Motyw zbrodni

Opracowanie motywu zbrodni:

Literatura, podejmując motyw zbrodni, z reguły nie czyni tego w celu epatowania krwawymi scenami, samym przebiegiem czynu, ale stawia pytania o przyczyny leżące u podstaw przestępstwa. Zbrodnie popełniano, i popełnia się, z chęci zysku, wzbogacenia się, z miłości i zazdrości, by zdobyć lub utrzymać władzę, dokonać zemsty, wyeliminować przeciwników, nawet, by udowodnić przed sobą samym zdolność do okrucieństwa, wykazać wewnętrzną siłę. Dla jednych jakiś czyn może być zasługującą na najsurowsze potępienie zbrodnią, inni zaś uznają go za akt sprawiedliwości, uświęconą drogę do szczytnego celu. W dziejach ludzkości nie brakowało ideologii, które nawet masowe ludobójstwo próbowały na różne sposoby rozgrzeszać, uzasadniać. Zbrodnia, fenomeny zbrodniarzy niezmiennie interesują pisarzy od tysiącleci, a zło wciąż pozostaje atrakcyjniejszym tematem sztuki niż dobro.

Makbet – William Szekspir

Makbet, tan Kawdoru rozpoczął drogę do królewskiej korony od zabicia króla Duncana – stało się to w dużej mierze za sprawą namowy Lady Makbet. Później kolejne morderstwa przychodziły Makbetowi znacznie łatwiej. Już wiedział, że potrafi skrytobójczo, nie na polu bitwy, zabijać. Wystarczającą motywacją do zbrodni stał się wielki cel: objęcie władzy (następnie jej utrzymanie), której coraz silniej pożądał. Gdy wojska Makdufa okrążyły zamek samozwańczego króla, Lady Makbet popełniła samobójstwo. Nie zrobiło to na Makbecie żadnego wrażenia, pochłania go nadchodząca bitwa. Według żołnierzy las birnamski jakby zbliża się do zamku. Makbet pojmuje, że wypełnia się przepowiednia, ale nie zamierza zginąć bez walki. Otoczony zaciekle broni się, zabija Siwarda. Makduf chce w pojedynku pomścić rodzinę. Makbet mówi, że może go zabić tylko ktoś nie zrodzony z tona kobiety. Okazuje się, że to właśnie Makduf przeszedł na świat za sprawą cesarskiego cięcia, dzięki pomocy lekarza. Na scenę, wypełnioną żołnierzami i sprzymierzonymi panami, wchodzi Makduf z zatkniętą na włóczni głową Makbeta. Tragedia, jak setki innych utworów literackich, wyraża przekonanie, że nie może istnieć zbrodnia bez kary, że ta pierwsza zawsze zostanie ujawniona i ukarana. Zbrodnia musi też zniszczyć samego mordercę, zrujnować jego wewnętrzny świat, pozbawić ładu, spokoju, przynieść wewnętrzne cierpienie. Szekspir, podając te dość oczywiste prawdy, umiał pokazać złożoność ludzkiej duszy, rozliczne motywy postępowania bohaterów, to, jak odmienił ich wybór drogi zła, zbrodni. Pisarz byt bardzo zręcznym moralistą: potępił przedstawione postawy, uczynił z nich przestrogę, pokazał zło poprzez czyny postaci, a nie słowa, komentarze.

Faust – Johann Wolfgang Goethe

W stanie szoku, depresji, przerażona konsekwencjami Małgorzata zabija dziecko (topi je w stawie) będące owocem romansu z Faustem. Trafia do więzienia, popada w obłęd, czeka na śmierć. Nie chce uciec z kochankiem, postanawia ponieść konsekwencje swego czynu, spodziewaną zasłużoną karę traktuje jako pokutę za wielkie grzechy – nie chce żyć z ich bagażem. Z prostą wiarą, ufnością poleca duszę miłosiernemu Bogu. Głos z góry zapowiada, że zostanie zbawiona (zbawiona sercem) dzięki skrusze, żarliwej wierze, sile swej miłości. Po śmierci zostaje w niebie Pokutnicą, służką Matki Bożej, u której wyjednuje miłosierdzie wobec umierającego Fausta.

Lilije – Adam Mickiewicz

W balladzie niewierna żona zabija, po powrocie z wojny, męża. Miłością obdarzyli ją dwaj bracia zamordowanego – rękę wdowy miał dostać ten, który uplecie piękniejszy wieniec z kwiatów. Obaj zerwali lilie z grobu zamordowanego, co zapewne nie było przypadkiem. Wtedy przemówił do nich głos z zaświatów, zbrodnia została ujawniona.

Balladyna – Juliusz Słowacki

Pierwszą zbrodnią Balladyny byto zabicie siostry – zgładziła Alinę, by zdobyć rękę hrabiego Kirkora. Tak rozpoczął się długi ciąg zbrodni popełnionych przez tę niezwykłą bohaterkę, która żyta jakby nie było Boga. Przepaska na czole Balladyny ukrywała krwawe znamię, piętno popełnionej zbrodni. Jej następną ofiarą staje się posłaniec Kirkora, po otruciu Kostryna, swego sprzymierzeńca w walce z Kirkorem, Balladyna obejmuje tron, koronuje się. Przysięgając rządzić sprawiedliwie, rozpoczyna panowanie – zgodnie ze zwyczajem – od osądzenia zbrodni. Skazuje na śmierć dwóch nieznanych morderców: truciciela Fon Kostryna i zabójcę Aliny. Wtedy właśnie ginie rażona piorunem. Balladyna jest postacią o wielkim wymiarze, nie tylko zbrodniarką, ale też bohaterką tragiczną i jedyną zdolną w dramacie do uniesienia ciężaru władzy.

Zbrodnia i kara – Fiodor Dostojewski

Arcydzieło rosyjskiego pisarza z pewnością stanowi najbardziej znane literackie studium zbrodni. Rodion Raskolnikow, byty student i człowiek o bardzo złożonej psychice, postanowił zamordować starą petersburską lichwiarkę. Uważał się za człowieka wyjątkowego, postawionego poza dobrem i złem, uzurpował sobie prawo do wyeliminowania ze świata kogoś, kto jest zbędny w zdrowym społeczeństwie. Przebieg zaplanowanej zbrodni przybrał nieoczekiwany obrót, Raskolnikow został zmuszony także do zabicia siostry lichwiarki. Po dokonaniu podwójnego morderstwa, pogrążył się w wyrzutach sumienia, wątpliwościach, nie mających końca analizach przyczyn klęski, co w końcu doprowadziło młodego człowieka do przyznania się przed sędzią śledczym. Został skazany na katorgę. Stanisław Mackiewicz tak pisał o tej powieści: Dostojewski chciał powiedzieć: ludzie mogą sobie mówić, co chcą, o przedsięwzięciu Raskolnikowa, że się nie udało z powodu niesprzyjających okoliczności czy z powodu zwykłej nerwowości samego przedsiębiorcy. Ale Bóg! – Bóg jest przeciwny zasadzie „cel uświęca środki” i Bóg ukarze nieposłuszeństwo przykazaniu „nie zabijaj”. Raskolnikow może sobie myśleć w więzieniu także, co chce, może nawet żałować, że się przyznał; ale jego zamiar udać się nie mógł, bo potępiła go mistyka, której człowiek słucha i której ulega.

Medaliony – Zofia Nałkowska

Materiały do tego tomu autorka zbierała pracując w Międzynarodowej Komisji do Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce. Przedstawiła czytelnikom możliwie zobiektywizowany zapis zbrodni (od obozów koncentracyjnych, po produkcję mydła z ludzkich szczątków) popełnionych przez faszystów podczas II wojny światowej, ukazała przede wszystkim wybrane fragmenty obozowej rzeczywistości, psychikę ludzi straszliwie zdeformowaną przez cierpienie. Autorka poniekąd udokumentowała całą drogę, jaką owi ludzie odbywali, nim znaleźli się na wolności.

Literatura:

  • Biblia
  • Mitologia
  • Oresteja – Ajschylos
  • Antygona, Król Edyp – Sofokles
  • Dzieje Tristana i Izoldy
  • Hamlet, Makbet, Romeo i Julia – W. Szekspir
  • Cyd – P. Corneille
  • Don Juan – Molier
  • Faust, Cierpienia młodego Wertera – J.W. Goethe
  • Giaur – G.G. Byron
  • Pan Tadeusz, Lilije – A. Mickiewicz
  • Kordian, Balladyna – J. Słowacki
  • Nie-boska komedia – Z.Krasiński
  • Zbrodnia i kara – F. Dostojewski
  • Trylogia, Quo vadis, Krzyżacy – H. Sienkiewicz
  • Rozdziobią nas kruki, wrony…, Echa leśne – S. Żeromski
  • Lord Jim – J. Conrad
  • Granica – Z. Nałkowska
  • Proces – F. Kafka
  • Inny świat – G. Herling-Grudziński
  • Medaliony – Z. Nałkowska
  • Opowiadania – T.Borowski
  • Rozmowy z katem – K.Moczarski
  • Popiół i diament – J.Andrzejewski
  • Imię róży – U.Eco,
  • Rok 1984, Folwark zwierzęcy – G.Orwell
  • Mała apokalipsa – T. Konwicki