Motyw matki

Opracowanie motywu matki:

Niemal w każdej, nawet najdawniejszej religii, mitologii pojawiają się postaci matek – często w postaci Matki Ziemi dającej początek całemu życiu, rodzajowi ludzkiemu. Nic więc dziwnego, że motyw matki jest równie stary jak literatura i powszechny w każdym piśmiennictwie. Postać matki pozostaje elementem mitu sielankowego dzieciństwa, symbolem miłości, bezpieczeństwa, rodzinnego domu. Bycie matką najczęściej łączy się z jednoczesnym przeżywaniem radości i doświadczaniem cierpień, troskami, wielkimi nadziejami związanymi z dziećmi, ale też niepokojami o ich los. Matka miewa też w literaturze bardzo szerokie znaczenie, przede wszystkim jest matką-ojczyzną, w naszym piśmiennictwie matką Polką, która wszystko oddaje ojczyźnie, cierpi, bowiem jej dzieci giną za kraj. Samotnej (z różnych przyczyn: śmierci męża, rozwodu, czy własnego wyboru) matce współczesna literatura, także feministyczna, poświęca sporo uwagi.

Mitologia

Matką Zeusa (także Hestii, Demeter, Hery, Hadesa i Posejdona) była tytanka Rea. Urodziła najwyższego z bogów, ukryta przed Kronosem, który pożerał potomstwo, obawiając się utraty władzy. Tę boginię czczono w całym świecie greckim, czasami utożsamiano ją z Wielką Macierzą, nazywano różnymi imionami wraz z rozszerzaniem się kultu. Hera to córka Kronosa i Rei, zarazem siostra i małżonka Zeusa. Wspólnie z mężem sprawowała władzę nad niebem i ludźmi, ale nie przysługiwała jej godność królowej bogów i ludzi. Jedyna mężatka wśród kobiet zamieszkujących Olimp, co pociągało za sobą pewne przywileje, szacunek. Czczono ją jako opiekunkę, patronkę położnic, małżeństw. Była boginią zazdrosną, często kłóciła się z niewiernym mężem, prześladowała dzieci Dzeusa zrodzone ze śmiertelnych kobiet, np. Heraklesa, Dionizosa, Europę. Chętnie mieszała się w sprawy ludzi. Dwa archetypiczne wyobrażenia matek z greckiej mitologii to Demeter i Niobe. Pierwszej z tych kobiet Hades porwał córkę (Korę) do swej podziemnej krainy, co doprowadziło matkę do rozpaczy. Natomiast Niobe musiała obserwować śmierć swych czternaściorga dzieci, które zostały okrutnie zamordowane.

Biblia

Ewa to pierwsza kobieta, stworzona przez samego Boga, zarazem matka wszystkich żyjących. Być może, za tą postacią kryją się mitologiczne obrazy Matki Ziemi, bogini matki. Marię w chrześcijaństwie czci się jako matkę (byto to dziewicze poczęcie) Chrystusa, żonę Józefa z rodu Dawida. Nowy Testament przekazuje bardzo niewiele informacji o życiu Marii, a ewangelista Marek przedstawia ją nawet w negatywnym świetle. Na pewno stała, cierpiąc, pod krzyżem Syna na Golgocie – Mater Dolorosa (Matka Boleściwa) to właściwe sztuce wyobrażenie Marii w łzach, rozpaczającej pod krzyżem.
Lament świętokrzyski. Matka Boska, bezsilnie patrząca na kaźń Jezusa, rozpaczająca pod krzyżem, jest w tym średniowiecznym wierszu przede wszystkim kochającą matką (Jednegocim syna miała 11 tegociem oźe/a/a), której przyszło utracić syna. Jej matczyna miłość ma wymiar głęboko ludzki, Maria czuje się jedną z wielu kobiet, których spotkała podobna tragedia – tym bardziej, że w anonimowym utworze nie wspomina się o Zmartwychwstaniu, związanych z nim nadziejach.

Dziady cz. III – Adam Mickiewicz

W wileńskim salonie Senatora (to scena Bal u Senatora) gra się w karty rozmawia. Doktor, Pelikan i Bajkow omawiają z Nowosilcowem aktualne zagadnienia. Rozmawiają o przesłuchaniu Rollisona, który po otrzymaniu 300 kijów jest ciężko chory. Cyniczny Nowosilcow wyraża zdziwienie, że młody człowiek nadal żyje. Przychodzi nieszczęsna matka, pani Rolli-son. Prosi Senatora o możliwość zobaczenia syna, dopuszczenie do niego księdza. Nowosilcow udaje zdziwienie, rzekomo nic nie wie o tej sprawie, łudzi matkę nadzieją na uwolnienie chłopca. Kobieta daje się zwieść, mówi o szlachetności Senatora, który jest jedynie łotrów otoczony zgrają. Ma raz jeszcze przyjść o godzinie siódmej. Gdy opuściła salon, Nowosilcow rozkazał wpuścić ją do syna i zaryglować drzwi. Doktor sugeruje, by otworzyć okna celi położonej na trzecim piętrze – umożliwi to młodemu Rollisonowi samobójstwo, które i tak planował. Gdy oszalała z bólu matka już dowiedziała się, iż jej syna wyrzucono przez okno, wbiegła zrozpaczona między tańczących na balu, przeklinała Senatora, bluźniła, krzyczała, w końcu padła zemdlona. Nowosilcow dal zgodę na widzenie księdza z Rollisonem -ciężko rannym, ale jeszcze żywym.

Nie-Boska komedia – Zygmunt Krasiński

Maria, żona hrabiego Henryka i matka Orcia, jest kobietą głęboko nieszczęśliwą w małżeństwie. Kocha męża, ale nie jest przez niego kochana, jeszcze podobnym uczuciem darzy syna, jednak zdaje sobie sprawę z tego, jaki czeka go los – sama mu go zgotowała, stawiając miłość męża ponad interesem dziecka.

Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela – H. Sienkiewicz

Wielka miłość samotnej matki do Michasia pośrednio staje się przyczyną śmierci kilkunastoletniego chłopca. Pani Maria, zubożała wdowa po powstańcu, pokłada w synu ogromne nadzieje, nieświadomie stawia przed nim zbyt wysokie wymagania. Chorowity syn, bardzo kochający matkę, nie może sprostać jej oczekiwaniom, pomimo ogromnych wysiłków nie uzyskuje wystarczająco dobrych ocen w nieprzyjaznej mu szkole.

Literatura podmiotu:

  • Mitologia
  • Biblia
  • Lament świętokrzyski
  • Hamlet, Romeo i Julia – W. Szekspir
  • Treny – J. Kochanowski
  • Kazania sejmowe – P. Skarga
  • Świętoszek – Molier
  • Święta miłości kochanej ojczyzny – I. Krasicki
  • Powrót posła – J.U. Niemcewicz
  • Giaur – G. Byron
  • Kurhanek Maryli, Do matki Polki, Dziady cz. III – A. Mickiewicz
  • Balladyna – J. Słowacki
  • Śluby panieńskie – A. Fredra
  • Dym, Nasza szkapa – M. Konopnicka
  • Antek, Lalka – B. Prus
  • Janko muzykant, Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela, Trylogia – H. Sienkiewicz
  • Nad Niemnem – E. Orzeszkowa
  • Zbrodnia i kara – F. Dostojewski
  • Moralność pani Dulskiej – G. Zapolska
  • Chłopi – W.S.  Reymont
  • Ludzie bezdomni, Przedwiośnie – S. Żeromski
  • Na skalnym Podhalu – K. Przerwa – Tetmajer
  • Sklepy cynamonowe, W małym dworku, Matka – S.I. Witkiewicz
  • Ferdydurke – W. Gombrowicz
  • Granica – Z. Nałkowska
  • Noce i dnie – M. Dąbrowska
  • Elegia o … (chłopcu polskim) – K. K. Baczyński
  • Matka powieszonych – T. Różewicz
  • Balladyna, Walc, Dolina Issy – Cz. Miłosz
  • Matce księdza J. Popiełuszki – A. Kamieńska
  • Tango – S. Mrożek

Literatura przedmiotu:

  • Élisabeth Badinter, Historia miłości macierzyńskiej, Oficyna Wydawnicza Volumen: Liga Republikańska, Warszawa 1998
  • Grażyna Szewczyk, Postać matki w niemieckiej i polskiej literaturze XIX i XX wieku, Wydawnictwo UŚ, Katowice 1995
  • Monika Brzóstowicz-Klajn, Wizerunek rodziny w polskiej prozie współczesnej, Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka, Poznań 1998
  • Maria Bogucka, Białogłowa w dawnej Polsce, Wydawnictwo Trio, Warszawa 1998
  • Maria Bogucka, Gorsza płeć: kobieta w dziejach Europy od antyku po wiek XXI, Wydawnictwo Trio, Warszawa 2005
  • Antoni Gąsiorowski, Kobieta w kulturze średniowiecznej Europy,  Wydawnictwo PTPN, Poznań 1999
  • Mazurek Dorota, Kobieta w literaturze i kulturze, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2004

Film:

  • Noce i dnie M. Dąbrowskiej – reż. J. Antczak
  • Matka Królów – reż. J. Zaorski

Przydatne cytaty:

  • Dom to wcale nie są ściany i sufity i podłogi ale ręce naszej mamy  – Anna Kamieńska
  • Propaganda jest matką wydarzeń. –  Albert Schweitzer