Tytuł: „Król Edyp”
Autor: Sofokles
Gatunek: tragedia
Geneza: mity tebańskie (klątwa Kadmosa i Pelopsa)
Czas akcji: doba
Miejsce akcji: przed pałacem królewskim w Tebach
„Król Edyp” oparty jest na miecie tebańskim. Król Teb Lajos, syn Labdaka, został przeklęty przez Pelopsa za to, że popchnął do śmierci jego syna. Lajos jako młodzieniec przybył na dwór Pelopsa, a tam spodobał mu się jego syn Chryzyp. Zgwałcony przez Lajosa Chryzyp nie mógł tego znieść i popełnił samobójstwo. Bogini wierności małżeńskiej Hera aby ukarać Lajosa zesłała do Teb Sfinksa, który zamieszkał na górze Fikion. Każdemu przechodzącemu zadawał zagadkę, ale nikt nie znał odpowiedzi, więc wszystkich pożerał. Apollo na poleceni Zeusa za pośrednictwem wyroczni delfickiej ostrzegł Lajosa, że syn go zabije i poślubi matkę. Dlatego właśnie Lajos zdecydował się porzucić Edypa. Akcja „Króla Edypa” rozpoczyna się gdy Edyp ma już czwórkę dorosłych dzieci a miasto nęka zaraza.
„Król Edyp” – streszczenie
Akt 1
Kapłani i mieszkańcy Teb przybywają do króla Edypa aby uwolnił ich od okrutnej zarazy od której masowo umierają ludzie. Edyp odpowiada, że wysłał już Kreona do wyroczni apollińskiej, do Pytii by zapytał jak można ocalić kraj. Kreon donosi, że kraj może uratować jedynie odnalezienie winnych zabójstwa Lajosa i ukaranie ich śmiercią lub wygnaniem. Lajos był wcześniej władcą w mieście, wyruszył do wyroczni ale w drodze został zabity i już nigdy nie powrócił. Edyp postanawia odnaleźć mordercę. Prosi mieszkańców Teb o ujawnienie jego tożsamości, zabrania go gościć i rozmawiać z nim, a na koniec przeklina go mówiąc: niech w proch się zamieni jego życie marne. Król posłał po wróżbitę Tejrezjasza, a ten oznajmił, że: Tym zabójcą króla, którego szukasz jesteś ty. Edyp nie wierzy stacowi. Uznaje, że spiskuje on z Kreonem i chce go przepędzić z miasta aby znaleźć się bliżej tronu. Zanim Terjezjasz odchodzi mówi, że człowiek którego szuka znajduje się tu i żyje ze swoimi dziećmi, będąc ich bratem i ojcem, synem i mężem kobiety, która go urodziła, a swego ojca zabójcą i wspólnikiem łoża.
Akt 2
Edyp oskarża Kreona, że ten knuje przeciwko niemu i namawia do tego samego Terjezjasza. Chce wypędzić Kreona z miasta lub ukarać go śmiercią. Nieco później Jokasta wyjaśnia Edypowi, że jej mąż usłyszał kiedyś przepowiednię, że zginie z rąk syna. Aby temu zapobiec chłopca porzucono w górach na pewną śmierć a zatem Lajos nie mógł zginąć z ręki syna. Radzi, więc Edypowi by zapomniał o całej sprawie. Jokasta opowiada też Edypowi jak wyglądał Lajos i z kim podróżował. Ze sług ocalał tylko jeden, który uprosił ją gdy Edyp został królem aby wysłała go na wieś. Edyp mówi Jokaście, że jego matką jest Meropa z Dority i Polibos z Koryntu. Gdy mieszkał z rodzicami na jednej z uczt jakiś pijany mężczyzna powiedział mu że jest podrzutkiem. Aby wyjaśnić sprawę udał się do Pytii, gdzie dowiedział się, że zabije ojca. Uciekł z Koryntu a po drodze zabił napotkanego rycerza i jego sługi. Chcieli go zepchnąć z drogi, starzec uderzył go biczem, a Edyp broniąc się uderzył go podróżnym kosturem i zabił. Edyp rozpacza a Jokasta tłumaczy, że Apollo powiedział, że Lajos zginie z ręki syna, ale ten nigdy go nie zabił, ponieważ wcześniej zginą, a zatem słowa wyroczni są bez znaczenia.
Akt 3
Jokasta modli się do Apollina o pomoc. Pojawia się posłaniec z Koryntu i mówi, że Polibos nie żyje a mieszkańcy Koryntu chcą by nowym królem został Edyp. Edyp opowiada posłańcowi o przepowiedni mówiącej, że zabije ojca i stwierdza, że nie chce tam wracać. Posłaniec opowiada Edypowi, że jego ojcem nie był Polibos, gdyż on sam jako dziecko przyniósł go okaleczonego do pałacu. Wcześniej Edypa odnalazł pasterz. Edyp pragnie poznać swoje pochodzenie i posyła po niego. Pasterz wyznaje, że dziecko było z pałacu Lajosa. Dziecko dała mu Jokasta aby je zabił. Przychodzi służący ze złymi wieściami – Jokasta nie żyje. Gdy dowiedziała się prawdy rzuciła się na łózko, wyrwała włosy z głowy i wzywała Lajosa a następnie powiesiła się. Edyp pobiegł do jej komnaty z mieczem i oślepił się igłą jej broszki. Zaczął przeklinać dzień, w którym go uratowano, gdyż uniknąłby dzięki temu okrutnego przeznaczania. Edyp prosi Kreona o pochowanie Jokasty i wypędzenie go z kraju. Żegna się z córkami i błaga Kreona aby pozwolił im żyć.
Charakterystyka Edypa:
Głownem bohaterem utworu jest Edyp (z gr. oidipous – opuchłonogi, stąd imię), wnuk Labdakosa, syn Lajosa i Jokasty. Był pyszny, nieufny, uparty, dumny, pewny siebie. Losy Edypa można odczytywać jako pouczenie przeciw zbytniej dumie i wierze w ciągłość szczęścia.
Mit udowadnia potęgę Fatum, czyli przeznaczenia danego człowieka. Edyp był bezradny wobec okrucieństwa losu. Im bardziej bohaterowie starają się uniknąć przeznaczenia, tym bardziej pomagają mu w realizacji. Z tym związana jest także ironia tragiczna, która dosięgnęła Edypa, mamy tu przeciwieństwo pomiędzy świadomością, a rzeczywistym działaniem bohatera. W całej historii Edypa możemy uznać go za ofiarę bogów. Z jednej strony był zbawcą Teb (rozwiązanie zagdaka Sfinksa) a z drugiej przyczyną jego nieszczęść.
Tragizm postaci wynika w tym przypadku z jej niewiedzy. Edyp popełnia tzw. nieszczęśliwe zbłądzenie (wina tragiczna, hamarita) ponieważ czyni źle nieświadomie (kazirodztwo i ojcobójstwo). Edyp nie wiedział, że popełnia zbrodnie, wprost przeciwnie starał się nie dopuścić do spełnienia przepowiedni.
Edyp jest uwikłany w konflikt tragiczny – musi wybierać pomiędzy dobrem poddanych, a osobistym spokojem. Jako osoba szlachetna dąży do poznania prawy. Każda jego decyzja musi doprowadzić do katastrofy.
Dotknęła go także ironia tragiczna, chce poznać prawdę, co niemożliwa mu jego niewiedza. Zapłacił wysoką cenę za odkrycie prawdy – klęska. Pomimo dobrych intencji błądzi tragicznie i musi udać się na wygnanie. Jest niewinny i pokutuje za grzechy przodków, już w chwili narodzin było wiadomo, że popełni kazirodztwo i zabije ojca.Prawdziwe szczęście zmieniło się w lament a rozpacz w śmierć i hańbę.
Edyp zgrzeszył swoją pychą (hybis) naśmiewał się z kalectwa Tejrezjasza, a niedługo potem sam oślepł. Naraził się bogom i spotkała go okrutna kara.
| Edyp nie jest dobry | Edyp nie jest zły |
| wybucha złością, gdy coś nie układa się po jego myśli | chciał uwolnić Teby od zarazy i znaleźć zabójcę Lajosa |
| posądza Kreona o zabójstwo Lajosa | dba o rodzinę, nawet gdy opuszcza Teby prosi Kreona o opiekę nad dziećmi |
| nie wierzy Terezjaszowi i pasterzowi, którzy mówią, że to on zabił | jest mądrym władcą, rozwiązał zagadkę Sfinksa |
Pozostali bohaterowie:
Jokasta – nieświadomie po śmierci męża Lajosa, poślubiła syna i miała z nim czworo dzieci
Kreon – brat Jokasty
Tejrezjasz – niewidomy wróżbita, znał przyszłość i przeszłość Edypa
Przydatne cytaty:
- Pycha rodzi tytanów (stasimon II),
- O śmiertelny pokolenia! Życie wasze to cień cienia. Bo któryż człowiek więcej tu szczęścia zażyje Nad to, co w sennych rojeniach uwije aby potem z biegiem zdarzeń Po snu chwili runąć z marzeń (stasimon IV) – pieśń chóru mówiąca o tym, że nie należy zbytnio cieszyć się szczęściem, gdyż jest ono zmienne.
Powiązania:
- Edyp w Kolonie – tragedia ukazujące ostatnie lata życia Edypa
- Antygona – tragedia Sofoklesa, ukazująca losy dzieci Edypa,
- Makbet – jako kolejna w dziejach postać tragiczna,
- esej Camusa,
- Zygmunt Freud i pojęcie kompleksu Edypa
Kompleks Edypa – nieświadoma miłość do matki i nieświadoma nienawiść do ojca.