Motyw utopii i antyutopii

Opracowanie motywu utopii i antyutopii:

Utopia to (niestety) miejsce, którego nie ma, ale pisarze zawsze umieli je gdzieś umieścić – jeśli nie na mapie, to na nieodkrytym jeszcze lądzie, wyspie lub po prostu w nieokreślonej przestrzeni. Zbyt silna jest ludzka tęsknota za taką krainą, by dać zgodę na jej nieistnienie. Zasadniczym celem utopii, rozumianej jako gatunek wypowiedzi literackiej, ale i filozoficznej, jest przedstawienie ustroju idealnego państwa. Ten wizerunek najczęściej składa się z elementów związanych ze stosunkami społecznymi, polityką, religią, gospodarką, kulturą oraz oświatą. Realnie istniejące ustroje, doświadczenia ’ kolejnych pokoleń nie tylko podtrzymywały : utopijne marzenia, ale również skłaniały do konstruowania wizji o charakterze antyutopii, ostrzeżeń przed tym, czym może stać się państwo, społeczeństwo w warunkach przede wszystkim totalitarnej władzy.

Państwo – Platon

Grecki autor za jedno ze swych głównych zadań myśliciela uznawał pracę nad poprawą państwowych ustrojów. W Państwie, także w Prawach, stworzył teorię idealnego państwa, opartego na ładzie i sprawiedliwości społecznej. Takie państwo powinno spełniać trzy zasadnicze funkcje: zajmować się zarządzaniem, obroną kraju oraz wytwarzaniem dóbr materialnych. Same rządy mają sprawować mędrcy-filozofowie, a dwie pozostałe klasy społeczne to rzemieślnicy oraz żołnierze. Obowiązkiem państwa jest stworzenie warunków, w których te trzy klasy będą harmonijnie współżyć.

Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki – Ignacy Krasicki

Płynący na Jawę statek rozbił się i tytułowy bohater znalazł się na wyspie Nipu, całkowicie odciętej od wszelkich innych cywilizacji, od zdeprawowanego świata. W tej utopijnej krainie nie istniały wojny i pieniądze, nie byto agresji, chciwości, jej mieszkańcy żyli w cnocie, miłości bliźniego, uczciwości, kultywowali pracowitość, sprawiedliwość, dawne, proste obyczaje, tradycje. Idealne państwo (a raczej społeczeństwo bez państwa, na wyspie także religii nie towarzyszyły instytucje kościelne), przedstawił Doświadczyńskiemu opowieści o Nipu, własne obserwacje zrodziły u Mikołaja niechęć do znanego mu świata zła, obłudy, upadku moralnego. Jednak nie pozostał na wyspie, wydobywszy z wraku skarb wrócił do zepsutej Europy, następnie do Polski. Tu, szczęśliwie ożeniwszy się, usiłował wykorzystywać nauki wyniesione z utopijnej wyspy, reformować stosunki panujące na wsi.

Przedwiośnie – Stefan Żeromski

Mit szklanych domów jest symbolicznym ujęciem marzeń Żeromskiego o nowej Polsce (także tych sygnalizowanych we wcześniejszych utworach), ale również symbolem straconych złudzeń. Baryka przekraczając polską granicę, widzi nie szklane domy (chyba nawet ich się nie spodziewał, przecież nie do końca wierzył rojeniom ojca), ale biedę, brud, cywilizacyjne zacofanie. Żeromski sam podkreśla, że owa piękna idea to tylko utopia, w którą chciał przez lata wierzyć. Teraz rozstaje się z nią definitywnie, realność uniemożliwia mu ocalenie złudzeń, marzeń, które przynosili liczni bohaterowie jego wcześniejszych utworów. To jakby zamknięcie drogi ideowej pisarza, który umiał zdobyć się nawet na pewną ironię w prezentacji idei bliskich mu przez długie la- | ta – utopia szklanych domów to w gruncie rzeczy uproszczone ujęcie programów polskich socjalistów, społeczników, działaczy spółdzielczych, którzy wielokrotnie stanowili czerpane z rzeczywistości wzory pozytywnych bohaterów Żeromskiego. To równocześnie znak tego, że marzenia paru pokoleń Polaków pękły niczym mydlana bańka, nie przeszły próby rzeczywistości, nie okazały się wartościami możliwymi do ocalenia w każdej sytuacji. Cezary nigdy nie znajdzie szklanych domów, pozostaną one piękną utopią stanowiącą w powieści alternatywę wobec rewolucji, mogą stać się ideą jednoczącą, skłaniającą do wspólnego budowania przyszłości.

Literatura:

Przydatne cytaty: