Motyw samotności

Opracowanie motywu samotności:

Często uważa się, że samotność jest znakiem naszych czasów, przełomu dwudziestego i dwudziestego pierwszego wieku. Tymczasem temu zagadnieniu literatura poświęca wiele uwagi przynajmniej od pierwszej połowy dziewiętnastego wieku, ten motyw powraca w romantyzmie, pozytywizmie, modernizmie i późniejszych epokach. Bywa samotnością z wolnego wyboru, i samotnością na skutek odrzucenia przez otoczenie, rodzinę lub głęboko ujmowaną samotnością w grupie, czasami wręcz niezauważalną przy pobieżnym oglądzie danego człowieka. Literatura analizuje zjawiska samotności w wielkim mieście, środowisku, miejscu pracy, grupie zawodowej, nawet wśród osób pozornie najbliższych. Istnieją też ludzkie doświadczenia z samej swej natury predysponowane do przeżywania w samotności: choćby ból, cierpienie, obrachunki ze światem i dotychczasowym życiem, wreszcie także śmierć.

Cierpienia młodego Wertera – Johann Wolfgang Goethe

Tytułowy bohater zajmował się przede wszystkim analizą stanów własnej duszy, zamykał w sobie, izolował od otoczenia (utrzymywał tylko pozory grzecznego kontaktu z innymi ludźmi), w centrum świata stawiał wyłącznie siebie i swoje problemy. Aspirował do kręgu towarzyskiego nielicznej arystokracji mieszkającej w niewielkim niemieckim miasteczku, ale z powodu mieszczańskiego pochodzenia nie dopuszczano go do wyższego towarzystwa. Czuł się odrzucony, samotny. Wnikliwie obserwował proces owego zamykania się, dokonywał systematycznych autoanaliz psychiki. Gdy otworzył swe serce przed Lotta i Albertem, było już zbyt późno. Ostatecznie popełnił samobójstwo.

Giaur – George Gordon Byron

Tytułowy bohater był samotny choćby tylko poprzez to, że pozostawał jedynym chrześcijaninem żyjącym wśród muzułmanów. Śmierć Leili gwałtownie pogłębiła jego wyobcowanie ze świata, spośród ludzi. Mieszka w klasztorze, ale nie jest zakonnikiem, nie złożył ślubów i nie stal się członkiem zakonnej społeczności. Śmierć ukochanej pozbawiła go chęci do życia, jeszcze mocniej skłóciła z ludźmi, ceną za ocalenie wewnętrznej wolności, niezależności była tragiczna samotność.

Proces – Franz Kafka

Józef K. jest człowiekiem rozpaczliwie samotnym, całkowicie wyalienowanym, czuje się obco wśród otaczających go ludzi, społeczności pozornie mu przychylnej (zauważcie, że i sam K. nie stwarza nikomu oparcia, nikt nie może liczyć na jego pomoc). Wszechmocny aparat biurokratyczny traktuje go niczym rzecz, ale i sam K. jest przecież urzędnikiem bankowym, trybem w wielkiej, niemożliwej do zatrzymania machinie biurokracji, nie tylko jej ofiarą. Józef K, samotnie szuka wyjścia z labiryntu wrogiego świata (robi to jednak zbyt późno), na owej trudnej drodze poszukiwania prawdy-prawa staje się coraz bardziej wyalienowany, wykorzeniony, pogrąża w koszmarze, jaki stanowi życie-sąd z łatwością manipulujący ludzkimi marionetkami. Główny bohater Procesu Kafki nie może z nikim znaleźć wspólnego języka (zapewne zbytnio mu zaufał, uwierzył, że język to doskonały instrument porozumiewania się, w co sam Kafka zawsze wątpił) na płaszczyźnie emocjonalnej i intelektualnej, nie łączy go trwale z innymi ludźmi nawet wspólnota doświadczeń związanych z przeżyciem jakim stał się proces. Kształt jego świata określiło państwo i taka a nie inna, współczesna, urbanistyczna cywilizacja mająca zalety, ale i dziesiątki wad, ostatecznie okazująca się rzeczywistością wrogą wobec jednostki, często pozbawiającą ją cech generalnie decydujących o człowieczeństwie.

Mistrz i Małgorzata – Michał Bułhakow

Poncjusz Piłat z powieści Bułhakowa jest człowiekiem bardzo samotnym, władcą znienawidzonej prowincji, gdzie nie ma nikogo bliskiego, jedyną istotą, której ufa pozostaje jego wierny pies. W samotności przychodzi mu podejmować najtrudniejsze decyzje, strzec interesów imperium niejednokrotnie wbrew własnym uczuciom, ocenom, męczą go bezustanne wyrzuty sumienia. Piłat jest postacią głęboko tragiczną, nieszczęśliwą, samotną w stolicy prowincji, której (wraz z mieszkańcami) nienawidzi z całego serca. Piłat z Pontu nawet po śmierci doświadcza wielowiekowej samotności: przez dwa tysiące lat na pustynnym wzgórzu, samotnie analizuje wydarzenia z Judei i marzy o spotkaniu z Jezusem. Dopiero Mistrz uwalnia go z tej samotni, zapewnia, że Jeszua czeka na prokuratora.

Literatura:

  • Biblia
  • Mitologia
  • Antygona, Król Edyp – Sofokles
  • Legenda o świętym Aleksym
  • Dzieje Tristana i Izoldy
  • Boska komedia – Dante Aligheri
  • Hamlet, Makbet, Król Lear – W. Szekspir
  • Król Olch, Cierpienia młodego Wertera, Faust – J.W. Goethe
  • Giaur – G.G. Byron
  • Romantyczność – Konrad Wallenrod
  • Sonety krymskie, Dziady – A. Mickiewicz
  • Kordian, Hymn Smutno mi Boże – J. Słowacki
  • Nie-boska komedia – Z. Krasiński
  • Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie – C.K. Norwid
  • Antek, Michałko, Lalka – B. Prus
  • Latarnik, Za chlebem – H. Sienkiewicz
  • Ojciec Goriot – H. Balzac
  • Statek pijany – A. Rimbaud
  • Zbrodnia i kara – F. Dostojewski
  • Nad Niemnem – E. Orzeszkowa
  • Na Anioł Pański – K. Przerwa-Tetmajer
  • Dies irae – J.Kasprowicz
  • Lord Jim – J. Conrad
  • Chłopi – W.S. Reymont
  • Ludzie bezdomni, Przedwiośnie, Siłaczka, Doktor Piotr – S. Żeromski
  • Lord Jim – J. Conrad
  • Mistrz i Małgorzata – M. Bułhakow
  • Proces – F. Kafka
  • Granica – Z. Nałkowska
  • Ludzi, którzy szli – T. Borowski
  • Mała apokalipsa, Bohiń – T. Konwicki
  • Ósmy dzień tygodnia – T. Hłaski
  • Nieznośna lekkość bytu – M. Kundera
  • Buszujący w zbożu – J.D. Salinger
  • Cudzoziemka – M. Kuncewiczowa
  • Rok 1984 – G. Orwell
  • Kartoteka – T. Różewicz