Kronikarze

Dzieje polski w ujęciu średniowiecznych kronikarzy:

Świeckie ideały i wzorce były kształtowane przez dzieła literackie. Historia była zbiorem wzorców moralnych dla teraźniejszości. W kronikach często pomijano daty. Opisujący nie był obiektywny uczonym, lecz przedstawicielem swojego własnego zdania, przekonań i racji.

Historiografia ? dziejopisarstwo, spisywanie wydarzeń historycznych. Gatunkami są kroniki (opisują historię państwa) i roczniki.

Kronikarze:

Gall Anonim (XI/XII w.)? umownie został nazwany Anonimem Gallem, czyli Francuzem. Napisał najstarszą Kronikę polską, po łacinie. Przybył do Polski prawdopodobnie z Francji w XIII w. Pracował w kancelarii Bolesława Krzywoustego za wyżywienie. Był zakonnikiem o którego życiu, nic nie wiemy. Sam o sobie mówił, że jest wygnańcem i pielgrzymem, który chce za darmo zjeść chleba polskiego.

Kronika, którą napisał powstała prawdopodobnie na zamówienie. Gall podjął w niej pracę nad spisaniem dziejów piastowskiej dynastii. Nazywana jest kroniką trzech Bolesławów, gdyż jej bohaterami są trzej Bolesławowie: Chrobry, Szczodry i Krzywousty.

Kronika należy do najwybitniejszych kronik średniowiecznej Europy, dzięki świetnemu zaplanowaniu i wykonaniu Galla. Składa się z 3 ksiąg:

  • obejmuje 375 lat, okres od wstąpienia Mieszka I na tron i 4 pokolenia wcześniejsza, od księcia Popiela, poprzez Piasta i Siemianowita oraz dzieje Piastów do momentu cudownych narodzin Bolesława Krzywoustego przez Judytę, żonę Władysława Hermana
  • obejmuje 23 lata i opisuje dzieciństwo i wczesną młodość Bolesława Krzywoustego ( 1085 – 1108)
  • obejmuje 4 lata i obejmuje rządy Krzywoustego, urywa się w 1113 r.

Kompozycja jest zatem trójdzielna. Każdą księgę poprzedza List, będący przedmową autora, skierowaną do dostojników kościelnych, dworskich i państwowych. Po nim następował wierszowany wstęp określany przez Galla mianem epilogus.Ponadto każda pieśń zawiera utwór poetycki i trzy mowy.

Autor przywiązywał wagę do kompozycji, narracji, stylistyki, epickiego tonu i wierszowanych wstawek. Posługiwał się elegancką łaciną. Zwraca uwagę na gesty i charaktery ludzi. Nie natomiast na daty, w kronice nie występuje nawet jedna, mimo to opisywał wydarzenia chronologicznie. Autor jednak opisuje wydarzenia chronologicznie. Spisując wydarzenia opierał się na rocznikach, legendach i relacjach naocznych świadków. Pomijał niewygodne wydarzenia,  np. Krzywousty zabił Zbigniewa – brata z nieprawego łoża. Opowieści, które dotyczyły cudów opisuje z pełną wiarą, że się wydarzyły. Było to uzasadnione poglądem, że władcy są popierani przez Boga jeśli ten w cudowny sposób angażuje się w ich życie, np. cudowne poczęcie Krzywoustego przez Judytę dzięki modlitwie św. Idziego.

Dzieło nawiązuje do popularnego wtedy gatunku tzw.chanson de gesta (czyny), które opisywały bohaterskie dokonania wybitnych postaci. Charakterystyczny był dla nich brak dat, a najważniejsze powiązanie kolejnych wydarzeń, opowiadały o czynach bohaterów, które były godne naśladowania.

Z uwagi na to, że podstawowym zadaniem kroniki było opiewanie polskich władców zaliczamy je do penagiryków, czyli pieśnie pochwalnych, co z resztą zaznaczył autor w przedmowie do księgi I. Kroniki możemy także zaliczyć to literatury parentycznej (gr. parainesis – pouczanie), gdyż celem kronik było nauczanie i rozpowszechnianie określonych wzorców osobowych.

Pierwszy książę Polski Mieszko I przyjął chrzest za sprawą swojej żony Dobrawy. Miał syna, sławnego Bolesława, który po jego śmierci po męsku rządził królestwem. To on ujarzmił Morawy i Czechy, a w Pradze stołek książęcy zagarnął i swym zastępcom go powierzył. Pokonał w bitwie Węgrów i zagarnął cały ich kraj aż do Dunaju. Zaś Saksonów pogromił, że w środku ich ziemi w rzece Sali granice Polski oznaczył. Gdy przybył św. Wojciech, doznawszy wielu krzywd od własnego buntowniczego ludu czeskiego, przyjął go z poszanowaniem i wypełnił jego pouczenia. Święty gdy w Polsce kościół święty wzniósł udał się do Prus. Później zaś ciało jego Bolesław wykupił od Prusów i umieścił z czcią Gnieźnie. Gdy Otto Rudy (Otton III) przybył do grobu św. Wojciecha, Bolesław przyjął go zaszczytnie, jak wypadało przyjąć króla. Za czasów Bolesława złoto było tak pospolite u wszystkich, srebro zaś było tanie jak słoma. Zważywszy potęgę i bogactwo, cesarz rzymski w podziwie powiedział, że nie godzi się tak wielkiego męża nazywać księciem, lecz wypada wnieść go na tron i uwieńczyć koroną. Zdjął z głowy swój diadem i włożył go na głowę Bolesława. Na zadatek przymierza i przyjaźni dał mu gwóźdź z Krzyża Pańskiego z włócznią św. Maurycego. W zamian Bolesław ofiarował mu ramię św. Wojciecha. Taka była okazałość rycerska króla Bolesława. Biskupów i swoich kapelanów zachowywał w poszanowaniu, nie pozwolił sobie usiąść, gdy oni stali. Boga czcił z największą pobożnością. Był on sprawiedliwy i pokorny: gdy ubogi wieśniak skarżył się na któregoś z książąt, to chociaż był zajęty wysłuchał skargi. Pilnie rozważał sprawę biedaka, jak wielkiego dostojnika. Wielka była roztropność i doskonałość Bolesława, narodem rządził tak sprawiedliwie, a chwałę kościoła i dobro narodu miał za najwyższe przykazanie. Czas panowania Bolesław Krzywoustego został nazwany przez Galla ?złotymi czasami?. Był jak ojciec dla swoich poddanych, nie wydawał pochopnych sądów, był dobrotliwy w darowaniu win.

W kronice wyłania się nam obraz idealnego władcy i rycerza Bolesława Krzywoustego, takim władcą był także jego poprzednicy Bolesław Chrobry i Bolesław Szczodry. Władca doskonały powinien wyróżniać się następującymi cechami:

  • sprawiedliwy i bezstronny, wszystkich traktuje jednakowo,
  • jest ojcem dla poddanych,
  • jego ród obdarzony został łaską bożą,
  • honorowy,
  • mężny rycerz, którego czyny stanowią wzór dla obywateli,
  • pokorny,
  • szlachetny,
  • potężny,
  • hojny dla biednych i Kościoła,
  • uczciwy,
  • bogobojny,
  • wzorcowy wojownik,
  • bohaterski i niezwyciężony,
  • dobry strateg,
  • pod jego rządami kraj staje się coraz silniejszy,
  • doskonały dyplomata,
  • walczy z poganami.

O cechach idealnego władcy świadczą jego czyny i zachowanie w danych sytuacjach.

Mistrz Wincenty Kadłubek (około 1150 ? 1223)  Napisał Kronikę Polaków, po łacinie. Był bardzo dobrze wykształcony, pobierał nauki w Paryżu. Przenosił na grunt Polski kulturę europejską. Kojarzy się zwykle z legendami. Napisał historię o królu Kraku, Wandzie broniącej Krakowa przed ?niemieckim tyranem?. W XVII w. stał się symbolem zacofania. To właśnie biskup Wincenty dorobił Polakom antyczny rodowód zgodnie z panującą modą. Jego kronika to ?Kronika Polaków? doprowadzona do początków XII w. Kronika dzieliła się na cztery części i napisana była dialogiem. W średniowieczu cieszyła się większą popularnością niż kronika Galla Anonima.

Jan Długosz (1415 ? 1480) historyk, kojarzymy go z rocznikami czyli Historia Polonica, zwane Kroniką sławnego Królestwa Polskiego,  będące największym osiągnięciem historiografii i pierwszą polską syntezą historiografii polskiej. Współpracował z biskupem krakowskim Zbigniewem Oleśnickim. Związał się z dworem króla Kazimierza Jagiellończyka, uczył też jego synów. Napisał 12 ksiąg roczników, przestrzegał chronologii. Nie stosował fikcji, analizował materiały z których korzystał i nie stosował upiększeń w historii. Obejmowała czasy najdawniejsze, do współczesnych autorowi.

Kronika Wielkopolska – obfituje w wątki bajeczne. Pochodzi z końca XII w. W kronice znajduje się opowieść o Lechu, Czechu i Rusie oraz liczne opowieści rycerskie, np. historia o Wisławie, Walterze i Helgundzie.

Jakub Świnka – żył na przełomie XII i XIII w. Był kronikarzem i biskupem gnieźnieńskim. Przeciwstawiał się napływowi kleru niemieckiego. Był rzecznikiem zjednoczenia Polski. Popierał Przemysława II i Władysława Łokietka. Zwalczał biskupa krakowskiego Muskato.

Jakub z Czanoku = Jan Koszczarknowa –  (około 1320 ? 1387)był kronikarzem i archidiakonem gnieźnieńskim. W latach 1364 ? 1371 był podkanclerzem koronnym. Jego kronika stanowi cenne źródło informacji do lat 1333 ? 1384.

Cechy wspólne kronik:

  • napisane w Polsce w średniowieczu
  • pisane po łacinie
  • posiadają cechy dydaktyczne.