Na skróty
Opracowanie motywu męża:
Tak, jak zmienia się społeczna rola męża, wyobrażenia o jego pozycji w rodzinie (od pana i władcy, któremu bezwzględnie była podporządkowana żona oraz dzieci po współczesne, partnerskie stosunki), prawach oraz obowiązkach, przekształca się jego obraz w literaturze. Ta ostatnia stworzyła niezliczone wizerunki mężów: dostojnych patriarchów, monumentalnych ojców rodu, utracjuszy, lekkoduchów nie zainteresowanych losem rodziny, kochanków, zdradzanych lub zdradzających małżonków, starców u boku młodych żon, tyranów i mężczyzn całkowicie ulegających kobietom i tak dalej, i tak dalej. Motywy męża są nierozerwalnie związane z takimi tematami literatury, jak miłość, ojcostwo, rodzina, dom, także i zdrada. Oczywiście, męża zawsze postrzega się na tle żony.
Odyseja – Homer
Małżeńska wierność nie leżała w naturze Odyseusza, który podczas wieloletniej podróży do domu wielokrotnie zdradzał Penelopę: symbol małżeńskiej wierności. Jednak po powrocie na Itakę, jakby pragnąc wynagrodzić żonie wierność, stał się kochającym mężem.
Biblia
Wśród Hebrajczyków istniała poligamia, np. Salomon byt mężem wielu żon, ale systematycznie utrwalała się monogamia. Księga Rodzaju przedstawia Adama i Ewę jako prototyp pary monogamicznej i zarazem znak wiary w jedynego Boga – niekiedy porównuje się związek między Bogiem i jego ludem do relacji między mężem i kochaną żoną. Bóg zwrócił się do Józefa, by uznał dziecko jego żony Marii, włączył Jezusa do swego rodu Dawida, a Chrystus w oczach swoich ziomków uchodził za syna Józefa. Ewangelie poświęcają Józefowi stosunkowo niewiele miejsca, w dzieciństwie byt troskliwym opiekunem Jezusa, brak o nim wzmianek w okresie dorosłości Zbawiciela.
Legenda o św. Aleksym
Aleksy, jeszcze przed nocą poślubną, porzucił młodą żonę i wyruszył w świat, stając się bogobojnym ascetą. Powołanie do życia w ascezie postawił ponad obowiązkami męża. Będąc żebrakiem, nigdy nie dat jej najmniejszego znaku życia, niespełniona małżonka zobaczyła go dopiero po śmierci.
Pamiętniki – Jan Chryzostom Pasek
Pasek podchodził do sprawy małżeństwa z największą rozwagą, liczne rozterki przeżywał wybierając przyszłą żonę (ożenił się z czterdziesto-sześcioletnią kobietą, myśląc, że wybranka nie ukończyła jeszcze trzydziestu lat; miał nadzieję, że zostanie nie tylko mężem, ale i ojcem) : Jam tych rzeczy słuchał właśnie, jak kiedy owo na dwa chory muzyka gra: i ta pięknie, i ta pięknie; bardziej mi się jednak serce chwytało Śladkowskiej, bo to tam o jej wiosce powiadali, że nie tylko pszenica, ale i cybula w polu na każdym zagonie, gdzie ją wsiejesz, urodzi się: a mnie też bardziej apetyt pociągał ad pinquem glaebam niżeli do gołych piniędzy. Nie wiemy, czy byt dobrym mężem, w każdym razie oczekiwał od żony przede wszystkim gospodarności, troski o dom.
Konrad Wallenrod – Adam Mickiewicz
Tytułowy bohater, kierowany miłością do ojczyzny rezygnuje z osobistego szczęścia i cale życie (także duchowe, uczuciowe) podporządkowuje prowadzonej z ukrycia, w masce, podstępnie walce z Krzyżakami, największymi ówcześnie wrogami Litwy. Rujnuje w ten sposób swój świat wewnętrzny, ale nie przekreśla wielkiej miłości do żony. Konrad i Aldona kochali się tak bardzo, iż po popełnieniu przez Wallenroda samobójstwa, także jego żona pozbawiła się życia. Wcześniej, pogodzona z misją Konrada, żyta samotnie, w oddaleniu od męża.
Lalka – Bolesław Prus
Przez Rzeckiego Wokulski poznał Minclów, po powrocie z Syberii ożenił się z Małgorzatą, wdową po Janie Minclu, przejął jej sklep. Tak, prozaicznie, po porzuceniu ideałów młodości, rozpoczęła się jego kariera jako wielkiego kupca, który szybko wyzwolił się z sytuacji mężczyzny zawdzięczającego swą pozycję majątkowi starszej żony Baronostwo Krzeszowscy to stare arystokratyczne małżeństwo pozostające w separacji, skłócone, toczące między sobą rodzaj gry, niekończącej się wojny. Baron żyjący ponad stan (został mężem swej żony wyłącznie dla jej posagu) jest entuzjastą koni, tonie w długach, chce rozwodu, ale nie godzi się na to baronowa (osoba nieszczęśliwa, zgorzkniała, ale i intrygantka nieżyczliwa wobec ludzi) dysponująca majątkiem i nie mająca zamiaru pokrywać długów męża – przedstawianego przez narratora w sposób groteskowy.
Tango – Sławomir Mrożek
Stomil to ojciec Artura, mąż Eleonory. Wiedząc, że żona zdradza go z Edkiem, pozostaje bierny, udaje, iż tego nie widzi, chociaż w gruncie rzeczy czuje się upokorzony. Poza tym, jako człowiek nowoczesny jest zwolennikiem wolności seksualnej i prawa każdego do wyboru takiego postępowania, jakie uzna za stosowne. Stomii jest człowiekiem słabym, starającym się unikać konfrontacji. Nie potrafi zapanować nawet nad własnym synem. Uważa, że wszystko pozostaje ciągle jeszcze na etapie eksperymentu, a że eksperyment zakłada powtarzalność, można sobie pozwolić na błędy – także w małżeństwie.
Literatura:
- Biblia
- Mitologia – mit o rodzie Labdakidów
- Odyseja – Homer
- Król Edyp – Sofokles
- Legenda o św. Aleksym
- Pamiętniki – Jan Chryzostom Pasek
- Makbet – Wiliam Szekspir
- Żona modna – Ignacy Krasicki
- Balladyna – Juliusz Słowacki
- Lalka – Bolesław Prus
- Mąż i żona – Aleksander Fredro
- Pani Bovary – Gustaw Flaubert
- Granica – Zofia Nałkowska
- Wesele – Stanisław Wyspiański
- Chłopi – Władysław Reymont
- Noce i dnie – Maria Dąbrowska
- Moralność Pani Dulskiej – Gabriela Zapolska
- Tango – Sławomir Mrożek