Opracowanie motywu samotności:
Często uważa się, że samotność jest znakiem naszych czasów, przełomu dwudziestego i dwudziestego pierwszego wieku. Tymczasem temu zagadnieniu literatura poświęca wiele uwagi przynajmniej od pierwszej połowy dziewiętnastego wieku, ten motyw powraca w romantyzmie, pozytywizmie, modernizmie i późniejszych epokach. Bywa samotnością z wolnego wyboru, i samotnością na skutek odrzucenia przez otoczenie, rodzinę lub głęboko ujmowaną samotnością w grupie, czasami wręcz niezauważalną przy pobieżnym oglądzie danego człowieka. Literatura analizuje zjawiska samotności w wielkim mieście, środowisku, miejscu pracy, grupie zawodowej, nawet wśród osób pozornie najbliższych. Istnieją też ludzkie doświadczenia z samej swej natury predysponowane do przeżywania w samotności: choćby ból, cierpienie, obrachunki ze światem i dotychczasowym życiem, wreszcie także śmierć.
Cierpienia młodego Wertera – Johann Wolfgang Goethe
Tytułowy bohater zajmował się przede wszystkim analizą stanów własnej duszy, zamykał w sobie, izolował od otoczenia (utrzymywał tylko pozory grzecznego kontaktu z innymi ludźmi), w centrum świata stawiał wyłącznie siebie i swoje problemy. Aspirował do kręgu towarzyskiego nielicznej arystokracji mieszkającej w niewielkim niemieckim miasteczku, ale z powodu mieszczańskiego pochodzenia nie dopuszczano go do wyższego towarzystwa. Czuł się odrzucony, samotny. Wnikliwie obserwował proces owego zamykania się, dokonywał systematycznych autoanaliz psychiki. Gdy otworzył swe serce przed Lotta i Albertem, było już zbyt późno. Ostatecznie popełnił samobójstwo.
Giaur – George Gordon Byron
Tytułowy bohater był samotny choćby tylko poprzez to, że pozostawał jedynym chrześcijaninem żyjącym wśród muzułmanów. Śmierć Leili gwałtownie pogłębiła jego wyobcowanie ze świata, spośród ludzi. Mieszka w klasztorze, ale nie jest zakonnikiem, nie złożył ślubów i nie stal się członkiem zakonnej społeczności. Śmierć ukochanej pozbawiła go chęci do życia, jeszcze mocniej skłóciła z ludźmi, ceną za ocalenie wewnętrznej wolności, niezależności była tragiczna samotność.
Proces – Franz Kafka
Józef K. jest człowiekiem rozpaczliwie samotnym, całkowicie wyalienowanym, czuje się obco wśród otaczających go ludzi, społeczności pozornie mu przychylnej (zauważcie, że i sam K. nie stwarza nikomu oparcia, nikt nie może liczyć na jego pomoc). Wszechmocny aparat biurokratyczny traktuje go niczym rzecz, ale i sam K. jest przecież urzędnikiem bankowym, trybem w wielkiej, niemożliwej do zatrzymania machinie biurokracji, nie tylko jej ofiarą. Józef K, samotnie szuka wyjścia z labiryntu wrogiego świata (robi to jednak zbyt późno), na owej trudnej drodze poszukiwania prawdy-prawa staje się coraz bardziej wyalienowany, wykorzeniony, pogrąża w koszmarze, jaki stanowi życie-sąd z łatwością manipulujący ludzkimi marionetkami. Główny bohater Procesu Kafki nie może z nikim znaleźć wspólnego języka (zapewne zbytnio mu zaufał, uwierzył, że język to doskonały instrument porozumiewania się, w co sam Kafka zawsze wątpił) na płaszczyźnie emocjonalnej i intelektualnej, nie łączy go trwale z innymi ludźmi nawet wspólnota doświadczeń związanych z przeżyciem jakim stał się proces. Kształt jego świata określiło państwo i taka a nie inna, współczesna, urbanistyczna cywilizacja mająca zalety, ale i dziesiątki wad, ostatecznie okazująca się rzeczywistością wrogą wobec jednostki, często pozbawiającą ją cech generalnie decydujących o człowieczeństwie.
Mistrz i Małgorzata – Michał Bułhakow
Poncjusz Piłat z powieści Bułhakowa jest człowiekiem bardzo samotnym, władcą znienawidzonej prowincji, gdzie nie ma nikogo bliskiego, jedyną istotą, której ufa pozostaje jego wierny pies. W samotności przychodzi mu podejmować najtrudniejsze decyzje, strzec interesów imperium niejednokrotnie wbrew własnym uczuciom, ocenom, męczą go bezustanne wyrzuty sumienia. Piłat jest postacią głęboko tragiczną, nieszczęśliwą, samotną w stolicy prowincji, której (wraz z mieszkańcami) nienawidzi z całego serca. Piłat z Pontu nawet po śmierci doświadcza wielowiekowej samotności: przez dwa tysiące lat na pustynnym wzgórzu, samotnie analizuje wydarzenia z Judei i marzy o spotkaniu z Jezusem. Dopiero Mistrz uwalnia go z tej samotni, zapewnia, że Jeszua czeka na prokuratora.
Literatura:
- Biblia
- Mitologia
- Antygona, Król Edyp – Sofokles
- Legenda o świętym Aleksym
- Dzieje Tristana i Izoldy
- Boska komedia – Dante Aligheri
- Hamlet, Makbet, Król Lear – W. Szekspir
- Król Olch, Cierpienia młodego Wertera, Faust – J.W. Goethe
- Giaur – G.G. Byron
- Romantyczność – Konrad Wallenrod
- Sonety krymskie, Dziady – A. Mickiewicz
- Kordian, Hymn Smutno mi Boże – J. Słowacki
- Nie-boska komedia – Z. Krasiński
- Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie – C.K. Norwid
- Antek, Michałko, Lalka – B. Prus
- Latarnik, Za chlebem – H. Sienkiewicz
- Ojciec Goriot – H. Balzac
- Statek pijany – A. Rimbaud
- Zbrodnia i kara – F. Dostojewski
- Nad Niemnem – E. Orzeszkowa
- Na Anioł Pański – K. Przerwa-Tetmajer
- Dies irae – J.Kasprowicz
- Lord Jim – J. Conrad
- Chłopi – W.S. Reymont
- Ludzie bezdomni, Przedwiośnie, Siłaczka, Doktor Piotr – S. Żeromski
- Lord Jim – J. Conrad
- Mistrz i Małgorzata – M. Bułhakow
- Proces – F. Kafka
- Granica – Z. Nałkowska
- Ludzi, którzy szli – T. Borowski
- Mała apokalipsa, Bohiń – T. Konwicki
- Ósmy dzień tygodnia – T. Hłaski
- Nieznośna lekkość bytu – M. Kundera
- Buszujący w zbożu – J.D. Salinger
- Cudzoziemka – M. Kuncewiczowa
- Rok 1984 – G. Orwell
- Kartoteka – T. Różewicz