Tragedia

Geneza i budowa tragedii:

Najwyżej cenionym przez starożytnych gatunkiem była tragedia.

Tragedia – termin  wywodzi się od greckich słów: tragos – kozioł, ode – pieśń, czyli pieśni kozłów. Jest to poważny i smutno kończący się dramat, którego motywem przewodnim jest konflikt pomiędzy dążeniami wybitnej jednostki a siłami wyższymi (losem, prawami historii, siłami natury, interesem społecznym, normą moralną). Bohaterowie wyrastają ponad przeciętność, ale ich losami kieruje przeznaczenie (los, fatum).

Cechy tragedii:

  • Zachowanie trzech jedności:
    1. Miejsca – wydarzenia rozgrywają się w określonym miejscu
    2. Czasu – fabuła toczy się w przeciągu 24 godz., zaczyna się o świcie, a kończy wieczorem
    3. Akcji – ciągła, nieprzerwana, przyczynowo-skutkowa, jedno wydarzenie wynika z drugiego, wszystkie osoby dramatu powiązane są z głównym wątkiek
  • Temat zaczerpnięty z mitologii
  • Zasada decorum – dopasowanie odpowiedniego stylu do utworu, gdzie tragedii przypisywano styl wysoki (patetyczny, uroczysty), a komedii niski (lekki, rubaszny)
  • Katharsis ( z gr. oczyszczenie) –  emocjonalny wstrząs związany z historią bohaterów
  • Konflikt tragiczny – równorzędne racje pomiędzy, którymi nie sposób dokonać wyboru, każde posunięcie bohatera zbliża go do katastrofy
  • Tragiczny wybór – nie można dokonać słusznego wyboru, każda decyzja będzie zła i przyniesie śmierć i cierpnie
  • Tragizm bohaterów – szczególny sposób konstrukcji losów bohaterów, usytuowany w nierozerwalnym konflikcie tragicznym, łączy się ze wzniosłością. Konflikt tragiczny to po prostu postanowienie bohatera przed wyborem.
  • Ironia tragiczna – wszystko zmierza szczęśliwego końca, ale on nie następuje
  • Wina tragiczna  – wcześniej czy później bohater dowie się, że źle postępuje i zostanie ukarany
  • Chór pełniący rolę moralisty , komentatora wydarzeń, który ocenia rozwój sytuacji składający się z 12-15 mężczyzn
  • Niezmienność charakteru postaci, postacie nie podlegają transformacji
  • Nie przedstawiano bezpośrednio scen krwawych, mówił o nich dialog
  • Bohaterami są osoby z wyższych sfer
  • Zasada czystości estety, czyli nie przeplatanie scen tragicznym scenami tragicznymi,
  • Określona budowa: ekspozycja (wstęp),  zawiązanie i rozwój akcji, punkt kulminacyjny, dalsze skomplikowanie akcji, rozwinięcie akcji, epilog (informacje dodatkowe)
  • Specyficzna kompozycja utworu.
  • Kompozycja tragedii:

    Kompozycja tragedii antycznej była zupełnie inna niż obecnie. Każda z części spełniała określoną funkcję, a układ poszczególnych części można przedstawić następująco:

    1. prologos (wstęp) – wprowadzenie o czym będzie sztuka
    2. parados – pierwsza pieśń chóru wchodzącego na orchestrę, który informował jak doszło do konfliktu
    3. epejsodion I (epizod I) – aktorzy wchodzą na proscenium i przedstawiają treść akcji
    4. stasimon I – pieśń chóru, który komentuje zdarzenia z poszczególnych epizodów
    5. epejsodion II…
    6. stasimon II…
    7. epejsodion III…
    8. …. do V
    9. kommos
    10. exodos – pieśń wieńcząco- podsumowującą , którą śpiewa schodzący z orchestry chór.

    W przypadku komedii kompozycja była wzbogacona o parabazy, czyli podejścia ku widzom  z odłożeniem masek i wygłoszeniem pewnej wypowiedzi.

    Chór był stale obecny i pełnił rolę komentatora – moralisty.

    Wybitni twórcy tragedii greckiej:

    Tespis – żył w VI w. p.n.e. Był pierwszym znanym aktorem dramatycznym. Wprowadził pierwszego aktora, który występował w różnych rolach. Wprowadził też dialog z chórem.

    Eurypides – urodził się ok. 485 r. p.n.e. na Salominie, a zmarł w  407 r. p.n.e. w Pelii w Macedonii. Najmłodszy z wielkiej trójki tragediopisarzy greckich (Ajschylos, Sofokles, Eurypides). Był przeciwnikiem tyranii. Nie zgadzając się z polityką Aten, pod koniec życia emigrował do Macedonii. Eurypides w swoich komediach przedstawił złe i dobre natury strony człowieka. Wystawił 88 utworów dramatycznych,  z czego zachowało się 17 tragedii i 1 dramat satyrowy (z 932 przypisywanych mu przez tradycje utworów). Był twórcą: Alkestis, Medea, Hipolit, Andromacha, Elektra, Orestes, Trojanki. Twórca tragedii psychologicznej., właśnie on po raz pierwszy zwrócił uwagę na psychologię postaci. W jego sztukach niewiele jest miejsca na interwencję bogów lub działanie losu. Wszystkim rządzą ślepy przypadek i ludzkie namiętności. Oskarżono go z tego powodu o bezbożność. W utworze „Trojanki” protestuje przeciwko wojnie. Bohaterami są żony i matki trojańskich bohaterów, które dostały się w ręce zdobywców. Ich straszny los przeczy rozumnym zasadom świata i istnieniu bogów. Eurypides patrzy na świat trzeźwo i bez złudzeń. Nie wierzy w bóstwa, wierzy zaś w okrucieństwo świata. W utworach: Elektra, Andromacha, Trojanki, Ifigenia, w Aulidzie obserwujemy ludzką próżność i okrucieństwo.

    Ajschylos (525-456 r. p.n.e.) arystokrata, uczestniczył w bitwie pod Maratonem. Tragediopisarz grecki, który wystawił 70 tragedii i 20 dramatów. Jego twórczość była traktowana jako działalność wieszcza, nauczyciela ludu, moralnego reformatora. Akcję uczynił najważniejszym elementem sztuki. Stworzył takie dzieła jak: „Błagalnice”, „Oresteja”, „Prometeusz w okowach”, „Persowie”, „Siedmiu przeciw Tebom”, „Agamemnon”. Z tragedii, które napisał zachowało się siedem. Najsłynniejsza z nich to „Persowie”, która jest jedyną znaną nam tragedią grecką, podejmującą temat aktualny – wojną perską. Wszystkie inne opierały się na wątkach mitycznych. „Agamemnon”, „Ofiarnice” i „Eunienidy” tworzyły trylogię pt. „Oresteja”. Tragedie Ajschylosa uderzały prostotą, a prezentowały świat, w którym ścierają się wciąż racje ludzi i bogów. Bohaterowie sztuki giną z godnością. Autor skupiał się na istocie konfliktu, nie interesowała go psychologiczna charakterystyka postaci. Cechą charakterystyczną twórczości Ajschylosa jest przywiązanie do wartości demokratycznych oraz niechęć wobec despotyzmu i tyranii, co widać szczególnie w „Prometeuszu w okowach”. Przedstawia tam zmagania dobroczyńcy ludzkości z Zeusem (despotą). Postacie z jego sztuk sprawiają wrażenie nadludzkich, posągowych, maksymalnie uproszczonych.