Charakterystyka oświecenia

Podłoże społeczno-polityczne:

Rozwojowi myśli filozoficznej i optymistycznym koncepcjom nowego ładu towarzyszyły szybkie i gwałtowne przemiany społeczno-polityczne. Szczególnie ostro przebiegały one we Francji, najpotężniejszym kraju XVII w.:

  • absolutyzm,
  • rządy Ludwików,
  • Francja hegemonem politycznym i ekonomicznym dzięki koloniom
  • Wielka Rewolucja Francuska w 1789r.
  • dwór decyduje o sprawach państwa za czasów Ludwika XV
  • przejęcie władzy w 1774 przez Ludwika XVI i Marię Antoninę
  • ogromne dysproporcje pomiędzy bogatymi a biednymi
  • mieszczaństwo zaczyna buntować się przeciwko biedzie
  • przepełnianie więzień przez buntowników, których zamknął król, m.in. w Bastylii

Anglia wyrasta na potęgę kolonialną

  • państwo rewolucji przemysłowej: wynalazki, dokonania Newtona, szczepionki
  • wiek powieści
  • rozwój czasopism, pierwszy dziennik pisany po francusku Spectator

Rosja staje się mocarstwem XVII w. za panowania Piotra I i Katarzyny I. Wzrasta potęga państwa rosyjskiego, które później weźmie udział w rozbiorach.

Powstaje nowe państwo Stany Zjednoczone, które walczyły o swoją niepodległość w latach 1775-1783.

  • 4 lipca 1776 – uchwalenie Deklaracji Niepodległości
  • 1777 – uchwalenie konstytucji

Encyklopedia albo słownik rozumowy nauk, sztuk i rzemiosł:

Obejmował 28 tomów, ukazywała się w Paryżu w latach 1751-1772. Praca nad tym dziełem, pełna dramatycznych napięć i konfliktów (konfiskata pierwszych tomów, zakaz dalszego wydawania). Została doprowadzona do końca dzięki uporowi i wytrwałości Diderota i jego najwierniejszych współpracowników. Encyklopedia postulowała przede wszystkim badanie przyrody i studiowanie nauk przyrodniczych. Ponieważ francuski odgrywał w XVII w. rolę języka międzynarodowego. Encyklopedia dla prawie wszystkich krajów europejskich stała się intelektualną wyrocznią. Obok Diderota inicjatorem jej wydania był Jean d’Arte – matematyk. Wśród autorów byli także: Wolter, Rousseau i Montesquieu.

Rousseau Jean – Jacques (1712-1782) Urodził się w Genewie, gdy dojrzał przeniósł się do Paryża. Zaczął pisać mając 19 lat. W swoim dziele Umowa społeczna bardzo ostro krytykował monarchię i chwalił demokrację. Stał się prekursorem ideałów rewolucji francuskiej. Był czołowym twórcą sentymentalizmu, chciał powrotu do natury, co oznaczało aprobatę podstawowych uczuć ludzkich, nie skażonych cywilizacyjnym zepsuciem. Poglądy Rousseau:

  • Nie podzielał powszechnego entuzjazmu dla dobrodziejstw cywilizacji i sztuki. Cywilizacja odrywa człowieka od natury i czyni go złym i nieszczęśliwym.
  • Ideał to powrót do stanu pierwotnego, gdzie ludzie żyli zgodnie z rytmem natury, wolni, równi i dobrzy, pozbawienie religijnych przesądów, kierujących się odruchami serca.
  • Serce jest ważniejsze od rozumu

Twórczość:

  • Emil, czyli o wychowaniu (1762) – poglądy na edukację młodego człowieka
  • Umowa społeczna (1762) – koncepcja państwa i społeczeństwa, które jest zbiorowością powstającą w wyniku dobrowolnej umowy jednostek
  • Nowa Heloiza (1761) – powieść związek dusz idealnych kochanków
  • Wyznania – dziennik, bardzo intymny, nie wydany za życia autora, to spowiedź serca opisująca najbardziej osobiste niepokoje, przeżycia i wątpliwości

Charles de Montesquieu (Monteskiusz, 1689-1755) Francuski myśliciel i pisarz polityczny, opublikował Listy perskie w 1721r. gdzie w formie korespondencji dwóch Persów przredstawił ocenę współczesnej cywilizacji. Ocenia też chrześcijaństwo, bardzo krytycznie wypowiadał się o inkwizycji oraz o kwestiach  prawdziwości wiary. Zasłynął przede wszystkim rozprawą O duchu praw (1748), w której analizował różne ustroje polityczne. Jego koncepcja trójpodziału władzy (ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza) wpłynęła znacząco na kształt nowoczesnych państw europejskich.

Encyklopedia kształtowała ówczesną opinię publiczną. Jej wydania jako pierwszy zakazał Ludwik XIV a potem w 1759r. potępił ją papież Klemens XIII, następnie król ponownie zakazuje jej wydawania, ale znowu ziemia zdanie, gdyż nie chce utracić kontroli nad drukiem. Bardzo ostro cenzurowano tomy 3-7. Caryca Rosyjska zaproponowała, aby wydrukować dzieło w Petersburgu, ale do tego nie doszło. Diderot korzystał jednak z renty od carycy. Po ogłoszeniu sprzedaży ostatnich 16 tomów suplementy wydawano jeszcze do 1780. Jednak bez pomocy Diderota, który zrzekł się funkcji głównego redaktora.

Encyklopedia w Polsce:

  • 1859-1868 pierwsza Encyklopedia Orgelbranda
  • Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powszechna, zwana Encyklopedią Guttenberga ukazywała się w latach 1937-1938
  • lata 70 Wielka Encyklopedia Powszechna

Odkrycia naukowe epoki oświecenia:

Izaak Newton – genialny matematyk, fizyk i astronom, twórca trzech zasad dynamiki i prawa powszechnego ciążenia, grawitacji. Na podstawie tych praw wyjaśnił m.in. odkrycia Keplera. Wyjaśnił pływy i odpływy, miał osiągnięcia w teorii optyki. Twórca kospularnej teorii światła, rachunku różniczkowego i całkowego.

Linneusz – szwedzki lekarz i botanik

Buffon – największy zarządca ogrodu botanicznego, zwolennik teorii stałości gatunków.

Leonard Euler (1707-1783) największy matematyk XVII w. Jego ojciec był wiejskim pastorem, który zapewnił synowi gruntowne wykształcenie. Autor około 500 prac. Świetny popularyzator wiedzy matematyczno-przyrodniczej.

A.L.Lavoisier – genialny chemik francuski, wykształcenie przyrodnicze i humanistyczne. Twórca jednego z największych ówczesnych laboratoriów, twórca teorii masy. Mawiał: Przyroda nie tworzy się z niczego, materia nie może zaginąć.

Praktyczne wynalazki: termometr, butelka lejdejska, wynalazki techniczne, m.in. ulepszenie maszyny parowej przez J.Watta

Twórcy wynalazków i odkryć:

  • Halley i Bradley – astronomia
  • James Lock – chronometr morski, umożliwił wyprawę morską dookoła świata
  • B. Franklin – pierwszy piorunochron
  • Montgolfier – balon
  • Jenner – szczepionka przeciw ospie

Miały też miejsce postępy w fizjologi: fotosynteza, oddychanie jako spalanie.