowskiego, przedzierał się jako emisariusz do kraju, brat nawet udział w szarży pod Somosierrą (obok Kozietulskiego byt ranny dwa razy), bił się pod Hohenlinden, Jeną. Wielokrotnie na terenie Polski pojmany i karany w końcu z upoważnienia księcia Józefa przygotowywał powstanie na Litwie. Dawny żołnierz został konspiratorem, męczennikiem za sprawę. Był emisariuszem, łącznikiem pomiędzy emigracją i krajem, przynosił do ojczyzny przede wszystkim nadzieję, wiarę w rychłe odzyskanie niepodległości. Motyw emigracji pojawia się w epilogu do Pana Tadeusza, gdzie mowa o wygnańcu, który cierpienie, tułaczkę, trudne życie wychodźcy na paryskim bruku próbuje osłodzić wspomnieniami krainy dzieciństwa, chociaż w marzeniach powrócić do zamkniętej przed nim Polski.
Literatura
- Biblia (wędrówka Izraelitów)
- Liryki lozańskie, Sonety krymskie, Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego, Pan Tadeusz – A. Mickiewicz
- Hymn, Do matki – Juliusz Słowacki
- Latarnik (nostalgia), Za chlebem – Henryk Sienkiewicz
- Przedwiośnie – Stefan Żeromski
- Moja piosenka II – C.K. Norwid
- Smutno mi boże – A. Słonimski
- Emigranci – S. Mrożek
- Antygona w Nowym Jorku – J. Głowacki
- Aria z kurantem – Jan Lechoń
- Trans-Atlantyk – Witold Gombrowicz
- Rodzinna Europa – Czesław Miłosz
- Brzemię rzeczy utraconych – Kiran Desai
Sztuka
- W drodze – Marc Chagall
- Pożegnanie Anglii – Ford Madox Brown
Film
- Emigranci – reż. Jan Troell
- Szczęśliwego Nowego Jorku – reż. Janusz Zaorski